Thomas BaBingto n Lord Macaufau 850063 O rewofucjacfa, makiawedzmie x jjostgp Wyb�r szkic�w Opracowaf i wst�pem ojiatrzyf Art�acftj Rzctjocfci Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie IDDDEMDMDE . Tkomas BaBington LordMacaufay :'�} O rewofucjach, makiawefizmie i post�pie Wyb�r szkic�w Opracowa� i wst�pem opatrzuf Arkady Rzccjoct�i Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie 1DDDEMD40? 820063 (c) Copyright for ilie 1'olish edi'.ion Wydawnictwo ARCANA LYojekt graficzny: Studiu FORMAT Redakcja: Zuzanna Dawultiwki \ i . -r. p a [S15N 15 y&$tt ,�; .io Wydanie pieiws/c, Krak�w 1999 Wydawnictwu ARCANA ul. Dunajewskiegcj li 31-133 Krak�w tel./tax (Ola) 422-S4-48 e-maili w>'dawiiiaw"(flarcana.pl h t tp ://www.aix'a na.pl tumanie: Kdycja, Krak�w. Druk i oprawa: Dmkarnia ,,Drogowiec" BUW-K-t,C / Spis tre�ci Arkody Rzegocki: Lord Macaulay - liberalny stra�nik tradycji.......................... 7 Machiavelli........................ 37 Milton........................... 81 Bertrand Barere.....................115 Mirabeau i rewolucjo francuska ...........187 Sir James Mackintosh .................225 Southey'0. rozmowy o spo�ecze�stwie ........283 Bibliografia........................325 Nota bibliograficzna..................329 Indeks...........................330 Lord Macaulay - liberalny stra�nik tradycji y hbentJizm iizmtizitl nadal to, et> dla tingiekhegu hisluryta,' kt�ry w 1827 � m�gi m�wi� o remolugi 16MK i tnkit "tryumfie �ych zasad, kl�je tv j�zyku dnia d/mcjvcga 5^ okre�lane mianem liberalne lub konstytucjonalne" albo gdyby moimi bytu nadal �ui fordem Aftiinein m�wif o Hurkt'u, Mitcuultifu i Gkdilunk /riku trath iiujim�fozyrh libcrakuh i-) t. dumif tyJhn okre�la�bym ^if tym man/M. Kricdrich August von Hayek I. CZ�OWIEK EPOKI Thomas Babington Macaulay uznawany jest za jedn� z najwybitniejszych postaci wiktoria�skiej Anglii. Jego Dzieje Anglii od wst�pienia na tron Jak�ba 11 by�>' pierwszym dzie�em historycznym czytanym zar�wno przez robotnika z Manchesteru, jak i dam� czy m�a stanu z londy�skiego salonu. Eseje Macaulaya uwa�a- 1 Mowa o H. Haliamie, zobacz te/. "I". Ii. Macaulay, Hulli<.m's Ctmilitultniuil Histaiy, (w:) 'I'. 11. Macaulay, Ijml Martuwkp K&afl unii Jjits nf Annent Ranie, Ijindon !H8M, ss. 51-5)3. 1 V. A. Hayek, Dln/zr�u rat fatem haBefroetyt�, (w:l li. M. Sobolewscy, My�l petityczmi XIX i XX Mrtu: Liberalizm, Mari^awii 1978, s. 5H2; K, A. Hayck The OmMitulimi nj IJhniy, Ijmdon lf!6U, 4II7-40H. ARKADY RZE5OCKI no za dor�wnuj�ce stylem i b�yskotliwo�ci� najbardziej znamienitym klasycznym utworom. B�yskawiczna kariera polityczna i szeroki podziw, jakim obdarzono pierwsze szkice dwudziestopi�cioletniego Macaulaya opublikowane w presti�owym The Edinburgh Ret�ew by�y g��wnymi przyczynami powstania jeszcze za jego �ycia, swego rodzaju "legendy", mitologizacji historyka i wigowskiego przyw�dcy. Cz�sto pojawiaj�ce si� anegdoty s�awi�y jego niezwyk�� pami��, porywaj�ce mowy, a tak�e wiedz� i zdolno�ci administracyjne.3 Popularno�� pism, przejawiaj�ca si� przede wszystkim w niespotykanym dot�d tak powszechnym odbiorze jego dzie�a historycznego, umo�liwi�a Thomasowi Babingtonowi wp�ywanie na spos�b interpretowania wydarze� z przesz�o�ci, a co za tym idzie, tak�e na postrzeganie i ocen� tera�niejszo�ci. St�d nie powinny dziwi� liczne opinie, podobne do wyg�oszonej przez Jamesa Fitz-jamesa Stephena, wed�ug kt�rego Macualay "by� najwi�kszym, a tak naprawd� od czas�w Eurkea nieomal�e jedynym wielkim or�downikiem rozpowszechniaj�cym wigow-skie zasady".� Henry Reeve z kolei stwierdzi�, �e Tho-mas Babington rozszerzy� pojmowanie zasad partii wig�w i spowodowa�, �e zacz�y mie� one bardziej uniwersalny charakter.3 Tak�e nast�pne pokolenia Anglik�w bardzo cz�sto wychowywane by�y na pismach Macaulaya. Przyk�adowo A. V. Dicey o�wiadczy�, �e "Macaulay, Mili i Burk� s� w moim przekonaniu tymi trzema autorami, kt�rym - na lyle, na ile mog� to os�dzi� - zawdzi�czam wi�cej ni� jakimkolwiek innym nau- Por, j Hambuisrer, Miifjiulay mtit the Whig Tytitlittoi}, Ctnta^o and Iimdmi !H76..s. ISS. 1 |r I1". Stepheli, Leni Mnttitihty, ,,Tbe Saturdsiy Revitw", nr 9, 7 slytznia IH60. sr 1), Vtn-. |. Hamburger, flftinnrfcrj ntti ..., f>p. tit., ss. l(j^-UH; "' H, Rerve. fjml Mtirmiltiy, ,/l"hc Kdinbur$jh Review", nr I 1 I, sryc/ert 186(1, ss. 273-276. LORD, MACAULAY - LIBERALNY STRA�NIK TRADYCJI czycielom".'' Trudny do przecenienia jest tak�e wp�yw autora Dziej�w Anglii na najbardziej znanego angielskiego liberalnego katolika - lorda Actona, kt�ry wyzna�, �e ju� w m�odo�ci zosta� zaznajomiony z wi-gowsk� polityk� i sta� si� jej wyznawc�. "Nie byt to zwyk�y wigizm - pisa� - lecz w szczeg�lno�ci Macaulay, kt�rym by�em przepe�niony"J Ponadto Acton uzna� Thomasa Babingtona za najwybitniejszego historyka, "jakiego �wiat widzia�"* oraz za najwi�kszego obok Edmunda Burke'a pisarza politycznego.'' Thomas Babington pozostawi! po sobie bardzo r�norodn� spu�cizn�: od prac poetyckich, poprzez szkice literackie, historyczne, has�a do Encyklopedii Bri-tannica, a� do pi�ciotomowych Dziej�w Anglii. Dodatkowo, jeszcze za �ycia Macaulaya, wydano pierwszy wyb�r jego m�w parlamentarnych, jako �e uchodzi! on za jednego z najlepszych orator�w XIX wieku. Po �mierci Thomasa Babingtona opublikowano dwa tomy list�w. Lord Macaulay by! nieodrodnym synem swojej epoki, mocno zwi�zanym z powszechnie w�wczas panuj�cymi przekonaniami. Trzeba jednak przyzna�, �e mia� tak�e sw�j du�y udzia� w kszta�towaniu wielu pogl�d�w. Jego marzeniem by�o, a�eby Dzieje Anglii pami�tano w 2000 albo nawet 3000 roku,1" tymczasem wsp�cze�nie najcz�ciej przywo�uje si� jego posta� jako reprezentatywny przyk�ad sposobu my�lenia cha- A. V. Diirey lisi dci Miss Wtdipyood / 27 (�yr/nia 1893. Wetigwiiud Archives, UnivcrMty cif Keeld, :iu/:i272!1; Por. |. Hamburger, Martiulay amt..., op. UL, -i. 2S4. (�yrat im: G. Himmellkrb, IjiiiI Alias. A Study in Ctnmimce mul 1'uliliis, Chicago 1952, .s. 'lb. H. Buttertiek�i Hotona i stiKtttJd mi�diy Ittrfiini Historia jtiht %it�'\i '""�"'"')��(*'� I I i- K�d/ierski, Wip�las.im hhlnryry brpjptj. Wyb�r z pism, Ijindyli 1963. s. ti'2. * Ijh d Alioii, Historia iwi/noin, Krak�w IHHa, s. H9. G. Himniettarb, Moniage unii Mmah Anwng ihr fu�oiioru tintl Olher ^"<iy>, Ijnidnn ;iimI lln.sion HIMn. s. lf)5. 10 ARKADY RZEGDCKI rakterystycznego dla wiktoria�skiej Anglii. Nale�y jednak pami�ta�, �e w�a�nie Thomas Babington mia� ogromny wp�yw na ukonstytuowanie si� tych przekona�, kt�re obecnie uwa�amy /.a typowe dla brytyjskiego XIX wieku. II. RODZINA MACALAYOW Pocz�wszy od XVII wieku Szkoci zacz�li odgrywa� coraz wi�ksz� rol� w Anglii. W XVIII stuleciu panowa�o na Wyspach Brytyjskich powszechne przekonanie, �e Szkoci zajmuj� najwa�niejsze stanowiska w pa�stwie oraz zaczynaj� dominowa� w �yciu intelektualnym kraju. Szkockie korzenie mieli m.in. znany poela narodowy Robert Burns, pisarz Walter Scott, krytyk literacki, historyk Thomas Carlyle, James i John Stuart Millowie czy pie�niarz Campbell. Tak�e ze Szkocji pochodzi�a rodzina Macaulay�w.11 Jeszcze na pocz�tku XVIII wieku Macaulayowie zamieszkiwali na wyspach po�o�onych przy zachodnim brzegu Szkocji. Tradycj� rodzinn� sta�o si�, �e w ka�dym pokoleniu przynajmniej jeden przedstawiciel by� osob� duchown�, a stan ten przechodzi� dziedzicznie z ojca na syna. Dziad Thomasa Babingtona - John Macaulay - by� presbiterem w Cardross w Dumbar-tonshire i mia� zaszczyt podejmowa� Samuela John-sona pode/as jego wycieczki na Hebiydy. Z sze�ciorga dzieci, jakie miai John Macaulay -� najstarszy Aulay " J. KarlowiL/. Wiiulmnniti ri iyiu i pamark milnm, (w.) T. U. Msttulay. Szkic? hlitoryrzru TttffKUJU Riibtngloifj Mfifititluyi, li. J KarlowK/, W.irsziiuj I87tir s. VI: Znany wip�c/esny historyk angielski Jmintliiin (.. 1). Clark, LORD MACAULAY - LIBERALNY STRA�NIK TRADYCJI 11 zosta! duchownym anglika�skim, c�rka Jean wysz�a za m�� za Thomasa Babingtona z Leicester, dziedzica Rothley-Temple. Zwi�zek ten dawa� p�niej oparcie ca�ej rodzinie. Drugi syn za�, Alexander, obj�� po ojcu probostwo w Cardross w 1789 roku. Trzeci z rodu - Colin - w ko�cu XVIII wieku uda� si� do Indii Wschodnich, by na pocz�tku XIX wieku powr�ci� jako genera�. Najm�odszym dzieckiem by� Zachary (Zachariasz) - przysz�y ojciec wielkiego historyka. Mimo �e Szkocja by�a ojczyzn� rodu Macaulay�w, Thomas Babington nie uwa�a� si� ju� za Szkota. Jak stwierdzi� w jednej ze swoich okoliczno�ciowych m�w; "Nie jestem Szkotem, ani z urodzenia ani z wychowania, rodzina moja tylko stamt�d pochodzi, ale kocham jednakowo obie cz�ci wyspy"}'1 Zachary Macaulay urodzi� si� w 1768 roku. W m�odo�ci oko�o roku 1784, wyjecha� na Jamajk�, gdzie pocz�tkowo pracowa� jako ksi�gowy, a nast�pnie kierowa! jednym /. angielskich dom�w handlowych. Pobyt na Jamajce i bezpo�rednia obserwacja funkcjonowania spo�eczno�ci opartej na niewolnictwie, mia�a ogromny wp�yw na pogl�dy i �ycie Zacharego. Po powrocie do kraju Zachary Macau�ay wst�pi� do zawi�zanego w 1788 roku pierwszego humanitarnego stowarzyszenia dzia�aj�cego na rzecz Murzyn�w. Polecony przez szwagra -� Thomasa Babingtona - miody 24 letni Zachary stal si� towarzyszem tak znanych abolucjonist�wjak William Wilberfoice, Henry Thorn-ton (londy�ski bankier ora?, cz�onek parlamentu) i Granvil!e Shaip.ls -----**.*., .....inni Uttwt M�M"I i"i'l lllillllr I t i i r r ji l tjt\jr,t < . |" - / lsiruill'1 � '�!.....'I ------ A Pitrwtiuntf Sfudy uf 'ptueniy Eti^lish unii Amrrinm frrtfara frutti 1800 In the Present, USA I1I4U, s. !ttU.~ 12 ARKADY RZEGOCKI W 1793 roku Stowarzyszenie wys�a�o Zacharego do Afryki, do Sierra Leone - nowozalo�onej osady murzy�skiej dla wyzwolonych niewolnik�w. Od samego pocz�tku Macaulay zajmowa� wa�ne stanowisko w radzie zarz�dzaj�cej, a od 1794 roku zacz�� przewo...
marszalek1