Etyka w zawodzie detektywa.doc

ETYKA W ZAWODZIE DETEKTYWA

Pod pojęciem etyki kryją się moralne zasady, na podstawie których oceniane są zachowania człowieka. Etyka zajmuje się również badaniem powstawania źródeł poglądów moralnych społecznych bądź psychologicznych.

Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej grupy zawodowej (np. detektywów). W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać wzór osobowy detektywa, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce detektywistycznej i typowe konflikty etyczne mogące się pojawić w praktyce zawodowej. Grupa społeczna, jaką stanowią detektywi tworzy zespół ludzi o określonych kwalifikacjach zawodowych , która winna cechować się określonymi cechami osobowości. Reguły etyki zawodu detektywa dotyczą wewnętrznych kwalifikacji zawodowych człowieka i określają jego postępowanie zawodowe z
punktu widzenia dobra i zła moralnego.[1]

Bez wątpienia zawód detektywa jest dość specyficzny, ponadto detektyw zbierając informacje na temat innych osób dla swojego zleceniodawcy staje się w pewien sposób osobą zaufania publicznego, a więc taką, którą obowiązują ostrzejsze i niejednokrotnie bardziej wyrafinowane normy etyki zawodowej. Powyższe normy zostały już wykształcone oraz podejmowane są również próby ich kodyfikacji. [2]

Istotą pracy detektywa jest zdobywanie informacji. Jak długo można zdobywać je ze źródeł jawnych stosując tzw. Biały wywiad, nie wymagający wyrafinowanych metod działania, tak długo nie ma wątpliwości natury etycznej.

Problemy etyczne pojawiają się, jeśli posiadacz informacji pragnie je zachować w tajemnicy, a więc detektyw musi dotrzeć do źródeł zamkniętych. W praktyce zdarzają  się sytuacje, w których są stosowane metody czarnego, twardego wywiadu, tzn. zdobywania informacji za pomocą przekupstwa, szantażu, podsłuchu tajnego przeszukania czy implementacji własnej agentury w przedsiębiorstwie konkurenta. Jest to duży problem, jeśli informacje pochodzące ze źródeł zamkniętych stanowią ok. 10% informacji gromadzonych przez podmioty gospodarcze. Są to informacje najtrudniej dostępne, lecz również o największym znaczeniu strategicznym. Według J. Koniecznego nie ma moralnego usprawiedliwienia do inspirowania takich działań.

Uwadze jednak nie mogą umknąć dwa przypadki. Pierwszy z tych przypadków dotyczy sytuacji, gdy w sposób uzasadniony możemy przypuszczać, że konkurent na rynku jest gotów realizować nieuczciwie przedsięwzięcie w stosunku do naszej osoby, lub też że już je realizuje. Wówczas zdobycie udokumentowanej informacji może urosnąć nawet do kwestii przetrwania firmy.  Mimo iż zazwyczaj potępiamy zwalczenie zła złem, niepokój moralny wywołany taką akcją obronną jest mniejszy. Metodami proponowanymi przez detektywów posługują się różnego rodzaju firmy, których znaki towarowe czy też ich wyroby są całkowicie fałszowane. Od detektywów wymaga się wówczas ujawnienia owych fałszerzy omijając jakimi metodami się posługiwali w swojej pracy.  Na uwagę zasługuje ze sformułowanie „metody detektywistyczne” nie odnosi się do komentowanej ustawy ponieważ praca autora powstała w roku 1998r, co wskazuje że wówczas nie było nawet projektu ustawy o usługach detektywistycznych. Po wtóre przedstawiony problem etyczny w zawodzie detektywa stanowi klasyczny przykład sytuacji pokusy i zagrożenia życia, w jakiej może znaleźć się każda osoba prowadząca własną działalność gospodarczą. Na równi znajdują się wartości moralne i chęci postępowanie według uznanych norm etycznych, równocześnie z bytem ekonomicznym firmy, często nie tylko dobrobyt właścicieli ale też pracowników tych firm. Pojawia się poważna kwestia odpowiedzialności za swoich pracowników. [3]

              Informacje uzyskiwane przez osoby, które ujawnią ich treść osobom nieuprawnionym mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności za swój niezgodny czyn jeśli:

1.     dostarcza informacje błędne, fałszywe lub źle zaadresowane ( złe zdiagnozowanie potrzeb, informacja przeterminowana);

2.     dostarcza informacje niekompletne (odpowiedzialność wobec poszkodowanych osób trzecich i osób zamawiających informacje);

3.     osoba która rozpowszechnia informacje oznaczone klauzulą tajne lub klauzulą poufne;

4.     odmawia podania informacji (odmowa sprzedaży lub zatrzymywanie informacji), w odróżnieniu od podawania informacji niekompletnych chodzi tutaj o świadome podawanie informacji;

5.     nie dostarcza informacji (odpowiada za to w przypadku, gdy osoba zobowiązana do dostarczenia informacji nie podjęła nawet próby jej znalezienia chociaż było to możliwe);

6.     dostarcza informacji przestarzałych (zdezaktualizowanych);[4]

Autor M. Kwieciński podkreśla, że jedną z ustawowych zasad etycznych jakimi powinien kierować się pracownik jest zasada zabraniająca wprowadzania w jakikolwiek błąd rozmówcy. Dlatego też, każda osoba, która pozyskuje informacje, przedstawiając się musi podać swoją prawdziwą tożsamość oraz nie może w żaden sposób zatajać swoich zamiarów oraz celów jakie zamierza osiągnąć. Podstawowy problem etyczny w zawodzie detektywa pojawia się w pytaniu: Jakich granic etycznych nie wolno przekraczać gromadząc, przetwarzając lub rozpowszechniając jakiekolwiek informacje?[5]

W kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego J. Konieczny podnosi w kategoriach problemu etycznego kwestie związane z ogólną zasadą naruszania prawa pracownika do prywatności. Konflikt w tej kwestii pojawia się na linii bezpieczeństwa firmy a prawem do prywatności pracownika. Należy stwierdzić iż, próbując potwierdzić informacje, że dany pracownik utrzymuje po godzinach pracy kontakty towarzyskie z osobą zatrudnioną w firmie konkurencyjnej, detektyw ( a pośrednio zleceniodawca) naruszają prawo do prywatności owego pracownika. [6]
              Troska o bezpieczeństwo firmy może być realizowana  bez nadmiernych rozterek moralnych, jeśli ludzie, którym powierza się zapewnienie bezpieczeństwa przestrzegać będą w sposób rygorystyczny następujących zasad:

1. wszelka działalność związana z zapewnieniem bezpieczeństwa będzie zgodna z obowiązującym prawem stanowionym;

2. w toku prowadzenia tej działalności przestrzegane będą prawa człowieka i w każdej sytuacji zachowana zostanie ludzka egzystencja oraz jego godność jako najważniejsza wartość;

3. w każdym przypadku lojalność osoby chroniącej pozostanie przy podmiocie chronionym i jego interesach;

4. jeśli zajdzie potrzeba wyrządzenia komuś dolegliwości, zawsze będzie ona ograniczona do niezbędnego minimum;

5. osoby, których zadaniem jest strzec bezpieczeństwa firmy w swoich działaniach zachowają całkowitą bezstronność i będą dążyć do prawdy;

6. szczególną uwagą objęte będą kompetencje osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, brak profesjonalizmu w tym przypadku jest niedopuszczalny;

7. można poświęcić dobro niższej rangi dla ratowania wartości wyższej co zapewnia nam obowiązujący kodeks karny w stosunku do obrony koniecznej; tylko wtedy, gdy zamierzony efekt niebyły możliwy do osiągnięcia w żaden adekwatny sposób.[7]

              Przepis artykułu 6 o usługach detektywistycznych nakazuje również detektywowi zachowanie szczególnej staranności by nie naruszył on w swojej pracy wolności praw człowieka i obywatela. Mając na uwadze fakt, jakie wolności i prawa mogą zostać naruszone w toku prowadzonych czynność detektywistycznych należy przede wszystkim wskazać na następujące:

1. przyrodzoną i niezbywalną wolność człowieka, które stanowią źródła wolności i prawa człowieka i obywatela (art. 30 Konstytucji); wolność człowieka podlega bezwzględnej ochronie prawnej (art. 31 ust.1), każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa drugiej osoby (art. 31 ust. 2);

2. wolność od tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania (art. 40);

3. nietykalność cielesną i wolność osobistą (art.41 ust.1);

4. prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47)

5. nienaruszalność mieszkania, pomieszczenia i pojazdu ( art. 50)

6. prawo do nie ujawniania informacji dotyczących własnej osoby (art. 51 ust.1);

7. prawo do wolności, twórczości artystycznej, badań naukowych oraz publikacji wyników (art. 73).[8]

              Dobra osobiste mają w dzisiejszych czasach szczególne znaczenie, albowiem najczęściej mogą podlegać naruszeniu w takcie wykonywanych czynność i w pracy detektywistycznej zwłaszcza gdy chodzi o sprawy rozwodowe. Zgodnie z brzemieniem artykułu 23 kodeksu cywilnego dobra osobiste człowieka (zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa oraz artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska) pozostają pod szczególną ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych obowiązujących przepisach. [9]

              Problem zachowania zasad etycznych w pracy detektywa ma wymiar bardzo praktyczny. Zgodnie z art. 11 ustawy o usługach detektywistycznych detektyw jest obowiązany przestrzegać przepisów prawa oraz odmówić wykonania czynności niezgodnej z prawem lub nieetycznej, a także zachować należytą staranności rzetelność, a zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą z pozyskanych informacji.[10]

              Przepis zawarty w pkt. 2 art. 11 nakazuje detektywowi zachowania należytej staranności podczas wykonywania czynności detektywistycznych. Obligatoryjne jest to z przepisem art. 14, który swym brzmieniem wprowadza zasadę, iż detektyw za swoją pracę ponosi odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynność detektywistycznych oraz w skutek podania nieprawdziwych informacji, na zasadach jakie określa obowiązujący kodeks cywilny. Zasada zachowywania należytej staranności podczas wykonywania czynności detektywistycznych została wprowadzona z kodeksu cywilnego. Artykuł 354§1 KC stanowi, iż dłużni powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno- gospodarczemu oraz zasadą współżycia społecznego a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje- także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Zgodnie z §2 : obligatoryjne jest to przy wykonaniu zobowiązania dla wierzyciela. Z kolei  art. 355 §1 wskazuje iż, dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). [11]

              Detektyw w swojej pracy ma również obowiązek przestrzegania prawa podczas wykonywania czynności detektywistycznych, ma zatem obowiązek odmówić wykonania jakichkolwiek czynności, które są niezgodne z prawem (co może wiązać się zarówno ze stosowaniem niedozwolonych w jego pracy metod, jak też np. z podejmowaniem czynności mających na celu popełnienie czynu zabronionego, choćby w postaci wykradzenia nowoczesnej technologii, popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji etc.) oraz czynności nieetycznej. [12]

              Próbują znaleźć reguły etycznego działania detektywa należy w dużej mierze zwrócić uwagę iż detektyw to przede wszystkim przedsiębiorca, prowadzący działalność gospodarczą a wówczas należy zauważyć, że detektyw to zawód prawny o charakterze zaufania publicznego. Prawny dlatego, gdyż działa na prawie i w zakresie, w jakim prawo mu na to pozwala, a zaufania publicznego, bo podczas wykonywania swoich zadań i pełnienia obowiązków często sięga on bardzo głęboko w sferę ludzkiej prywatności. [13]

Etyka w zawodzie detektywa to kwestia molarna, w szczególności normy i różnego rodzaju wartości, które występują w biznesie i związanych z tym zachowaniami ludzi, organizacji czy chociażby instytucji, natomiast etyka zawodowa to „ ogól zasad i norm określających, jak z normalnego punktu widzenia powinni zachowywać się pracodawcy i pracownicy”; [14]

Przykładem próby określenia nieetycznego działania jest Kodeks Etyczny Stowarzyszenia Detektywów Polskich. Według §5 tego kodeksu „uznaje się za nieetyczne zachowanie, przedsiębiorców w organizacji oraz wykonywaniu usług detektywistycznych w przypadkach przedsiębrania działania sprzecznego z dobrymi obyczajami, zagrażającego lub naruszającego interes innego przedsiębiorcy, klienta lub innych osób podmiotowo czy przedmiotowo związanych z organizacją bądź sprzecznych z warunkami określonymi w §4, a w szczególności w przypadkach:

1.     stosowania dumpingu;

2.     stosowania nieuczciwej konkurencji, w tym:

a)     stosowania wprowadzającego w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa;

b)    naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa;

c)     nakłaniania do rozwiązani lub niewykonania umowy;

d)    pomawiania innych przedsiębiorców;

e)     nieuczciwego zachwalania warunków i jakości własnych usług;

f)      utrudniania dostępu do rynku;

g)    przekupstwa osoby, która pełni funkcję publiczną;

h)    stosowania nieuczciwej lub zakazanej reklamy;

3.     nieuzasadnionej odmowy udzielenia- w trybie odpłatnego wsparcia- pomocy detektywi innego przedsiębiorstwa w zamiejscowej realizacji usług detektywistycznych;

4.     powierzania podwykonawstwa usług detektywistycznych na zasadach oczywiście niekorzystnych dla podwykonawcy lub zleceniodawcy, w tym szczególnie na skutek wykorzystania jakiejkolwiek zależności lub sytuacji przymusowej;

5.     przejmowania zleceniodawcy przy okazji współrealizacji usługi
w następstwie oferowania niższych cen niż ceny zleceniobiorcy przedsiębiorstwa biorącego;

6.     podwykonawstwa powierzonych zadań bądź współpracy
z zaniechaniem albo zaniedbaniem należytej staranności
lub wymaganego poświęcenia;

7.     Przyjmowania zleceń na zasadach i warunkach oczywiście niekorzystnych dla zleceniodawcy, w tym szczególnie
z wykorzystaniem nieznajomości rzeczy ze strony zleceniodawcy lub sytuacji przymusu;

8.     nienależny tego gospodarowania powierzonymi przez zleceniodawcę środami finansowymi lub rzeczowymi;

9.     uchylania się od należytego rozliczenia należności ze zleceniodawcą
z tytułu faktycznie wykonanych zadań i czynności zleconych usług;

10. nieuzasadnionego- do uprzednio omówionego ze zleceniodawcą- podwyższania lub pobierania należności za realizowane czynności
w sposób nieadekwatny do faktycznie zastosowanego potencjału operacyjnego lub użytych środków;

11. angażowania do realizacji czynności detektywistycznych osób bez należytych uprawnień bądź kompetencji fachowych;

12. angażowania detektywów do realizacji czynności detektywistycznych na zasadach i warunkach sprzecznych z norami i zasadami powszechnie obowiązującymi;

13. angażowania detektywów do realizacji czynności detektywistycznych na zasadach i warunkach niekorzystnych dla angażowanych;

14. uchylania się przedsiębiorcy od rozliczeń angażowanych detektywów;

15. podejmowania działań sprzecznych z etyką innych instytucji
i zawodów zaufania publicznego.[15]

Etyka wszelkiego rodzaju działalności ludzkiej składa się z dwu działów:

1. działu zwanego endomoralnością, dotyczącego kwestii wewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego danego rodzaju działalności,

2. działu zwanego egzomoralnością, dotyczącego kwestii zewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego dotyczącego społecznej odpowiedzialności związanej z uprawianiem danego rodzaju działalności.
Przy tym przez kodeks moralny rozumie się katalog norm etycznych jakich należy przestrzegać uprawiając dany rodzaj działalności. Dlatego też detektyw powinien być świadomy swoich działań i ich ewentualnych konsekwencji prawnych, a w szczególności:

- gdy jest narażony w szczególny sposób na niebezpieczeństwo i adekwatnie zmuszany do działań obronnych;

- gdy podczas interwencji narusza w jakikolwiek sposób narusza prawa obywatelskie innych osób w celu przywrócenia porządku zgodnego z prawem;[16]

              W świetle nowej ustawy o ochronie osób i mienia pracownicy ochrony otrzymali prawo użycia broni palnej i środków przymusu bezpośredniego, dlatego w zakresie wykonywania pracy muszą działać w ramach uprawnień
i obowiązków, zaś w czasie wolnym mogą korzystać jak każdy obywatel
z prawa do obrony koniecznej. [17]

Znaczenie etyki w zawodzie detektywa powinno być oceniane nie materialnie, lecz moralnie. W zasadzie chodzi o dobre moralne sprawowanie ról zawodowych wyrażone  samosądem jako nieodłączną cechą dobrego charakteru i dobrej pracy detektywa. Podkreśla się, że etyka w tego typu profesji jaką jest zawód detektywa,  jest czymś więcej niż tylko mechanicznym uzgodnieniem postępowania zawodowego z normami moralnymi, aby uniknąć prawnych konsekwencji dyscyplinarnych i utraty reputacji, angażuje również osobistą świadomość, w celu określenia tego, co jest zgodne z kierunkami zawodowego działania.[18]
 

11