2
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
WYDZIAŁ STRATEGICZNO - OBRONNY
ZUMS BN
JANUSZ MIĄSIK
Współpraca władz cywilnych z administracją wojskową w systemie bezpieczeństwa powszechnego
Praca magisterska
Kierownik naukowy:
dr hab. Waldemar KITLER
Warszawa 2004
SPIS TREŚCI
WSTĘP 1
ROZDZIAŁ I
Pojęcie, istota i zakres bezpieczeństwa powszechnego
1.1. Podstawowe pojęcia i charakterystyka systemu bezpieczeństwa powszechnego 3
1.2. Charakterystyka współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego 12
1.3. Struktura systemu bezpieczeństwa powszechnego 19
ROZDZIAŁ II
Rozwiązania prawne i organizacyjne w zakresie współpracy cywilno – wojskowej w innych państwach
2.1. Współpraca cywilno – wojskowa w USA 26
2.2. Współpraca cywilno – wojskowa w Niemczech 35
2.3. Współpraca cywilno – wojskowa w innych krajach i w NATO 44
2.4.trele morele 47
ROZDZIAŁ III
Aktualny stan rozwiązań prawnych i organizacyjnych w zakresie współpracy władz cywilnych i administracji wojskowej w Polsce
3.1. Doświadczenia historyczne współpracy cywilno – wojskowej 58
3.2. Podstawy prawne organizacji wojskowego wsparcia władz cywilnych 66
3.3. Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa 67
3.4. Zadania realizowane w ramach wojskowego wsparcia władz cywilnych w gminie, powiecie i województwie 68
ROZDZIAŁ IV
Koncepcja zmian w zakresie organizacji współpracy władz cywilnych i administracji wojskowej w systemie bezpieczeństwa powszechnego
4.1 Ocena stanu obecnego 78
4.2 Propozycje nowych rozwiązań 89
ZAKOŃCZENIE 99
BIBLIOGRAFIA 105
WSTĘP
Zmiany, jakie nastąpiły w polskim środowisku bezpieczeństwa po roku 1989 nadały nowy wymiar i znaczenie zagrożeniom niemilitarnym, oraz spowodowały przeniesienie ciężaru zainteresowania władz z problemów bezpieczeństwa militarnego Polski na problematykę bezpieczeństwa narodowego, w tym bezpieczeństwa powszechnego. Powodem takiego stanu rzeczy są nowe uwarunkowania geopolityczne, militarne, gospodarczo – ekonomiczne i społeczne. Współczesne zagrożenia wynikające z działań sił przyrody, a także spowodowane działalnością człowieka mogą oddziaływać na wiele sfer naszej rzeczywistości. Wymaga to podejmowania odpowiednich działań przez różne podmioty życia politycznego, społecznego, organizacje i instytucje. W normalnych, codziennych warunkach funkcjonowania, żadne państwo nie jest w stanie utrzymywać sił ratowniczych w takiej ilości i jakości, które byłyby w stanie skutecznie i samodzielnie zapobiegać i przeciwdziałać każdemu rodzajowi zagrożeń. Przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa powszechnego wymaga skoordynowanej działalności i współpracy wielu instytucji i organów będących elementami systemu bezpieczeństwa powszechnego. Szczególną rolę odgrywa tutaj wojsko. Ze względu na potencjał ludzki, wysoki stopień zorganizowania, hierarchiczną strukturę ułatwiającą kierowanie zespołami ludzkimi w praktycznym działaniu, szybkość reakcji, posiadany sprzęt, itp. udział pododdziałów Sił Zbrojnych RP w systemie bezpieczeństwa powszechnego jest niezbędny. Wojsko wspiera podmioty cywilne w realizacji zadań związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych, awarii technicznych i innych nadzwyczajnych zagrożeń, gdy użycie innych sił staje się niemożliwe, lub niewystarczające.
Współczesne doświadczenia Polski i innych krajów na całym świecie dostarczają wiele dowodów na to, że zacierają się granice między militarnymi i niemilitarnymi czynnikami bezpieczeństwa, między uwarunkowaniami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Jednocześnie jednoznaczne określenie, czy w danej sytuacji mają reagować siły tylko cywilne, czy też wojskowe, czy może jedne i drugie jest również trudne do określenia.
Polskie doświadczenia z pożaru w Kuźni Raciborskiej, powodzi z lat 1997, 1998 oraz 2001, zabezpieczenie wizyt Papieża, pokazały potrzebę wspólnych działań.
Tak więc w złożonym procesie zapewniania obywatelom RP bezpieczeństwa powszechnego, zapobiegania powstawaniu zagrożeń, a także likwidowania ich skutków, którym nie dało się zapobiec, trudno jest wyodrębnić działania wyłącznie wojskowe, czy cywilne. W sytuacji, gdy zagrożenia i ich skutki mają mieszany, złożony charakter, konieczne jest złożone, zintegrowane reagowanie.
W przypadku zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego noszących znamiona kryzysu o rozległych następstwach ( liczne ofiary śmiertelne, szkody w mieniu, zagrożenia zatopieniem, pożarem skażeniem, epidemią itp.), rola i zaangażowanie sił zbrojnych znaczenie wzrasta. Jest to szczególnie widoczne w przypadku coraz częściej występującego deficytu dostępnych sił reagowania. Oprócz znacznych sił i środków będących w dyspozycji państwa, czy sektora prywatnego, coraz częściej wojsko staje się niezbędnym elementem systemu reagowania na zagrożenia.
Niezwykle ważnym warunkiem skutecznego działania i pomocy wojska jest właściwie zorganizowana współpraca władz cywilnych z wojskowymi koordynatorami udziału wojska tj. organami administracji wojskowej. Przykłady klęsk żywiołowych (powodzi) z ostatnich lat dowodzą, że jest wiele do zrobienia w kwestii właściwej organizacji tej współpracy.
Praca ta pokazując doświadczenia Polski i innych krajów we współpracy władz wojskowych i cywilnych w dziedzinie bezpieczeństwa powszechnego ma na celu systematyzację rozwiązań w zakresie współpracy cywilnych i wojskowych organów administracji publicznej dla zapewniania bezpieczeństwa powszechnego oraz przedstawienie propozycji ich doskonalenia.
Zasadniczym problemem badawczym podjętym w niniejszej pracy jest odpowiedź na pytanie: Czy aktualne rozwiązania prawne i organizacyjne oraz oparta na ich podstawie współpraca administracji wojskowej i władz cywilnych zapewnia skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa powszechnego.
Aby dokonać wnikliwej analizy problemu badawczego, w czasie badań podjąłem próbę odpowiedzi na szereg szczegółowych problemów badawczych:
a) jakie są doświadczenia w zakresie współpracy administracji wojskoweji władz cywilnych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego?
b) jak rozwiązana jest problematyka współpracy administracji wojskowej i władz cywilnych dla zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego w innych państwach?
c) jakie zadania w systemie bezpieczeństwa powszechnego realizują organy władzy cywilnej?
d) jakie zadania w systemie bezpieczeństwa powszechnego realizują siły zbrojne?
e) jak obecnie zorganizowana jest współpraca władz cywilnych z administracją wojskową w dziedzinie bezpieczeństwa powszechnego?
f) czy aktualne regulacje prawne umożliwiają jednoznaczną, sprawną i skuteczną organizację współpracy?
g) w jakim kierunku winno zmierzać doskonalenie współpracy cywilno – wojskowej dla zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego RP?
Biorąc pod uwagę posiadane doświadczenie oraz wiedzę z zakresu wojskowego wsparcia władz cywilnych w czasie klęsk żywiołowych i katastrof, przyjąłem hipotezę, że aktualny stan rozwiązań w dziedzinie współpracy administracji wojskowej i władz cywilnych dla zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego jest niezadowalający. Problem ten wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Nieprzewidywalność zdarzeń wpływających negatywnie na bezpieczeństwo powszechne powoduje konieczność opracowania procedur bardziej uniwersalnych. Również rozwiązania organizacyjne, szczególnie w kwestii procedur podejmowania decyzji w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa są zbyt skomplikowane i opóźniają moment rozpoczęcia konkretnych działań.
Podmiotem badań są:
– organa administracji wojskowej – dowódca okręgu wojskowego, szef wojewódzkiego sztabu wojskowego, wojskowy komendant uzupełnień
– władze cywilne – organy władzy i administracji publicznej szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego.
Etymologia terminu władze cywilne oznacza władzę niewojskową i nieduchowną. Termin władze cywilne oznacza „…tę część władz administracyjnych w państwie, która zarządza wszystkimi niewojskowymi (cywilnymi) dziedzinami życia, obejmując cały zakres służb i funkcji publicznych realizowanych przez organy rządowe i samorządowe”[1].
Organy administracji rządowej to: Rada Ministrów, ministrowie, wojewodowie, centralne organy administracji rządowej, a także terytorialne organy administracji zespolonej, niezespolonej i inne organy podległe lub nadzorowane przez prezesa rady ministrów.
Organy administracji samorządowej to: samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny.
Przedmiotem badań jest współpraca przedstawionych powyżej podmiotów w systemie bezpieczeństwa powszechnego. Obszar badań obejmuje Polskę, z uwzględnieniem zarysu problemu na przykładzie innych państw.
W toku pracy wykorzystałem:
– wiedzę zawartą w źródłach prawnych;
– wnioski z obserwacji i doświadczeń własnych z pracy w terenowych organach administracji wojskowej;
– doświadczenia praktyczne z ćwiczeń, treningów, szkoleń, gier decyzyjnych, realizowanych wspólnie przez terenowe organy administracji wojskowej (TOAW) i władze cywilne;
– rozwiązania innych państw;
– poglądy teoretyczne.
W celu uzyskania jak najlepszych efektów pracy badawczej zastosowałem kilka metod badawczych. Pierwsza grupa metod to metoda zbierania materiałów źródłowych i literatury przedmiotu badań, które następnie poddane zostały głębokiej analizie. Uzyskane w ten sposób poglądy zostały zweryfikowane praktycznie na podstawie analiz i wniosków z przeprowadzanych wspólnie ćwiczeń, treningów sztabowych i szkoleń na szczeblu WSzW, WKU, urzędu wojewódzkiego i starostw powiatów.
Druga grupa metod to analiza doświadczeń z praktycznej realizacji współpracy władz cywilnych i administracji wojskowej w czasie powodzi w 1997 roku, która dotknęła również Podkarpacie.
Zastosowane metody i narzędzia badawcze miały na celu zapewnienie rozwiązania postawionych problemów i odpowiedzi na wszystkie szczegółowe problemy badawcze
W pierwszym rozdziale dokonałem analizy pojęcia bezpieczeństwa powszechnego, następnie zidentyfikowałem zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego. Kolejny krokiem było przedstawienie struktury systemu bezpieczeństwa powszechnego.
Duże znaczenie dla procesu badawczego miała analiza rozwiązań prawnych i organizacyjnych w dziedzinie współpracy cywilno – wojskowej w innych państwach, którą przedstawiłem w drugim rozdziale.
W kolejnym, trzecim rozdziale, poprzez analizę doświadczeń historycznych w zakresie współpracy cywilno – wojskowej, oraz aktualnego stanu rozwiązań prawnych regulujących te dziedzinę, zaprezentowałem obecny stan organizacyjno – prawny w zakresie współpracy wojska i władz cywilnych.
W ostatnim rozdziale poddałem krytycznej ocenie aktualny stan współpracy władz cywilnych z administracją wojskową i zaproponowałem dokonanie szeregu zmian, szczególnie w dziedzinie trybu i sposobu podejmowania decyzji oraz uregulowania kwestii rozliczeń finansowych, a także udostępnienia zasobów wojska dla władz cywilnych.
W zakończeniu swojej pracy udzieliłem odpowiedzi na pytania, czy sformułowana na wstępie hipoteza robocza została zweryfikowana pozytywnie. Następnie przedstawiłem krótko wyniki mojej pracy badawczej, problemy badawcze, które udało się rozwiązać, oraz te, które wymagają dalszych dociekań.
.
Rozdział I . Pojęcie, istota i zakres bezpieczeństwa powszechnego
1.1.Podstawowe pojęcia i charakterystyka systemu bezpieczeństwa powszechnego
Człowiek aktywnie działający w świecie przyrody chce być bezpieczny, jest to jedna z jego najważniejszych potrzeb. Ma on jednak świadomość tego, że podlega prawom przyrody, które wcale nie gwarantują mu bezpieczeństwa. Przeciwnie, wymuszają takie działania które zapewniłyby mu możliwość wpływu na otoczenie, dając poczucie w miarę niezakłóconego bytowania, przetrwania i rozwoju. Traktując potrzebę bezpieczeństwa obok innych potrzeb (fizjologicznych, samorealizacji, szacunku, itp.), jako podstawowe, życie człowieka wymaga jego aktywności, ukierunkowanej na ich zaspokojenie. Wobec tego bezpieczeństwo jest wartością konieczną do życia i rozwoju człowieka. Jest dobrem pozwalającym na rozwinięcie aktywności ukierunkowanej na samorealizację. Jest więc w takim rozumieniu warunkiem skutecznego działania. Może być także wartością pożądaną, ujawniającą się w sytuacji braku poczucia bezpieczeństwa. Zmiana tego stanu rzeczy, a więc uzyskanie stabilności, pewności, gwarancji realizacji własnych interesów, sprzyja utożsamianiu pojmowania bezpieczeństwa z celem działania.
Bezpieczeństwo można postrzegać w kategorii potrzeby podstawowej, której niezaspokojenie uniemożliwia bytowanie człowieka, jak też w kategorii samodzielnej wartości – celu, którego osiągnięcie jest możliwe poprzez aktywne działania jednostki, zmierzające do eliminacji bądź osłabienia zagrożeń lub świadomie podporządkowane osiągnięciu tego celu. Jest on widoczny szczególnie dobrze w relacjach człowieka z otoczeniem. Dążenie do zapewnienia bezpiecznego bytu własnej rodzinie, czy społeczności, nie wydaje się bowiem tym samym, co zaspokojenie podstawowej potrzeby własnego bezpieczeństwa. Często natomiast działanie człowieka podejmowane na rzecz bezpieczeństwa ogółu zakłada narażenie się na niebezpieczeństwo.
Nie można nie zgodzić się z tym, że „…bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka, grup społecznych, a zarazem najważniejszym ich celem”[2]. Ma ono zapewnić ich potrzeby trwania, spokoju i równowagi, dobrobytu i zadowolenia. Brak tak rozumianego bezpieczeństwa powoduje u ludzi niepokój i poczucie zagrożenia.
...
justysior