racjonalnośc.doc

1.RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA - obowiązuje w sferze technicznego opanowania świata przyrody.
a) porządek wartości - wartości są wymierne, dają się ocenić w przedmiotowej skali. Nastawienie wobec świata i cele życiowe mieszczące się w tej perspektywie ustanawiane są przez dobra, które są niezbędne do podtrzymywania i kontynuacji egzystencji człowieka. Dobra są przeliczalne i wymierne w sensie ekonomicznym i społecznym.
b) kategorie opisu świata - rzeczywistość jawi się jako świat przedmiotów, które należy poddać kontroli, opanować, podporządkować życiowo ważnym celom. Cele powodują, że świat spostrzegany jest w kategoriach momentalistycznych - koncentrujemy się na tych zdarzeniach i okolicznościach, które okazują się ważne tu i teraz. indywidualistycznych - świat spostrzegany jest jako zbiór obiektów, których sens zrelatywizowany jest względem naszych potrzeb. Obiekty te nie są rozpatrywane ze względu na znaczenie jakie mogą mieć dla ludzi. instrumentalnych - wszystko co nas otacza spostrzegamy z punktu widzenia pytania o rolę jaką obiekty tworzące nasze otoczenie mogą odegrać w naszym działaniu. W/w kategorie ujawniają się do: kultury - którą spostrzegamy jako zbiór istniejących wzorów zachowań, reguł działania oraz sposobów interpretowania świata, ułatwiających przystosowanie się do obowiązujących w tym świecie konwencji; innych ludzi - którzy oceniani są z punktu widzenia roli jaką mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów. Drugi człowiek nie jawi się tu jako podmiot, którego zrozumienie wymaga indywidualnego poznania, lecz jako przedmiot, który może okazać się czynnikiem realizacji zamierzonych celów; własnej osoby i własnego życia - człowiek sam siebie traktuje jako przedmiot. Wszystko czym dysponuje spostrzega z punktu widzenia pytania - czy i w jakim stopniu zapewni mu to sprawne funkcjonowanie w zastanych okolicznościach; wiedzy - poszukujemy odpowiedzi na pytania typu: jak? za pomocą jakich środków?
2. RACJONALNOŚĆ HERMENEUTYCZNA - posiada głęboko osadzone zainteresowanie w rozumieniu komunikacyjnych i symbolicznych wzorów interakcji, które kształtują indywidualne znaczenie. nie koncentrując się ani nie biorąc za pewnik wiedzy w formie „a priori”, konstytutywne interesy rozumie raczej jako formy, kategorie i założenia w głębi struktury codziennego życia, które przyczyniają się do wzajemnego rozumienia z otaczającym światem. Racjonalność hermeneutyczna zrodziła szereg ważnych zagadnień z dziedziny teorii i praktyki wychowania.
1) nauczyciel, uczniowie i pracownicy oświaty prowadzą, strukturalizują oraz oceniają swoje codzienne pedagogiczne doświadczenia.
2) skoncentrowała się na normatywnym i politycznym wymiarze szkolnej relacji nauczyciel - uczeń.
3) ustanowiła relację pomiędzy epistemologią i intencjonalnością z jednej strony, a uczniem i społecznymi stosunkami w szkole z drugiej.
Racjonalność hermeneutyczna odgrywa znaczącą rolę jako pomoc wychowawcom w wyjaśnianiu ukrytych i jawnych wymiarów wiedzy szkolnej i stosunków w klasie szkolnej.
3.RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA
w swoim kontekście oparta jest na zasadach krytyki i działania. Celuje ona w krytyce tego co jest ograniczające i deprymujące, a jednocześnie popiera działania sprzyjające indywidualnej wolności i pomysłowości. Ten typ racjonalności skonstruowany jest jako zdolność do krytycznego myślenia i rekonstruowania jego krytycznej genezy, do zastanowienia nad samym procesem myślenia. Racjonalność emancypacyjna zwiększa swe zainteresowania samorefleksją o działanie społeczne, zmierzające do stworzenia warunków ideologicznych i materialnych, w których istnieją relacje oparte na alienacji i wyzysku. Sugeruje to obraz edukacji obywatelskiej, opartej na innym zapatrywaniu na uspołecznienie i relacje społeczne niż te, które istnieją obecnie.
Naturalnym miejscem racj. emanc. jest sfera stosunków międzyludzkich
a) porządek wartości - nie można ich wyliczyć, wskazać gdyż ujawniają się one na bieżąco, w trakcie dialogu jako możliwości emancypacyjne. Emancypacja jest poszukiwaniem możliwości wyzwalania się z wcześniej stworzonego i zaakceptowanego świata. Wartością jest więc otwieranie się na nowe, wypowiadane we własnym imieniu wartości, na nowe znaczenia i nowy sposób doświadczania świata,
b) kategorie opisu świata - trzy wymiary opisu świata, które tworzą obraz:
- procesualny - doświadczenia, znaczenia odkrywane w otaczających obiektach są zakorzenione w przeszłości, wykraczają poza nią;
- wspólnoty - w moich doświadczeniach zawarte jest znaczenie dla innych;
- komunikacyjny - w toku komunikacji ustala się rozumienie świata rzeczy, wewnętrznych przeżyć, kulturowych norm. Kultura jest tu traktowana emancypacyjnie jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości. Ludzie inni przedstawiają się tu jako partnerzy dialogu. Drugi człowiek to osoba rozumiejąca świat na swój sposób i właśnie dlatego jest interesująca i wartościowa. Jest on potrzebny jako partner, ktoś kto w dialogu nie traci swej podmiotowości. Stosunek do samego siebie przedstawia się zgodnie z domeną „dobrze, że jestem, że istnieję”. Człowiek w tej perspektywie jest świadom własnej duchowej wolności.
c) założenia interpretacyjne - nie ma rzeczywistości obiektywnej w ogóle, istnieje tylko to, co jest potwierdzone; każdy człowiek dysponuje swoistym poczuciem normalności; chcąc zrozumieć drugiego człowieka nie wystarczy zamienić się miejscem, trzeba jeszcze przyjąć jego punkt widzenia
d) Emancypacyjna wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia. Podstawowym pytaniem w tej perspektywie jest pytanie o struktury sensotwórcze, warunki umożliwiające konstytucję sensu i przesądzające konstytucję sensu, przesądzające o granicach naszego świata. Ideałem jest sytuacja, która sprzyja rozumieniu niejawnych uwarunkowań naszej wiedzy.