Aby rozpocz�� lektur�, kliknij na taki przycisk , kt�ry da ci pe�ny dost�p do spisu tre�ci ksi��ki. Je�li chcesz po��czy� si� z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poni�ej. 1 FRANCISZEK ZAB�OCKI KR�L W KRAJU ROZKOSZY Wydawnictwo �Tower Press� Gda�sk 2001 2 OSOBY KR�L BARASZ � giermek i �mieszek Filandra1 SZTUFADA � marsza�ek minister2 GAMO� � dworski liczebny Ludwili3 FRYKASY4 � minister stanu HORTULAN botani�ci, FELICJA damy FLORBEL ogrodnicy Kr�la5 PLACYLLA honorowe6 RӯA ALZOR7 � czarnoksi�nik JASKIER8 osoby FILANDER � rycerz w�druj�cy9 FIO�EK kwiaty LUDWILA � infantka trebizondzka10 MACZEK wystawuj�ce � ANONIMA11 [Drugi Dygnitarz, Dragon, Urz�dniki sto�u kr�lewskiego, Urz�dnicy korony, Stra�, Sylfy, Salamandry, Gnomy, Najady12] Scena w Krainie Rozkoszy 1 Barasz � imi� �m�wi�ce� od stp. baraszka (dykteryjka), tak�e baraszkowa� (stroi� figle); �mieszek � b�azen. 2 Sztufada � imi� �m�wi�ce� od sztufady, pieczeni wo�owej nadziewanej; marsza�ek � tu: ochmistrz. 3 Gamo� � gapa, ciemi�ga, przeciwie�stwo sprytnego i inteligentnego Barasza; dworski liczebny � szeregowy s�uga dworski. 4 Frykasy � tak�e imi� �m�wi�ce� od frykasa, mi�snej potrawki w bia�ym sosie. 5 Hortulan, Florbel � imiona tak�e u Legranda, utworzone od �aci�skich wyraz�w hortulus (ogr�dek) i flos (kwiat). 6 damy honorowe � damy dworu. 7Alzor � imi� wschodnie, stosowne dla tajemniczego maga, kt�ry, jak ongi� astrologowie na dworach ksi���cych, pe�ni s�u�b� u Filandra, ratuj�c go z opresji, a pewnie dla niepoznaki zostaje przedstawiony przez Barasza jako dworski faktotum (a. I, w. 65�66). 8 Jaskier � autor w tek�cie (zob. a. I, przed w. 373) poda� Aster. 9 rycerz w�druj�cy � b��dny rycerz, jedna z najbardziej popularnych postaci poemat�w i romans�w rycerskich. 10 infantka trebizondzka � c�rka w�adcy cesarstwa trapezunckiego (istnia�o w l. 1204�1461) ze stolic� Trebizond� (obecnie Trabzon w Turcji nad Morzem Czarnym), od r. 1462 pod panowaniem Turk�w Osma�skich. �Lucile, infante de Trebizonde� trafi�a zapewne do tekstu Legranda z g�o�nego barokowego romansu w�oskiego II Colloandro fedele G. M. Mariniego, wydanego w przek�adzie na francuski Georges'a de Scudery w 1668 r. Zab�ocki, kt�ry swoj� Ludwil� nazywa tak�e kr�lewn� (a. I, w. 30), zna� zapewne romans o Koloandrze i po francusku, i po polsku (przek�ad: Koloander wierny Leonildzie, 1762). Wydaje si�, �e w literaturze europejskiej funkcjonowa� kiedy� zwrot: �kobieta pi�kna jak ksi�niczka czy infantka trebizondzka�, cho� uda�o mi si� napotka� zaledwie jeden przyk�ad u�ycia tego zwrotu we wsp�czesnej literaturze czeskiej. Taki zwrot m�g� powsta� zar�wno pod wp�ywem romansu Mariniego, bardzo ongi� popularnego, jak i pod wp�ywem bizantyjskiej ikonografii. 11 Anonima � Bezimienna. 12 Postaci wymienione w kwadratowym nawiasie nie zosta�y przez autora odnotowane w spisie; wyst�puj� jako �wita dworska, tylko Drugi Dygnitarz (a. II, w. 371) i Dragon (a. II, w. 496) wypowiadaj� po jednej kwestii. 3 AKT PIERWSZY SCENA I Alzor, Filander, Ludwila, Barasz, Gamo� FILANDER Tak tedy rozmaite zw�drowawszy kraje � I gdzie s�o�ce zapada, i gdzie jutrznia wstaje, L�dem, morzem, powietrzem, jak nikt z ludzi mo�e � Pozwolisz Alzor, �e mu winne dzi�ki z�o��. 5 Kt� je�eli nie czarne sprawi�y to ksi�gi,13 �e nad ludzk� moc wi�ksze zgromi�em pot�gi, �em si� tylu piorunom, tylu burzom z�o�y�?14 GAMO� A ja, �em z trwogi umar�, �em tu przecie o�y�. Zw�aszcza gdy cz�owiek wspomni na t� podr� nasz� 10 Prawdziwie osobliw�, nie ludzk�, lecz ptasz�.15 ALZOR Prawda, �e was niejednej odj��em napa�ci: L�dem, aby�cie w ziemne nie wpadli przepa�ci, Moc� moj� d�wign��em w powietrzn� dzielnic�,16 W drodze wi�za�em burze, dusi� b�yskawice, 15 Lecz co najgorsza, na co kunszt innych jest s�aby, Pomnicie te dwie �yse na o�ogach baby,17 T� trzeci� w zgrzybia�ego wieku szcz�tkach zdart�, T� ledwie �e maj�c� ludzk� posta� czwart�... BARASZ Przerywaj�c 13 czarne ksi�gi � ksi�gi czarnoksi�nika. 14 z�o�y� si� � oprze� si�. 15 ptasza podr� � wydaje si�, �e kraina rozkoszy jest wysp�, na kt�r� go�cie przybywaj� statkiem napowietrznym, mo�e balonem, kt�ry tak zachwyca� wsp�czesnych poety; w o kilka miesi�cy wcze�niejszej od Kr�la komedii Arlekin Mahomet, albo taradajka lataj�ca jest wa�nym instrumentem akcji, tak�e w Pasterzu szalonym, komedii p�niejszej od Kr�la, czarodziej Hyrkan pos�uguje si� pojazdem napowietrznym. 16 powietrzna dzielnica � przestworze. 17 �yse na o�ogach baby � wied�my na miot�ach; zwrot po raz pierwszy zastosowany w Zabobonniku (1781): W te to mocom szata�skim oddane godziny, Gdy baby na o�ogach lec� przez kominy Na rozstajnie, na bagna i na �yse g�ry... (a. I, sc. 5) 4 Z�e mniejsze... ALZOR Z�y tw�j, owszem, s�d o p�ci niewie�ciej; 20 Jak pierwsza m�odo�� w gronie niebianek j� mie�ci, Jak po ca�ej naturze jej urok�w w�adza Szerokie panowania swoje rozprowadza, Tak, gdy trupieje,18 dziwnej zmiany posta� bierze, Z�o�� ma�p, a szpetno�� jak� maj� nietoperze... LUDWILA Przerywaj�c 25 Za tak wielk� uprzejmo�� jakie� odwdzi�czenie? ALZOR Nad wszystko szcz�cie twoje i Filandra ceni�. Nadgroda dobrych czyn�w tym jednym obj�ta: Gdy kto �wiadczy, nie pomni, kto bierze, pami�ta. Filandrze, przy kochaniu uleganie statek!19 30 Kr�lewno, ty masz w liczbie wiernych, by� m�atek! BARASZ Co ma by�, a co b�dzie � r�nicy niema�o. Ale pytam, dok�d nas nieszcz�cie zagna�o? Jak bowiem s�dzi� mo�na, cho� w tak kr�tkiej chwili, Wszystko nie tak jak u nas, wszystko pi�kniej, milej, 35 Inne widoki, krzewy, zio�a, kwiaty, drzewa, Powietrze nawet l�ejsze i leksze powiewa. Jak si� ten kraj nazywa? ALZOR Trudno�� go nazwania U�atwiona zmy�lonym imieniem Kokania,20 Ja za� ku zrozumieniu waszemu t�umacz�: 40 Kraj Zbytnik�w. A je�li nierz�dne, pr�niacze I zniewie�cia�e �ycie, jak niekt�rzy wnosz�, Jest losem najszcz�liwszym i ludzi rozkosz�, 18 trupie� � obumiera�, starze� si�. 19 statek � tu: rozs�dek. 20 Cocagne [Przyp. autora]. Kokania � z francuskiego Cocagne, a to z w�oskiego Cuccagna, w wyobra�ni ludowej i w literaturze �redniowiecznej kraina wszelkiej obfito�ci, trywialne wyobra�enie Raju z mitologii judajskiej i chrze�cija�skiej, analogiczne do germa�skiego Schlaraffenlandu (krainy z�udze�) i staropolskiego Kraju J�czmiennego. 5 Ten k�t, w kt�rym krajowc�w nie inne jest �ycie, Krajem Rozkoszy mo�na nazwa� przyzwoicie. GAMO� 45 Gdy ten kraj Kraj Rozkoszy, nie�le si� nam wiedzie. Je�� najpierwsza jest rozkosz,21 my�lmy� o obiedzie. ALZOR Cierpliwo��... GAMO� Podrzy�niaj�c Tak, cierpliwo��! Kto nie chce, niech nie je, Ale ja �y� nie mog� tym wiatrem, co wieje. BARASZ krzywi�c si� Ani ja! Je�� co pr�dzej! FILANDER Jakby mazgaj kwili! 50 To� i my nic, tak jak wy, ni jedli, ni pili. BARASZ Tak, �ni jedli, ni pili�! Ma�e� to �akocie W ustawicznych umizgach, w ci�g�ej �y� pieszczocie? �zy, westchnienia, jeszcze �zy, i jeszcze westchnienia � To� to ros�, to sztuka mi�sa, to pieczenia. GAMO� z podziwieniem 55 Patrzcie no, patrzcie! Jaka� z oblicza, z odzie�y I z postaci szczeg�lna ku nam maska22 bie�y. BARASZ Fraszka odzie�, patrzcie twarz! Jakie znami� zdrady! 21 Gamo� ma rysy podobne do Pustaka z Fircyka w zalotach, o kt�rym �wistak m�wi: �U ciebie nic wi�cej Tylko w materyjalnych rzeczach smak bydl�cy!� (a. III, w. 93�94). 22 maska � przebranie karnawa�owe, tu: dziwad�o. 6 ALZOR Tajny te� to minister kr�lewskiej jest rady. SCENA II Alzor, Filander, Ludwila, Barasz, Gamo�, Sztufada SZTUFADA pr�dko jak g�upi K�aniam! C� nam wydarza mie� tak rzadkich go�ci? BARASZ 60 G��d najpierwej, potem ch�� poznania waszmo�ci. SZTUFADA Gdy tu jestem, macie mnie, pomy�l� o reszcie, Lecz najprz�d niech si� godzi spyta�, kto jeste�cie? FILANDER Ja rycerz w�druj�cy, w tym pi�knym obrazie Bogini moja. Wskazuje Ludwil� BARASZ A my tej bogini pazie. 65 Ten za� pan, Wskazuje Alzora zwi�z�y daj�c rys jego przymiotom W jednym s�owie zamykam, jest dworskim faktotum23. FILANDER Wszed�szy o ni� w turnieje z lud�mi olbrzymami24, Mimo tych wielkolud�w pobitych krociami, Mimo zdrowia i �ycia tysi�czne ofiary, 70 Gdy przy mnie by�o m�stwo, a za nimi czary, 23 faktotum (z �ac.) � urz�dnik do wszelkich porucze�, totumfacki. 24 ludzie olbrzymy � walka rycerzy z olbrzymami to jeden z motyw�w poezji rycerskiej i heroikomicznej, np. walka z olbrzymami w poemacie Ariosta Orland szalony (ksi�ga XXXIX). U Legranda nie ma wzmianki o gigantach, natomiast Zab�ocki raz jeszcze w a. III, w. 193 przypomina potyczki Filandra z olbrzymami. 7 Musia�em p�j�� na odw�d; lecz straszne przypadki Pokonane, mam m�stwa niew�tpliwe �wiadki. Nie szerz� si� z opisem, i�em przeby� morza, Ziemi, powietrza... dosy�, �e mnie szcz�sna zorza25 75 Tu stawi, gdzie zaj�te mn�stwem cud�w oko O narodzie i kr�lu sprawia my�l wysok�26. SZTUFADA Jak minister, gospodarz kraju, mam z urz�du Powinno�� przyj�cia was, a przez wdzi�czno�� wzgl�du Dla podr�nych, co (nie jak w�drowni oszczerce) 80 Krajom, gdzie goszcz�, nios� szacunek i serce, �e ten sam b�dzie kr�la sentyment i dworu, R�cz� s�owem ministra i s�owem honoru. BARASZ Honor dwor�w i s�owa, was ministr�w, znamy, Jak s� szczere, rzetelne, bez cienia, bez plamy 85 I gdyby przysz�o zgrzeszy� z�� my�l� w tej mierze, Szuka�bym przywar w prostych ludzi charakterze, Nie za� w klasie magnat�w, kt�rym, jak na wiano, W kolebce od natury wszystko dobre dano.27 Lecz m�wi�c o tym kraju, co w pierwsz� my�l wpada, 90 Jakie jego granice, jaka te� posada?28 SZTUFADA Granice nierozleg�e; miar� tego kraju Nie przeci�g29, lecz wszelkiego jest rozkosz rodzaju... GAMO� Przerywa Prawda� to, czemu wierzy� nie mo�na tak snadno, �e tu ...
marszalek1