architektura romańska.pdf

Architektura romańska

Historia architektury:

< Architektura przedromańska </pre>

→ Architektura romańska

Czas trwania: X- XIII w.

Zasięg: Europa Zachodnia i Środkowa </pre>

... w Anglii

... we Francji

... w Hiszpanii

... w Niemczech

... w Polsce

... w Skandynawii

... we Włoszech

... w Europie Środkowo-Wschodniej </pre>

Architektura gotycka > </pre>

Architektura romańska rozwijała się w X- XIII wieku

w nowo powstających, samodzielnych krajach Europy.

Termin "romańska" został wprowadzony dopiero w XIX

wieku , naprzód w filologii dla określenia grupy języków

wywodzących się z łaciny, później dla sztuki i

architektury powstałej po ponownym zainteresowaniu

się sztuką starożytnego Rzymu . Okres trwania

architektury romańskiej jest umowny i przyjmowany

różnie w poszczególnych państwach. Najtrudniej jest

określić moment przejścia od architektury wczesnego

chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjmuje

się, że pod tym względem Francja i Niemcy wyprzedziły

Włochy. Tak samo mało precyzyjnie określa się moment

zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w

połowie XII wieku , od tego stylu odeszli budowniczowie

we Francji, w innych krajach Europy okres romański

trwał jeszcze przez prawie cały wiek.

Normandia – kościół

Saint-Georges-de-Boscherville,

romańska głowica

Po przekroczeniu 1000 roku, który wydawał się ludziom

żyjącym w na przełomie wieków momentem szczególnym, rozpoczęto na szeroką skalę

wznoszenie nowych kościołów . Właśnie budownictwo sakralne odegrało największą rolę w

kształtowaniu się nowego stylu architektonicznego, nazwanego stylem romańskim. Kościoły

pełniły w tym okresie podwójną rolę: były ośrodkami kultu oraz często spełniały funkcję

obronną, dając schronienie podczas oblężeń. Użycie kamienia, jako najczęściej stosowanego

budulca

Architektura romańska

obronny charakter budowli, miały duży wpływ na

kompozycję bryły budowli. Kościół romański to budynek

złożony z prostych brył (prostopadłościanów, walców,

ostrosłupów) o surowym, ciężkim i monumentalnym

charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i

drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność

założeń. Rzeźba i malarstwo są podporządkowane

architekturze. Ponowne zainteresowanie się

architekturą klasyczną i znaczny rozwój sztuki

budowlanej, pozwoliły na powstanie wielu

monumentalnych dzieł. Nie powielano jednak wzorów

antycznych. Na kształtowanie się architektury

romańskiej, oprócz architektury starożytnego Rzymu

znaczny wpływ wywarła architektura wczesneg o

chrześcijaństwa i architektura przedromańska, a

zwłaszcza dziedzictwo okresu karolińskiego . Zasięg

architektury romańskiej przekroczył granice Cesarstwa

Zachodniego , obejmując także Europę

Środkowo-Wschodnią i Skandynawię. Jej wzorce wraz z

krucjatami dotarły także do Syrii i Palestyny. W okresie

romańskim po raz pierwszy od czasów starożytnych

ukształtował się w miarę jednolity styl, obejmujący

swoim wpływem tak duży obszar.

Romański donżon na Zamku w

Lublinie.

Opactwo cysterskie w Senanque,

Prowansja

Ogólne cechy charakteryzujące

architekturę romańską

Podstawowymi cechami wyróżniającymi architekturę

romańską od stylów wcześniejszych i późniejszych to

addycyjność brył i separatyzm wnętrz. Pierwszy termin

oznacza, że budynek romański składa się z prostych

brył geometrycznych (prostopadłościanów, walców i

półwalców) zestawionych ze sobą z wyraźnym

wyróżnieniem każdej z nich (bez płynnego ciągłego

przechodzenia jednej w drugą), nakrytych osobnymi

dachami. We wnętrzu odzwierciedla to druga z

powyższych cech - poszczególne części przestrzeni

(nawy, kruchty, chóry, absydy) mieszczące się w

widocznych od zewnątrz osobnych bryłach, są wyraźnie

oddzielone od siebie różnicami wysokości, nadprożami,

łukami, rzędami kolumn itp.

Katedra w Lund – kolumna w krypcie

zdobiona płaskorzeźbami

Plan budynku romańskiego często jest oparty na siatce powielanych kwadratów, a proporcje

brył

wnętrz

budowli

romańskich

są

oparte

prostych

Architektura romańska

zależnościach arytmetycznych - np. nawa główna zwykle

jest dwukrotnie szersza niż nawy boczne, długość nawy

bocznej jest wielokrotnością (np. pięciokrotnością) jej

szerokości, wysokość naw bocznych jest zwykle połową

wysokości budynku, itp.) Niektórzy przypuszczają, że

zależności takie są wynikiem teologicznej interpretacji

fragmentów Pisma Świętego, głoszącego, że Bóg

urządził świat "według liczby i miary".

W budowlach romańskich występuje szereg zdobniczych

elementów wystroju charakterystycznych dla tego stylu

(gzymsy arkadowe, biforia i triforia, typowe głowice i

bazy kolumn i inne).

Budownictwo sakralne

Kościoły romańskie planowane były na rzucie prostokąta

lub krzyża łacińskiego z prezbiterium zakończonym

półkolistą absydą. Zazwyczaj orientowano je wzdłuż osi

wschód-zachód. Były to kościoły bazylikowe lub halowe .

Mniejsze budowle czasem rozwiązywano też na planie

centralnym – krzyża greckiego lub rotundy. Wnętrze

kościoła dzielono rzędami kolumn lub filar ów najczęściej

na trzy nawy. Nad skrzyżowaniem transeptu z nawą

główną często umieszczano wieże, przez które

doświetlano wnętrza. ( kopuły występowały tylko

sporadycznie). Wieże występowały także na

zakończeniach naw poprzecznych, po bokach

prezbiterium lub fasady. Spotykane są także kościoły

dwuchórowe (posiadające absydy z przodu i z tyłu

kościoła). W kościołach pielgrzymkowych zazwyczaj

wokół prezbiterium budowano ambit z wieńcem kaplic .

Spotykane są także kościoły o obejściach zaplanowanych

po obwodzie całej budowli: nawami bocznymi i wzdłuż

transeptu podzielonego na nawy. Dach rozwiązywano

jako więźbę dachową widoczną z wnętrza kościoła albo

zasłoniętą płaskim, drewnianym stropem. Najczęściej jednak były to sklepienia kolebkowe

nad nawami głównymi oraz krzyżowe nad nawami bocznymi. (Zastosowanie sklepień

poprawiało akustykę pomieszczeń, co było istotne przy śpiewach chóralnych w kościołach

zakonnych oraz zwiększało bezpieczeństwo budowli w przypadku pożaru). Sklepienia

kolebkowe opierano na stosowanych już znacznie wcześniej gurtach – żebrach

Rotunda św. Prokopa

Romańskie kolumny w kościele św.

Trójcy w Strzelnie

Architektura romańska

wzmacniających sklepienie i pozwalających na

zmniejszenie jego ciężaru. Sklepienia naw bocznych, po

zastosowaniu dodatkowych filarów zagęszczających

podział przęseł miały mniejszą rozpiętość. Taki układ

konstrukcyjny, w którym na dwa przęsła sklepienia naw

bocznych przypada jedno przęsło nawy głównej,

nazywany jest systemem wiązanym. Sklepienia opierają

się na ścianach i kolumnach lub filarach. Kapitel e

występujące w okresie romańskim mają kształt kostki z

zaokrąglonymi dolnymi krawędziami, kielicha lub

odwróconego ostrosłupa. Są pozbawione ozdób lub

dekorowane płaskorzeźbą w formie stylizowanych,

wywodzących się z korynckich liści akant u,

longobardzkich lub iryjskich plecionek oraz motywów

inspirowanych postaciami zwierząt (lwów, pawi,

gryfów) i scenami figuralnymi nawiązującymi do

Nowego i Starego Testamentu. Bazy kolumn złożone z

kilku wałków opierających się na płaskim elemencie w

kształcie kostki są ozdobione płaskorzeźbą w formie

stylizowanych listków lub małych zwierząt na narożach

kostki (tzw. szpony lub żabki). Trzony kolumn

wykonywano z kilku ciosów kamiennych (w

starożytności zazwyczaj były wykonywane z jednego

kamienia). W budowlach romańskich zazwyczaj powyżej

głowic zamiast architraw u umieszczano gzymsy lub

imposty . W budowlach ze sklepieniami krzyżowymi

forma podpór staje się bardziej skomplikowana. Żebra i

łęki podpierają przylegające do trzonu kolumny cieńsze

elementy tzw. służki. Przystawione do ściany mogą

schodzić do poziomu posadzki i podpierać się na bazie,

albo zakończone znacznie wcześniej zostają osadzone

na wsporniku.

Strzelno – Kolumna cnót

W kościołach pielgrzymkowych nad nawami bocznymi

budowano empory , które często służyły także jako

miejsce odpoczynku dla grup pielgrzymów. Posadzki z

płyt kamiennych lub ceramicznych układano w różne

wzory, ściany zdobiono freska mi. Wąskie okna i drzwi

umieszczone w grubych murach poszerzano na zewnątrz przez zastosowanie glifów, tak aby

umożliwić łatwiejszy dopływ światła. Okna w wieżach dzielono małymi kolumienkami na

dwie ( biforium ) lub trzy części ( triforium) . Spotykany był także podział na cztery części tzw.

quadriaforium. Wnętrza oświetlały okna umieszczone w kościołach bazylikowych w

ścianach

Romański kościół św. Andrzeja w

Krakowie

Architektura romańska

naw bocznych i nawy głównej, ponad dachem

przykrywającym nawy boczne; w kościołach halowych i z

wbudowanymi emporami – pośrednio przez okna

umieszczone w ścianach naw bocznych. Doświetlały je

rozety umieszczone w fasadzie oraz okna w wieżach nad

skrzyżowaniem nawy głównej z transeptem. Drzwi

wejściowe umieszczano w ozdobnym portal u

zwieńczonym półkolistym tympanon em ozdobionym

płaskorzeźbą. Uskoki ściany zamykały otwór drzwiowy

archiwoltą. Powierzchnię ścian zewnętrznych

urozmaicały lizeny i fryzy arkadkowe ( układ lombardzki)

oraz skarpy umieszczane w miejscach umieszczenia gurtów wewnątrz kościoła.

kościół NMP w Inowrocławiu

Klasztory

Licznie powstające w okresie średniowiecza klasztory budowano powielając wzory

wcześniej powstałych obiektów. Układ poszczególnych pomieszczeń i rozwiązanie kościoła

wiązało się z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni zazwyczaj wzorowali się na

opactwie w Cluny, zakony cysterskie o znacznie surowszej regule składały się z szeregu

pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach. Mimo wielu różnic z

czasem utrwalił się schemat, w którym do dłuższej ściany kościoła przylegał wirydarz

otoczony z trzech stron krużgankami. Po zewnętrznej stronie krużganków umieszczano

poszczególne pomieszczenia: najbliżej prezbiterium zazwyczaj znajdowała się zakrystia i

kapitularz. Oprócz nich w różnej kolejności znajdowały się: pomieszczenia opata, refektarz,

dormitorium i inne sale przeznaczone do pracy. Kuchnia często znajdowała się w osobnym

budynku, poza główną częścią obiektu. Oprócz pomieszczeń przeznaczonych dla

zakonników budowano także pomieszczenia gospodarcze (stajnie, spichlerze, stodoły) oraz

budynki przeznaczone dla osób świeckich goszczących w klasztorze np. podczas podróży,

pielgrzymek itp. Całość otaczano murem lub palisadą i fosą.

Budownictwo świeckie

W okresie romańskim budowano feudalne zamki, których najważniejszym elementem był

potężny donżon. W nim mieściły się duże pomieszczenia mieszkalne, rozmieszczone na kilku

kondygnacjach. Najniżej zazwyczaj umieszczano zbrojownię i spiżarnię. Wyżej, w głównej

komnacie, znajdowało się pomieszczenie służące jako jadalnia i sypialnia właściciela zamku,

a nad nim pokoje służby. Czasem do wieży dobudowywano niewielką wieżę z schodami.

Wieżę otaczała wewnętrzna fosa, za którą umieszczano pozostałe budynki warowni. Całość

chronił mur obronny, zazwyczaj wieńczony hurdycja mi albo blankami i fosą zewnętrzna.

Zabudowa miejska związana była z ukształtowaniem terenu, przebiegiem szlaków

komunikacyjnych, dostępem do wody oraz istniejącą już wcześniej zabudową. Nowo

zakładane miasta planowano najczęściej na krzyżowo-szachownicowej zabudowie.

Centralne miejsce zajmował najczęściej prostokątny plac, od którego, na przedłużeniu jego

boków, odchodziły główne ulice. Powstałe w ten sposób pola dzielono na mniejsze kwartały

przy pomocy ulic o drugorzędnym znaczeniu, usytuowanych równolegle lub prostopadle do

głównych arterii. Powstałe kwartały przeznaczano pod zabudowę. Od frontu powstawał

najczęściej warsztat, a mieszkanie budowano w głębi działki lub na piętrze. Część parceli

zajmowały także pomieszczenia gospodarcze związane z warsztatem (magazyn) oraz

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: