Rozdz.VIII: Postępowanie przygotowawcze
Postępowanie przygotowawcze jako pierwsze stadium procesu karnego:
Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium procesu karnego. Stadium to występuje wtedy, gdy przestępstwo jest ścigane w trybie publicznoskargowym. Warto przypomnieć, że postępowanie będzie toczyło się z urzędu także wtedy, gdy prokurator zdecyduje się wszcząć postępowanie w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego z uwagi na interes społeczny (art. 60 § 1 i 2 k.p.k.)
Cele postępowania przygotowawczego:
Zgodnie z treścią art. 297 § 1 k.p.k. celem postępowania przygotowawczego jest:
– ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;
– wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;
– zebranie danych stosownie do art. 213 k.p.k. i art. 214 k.p.k., czyli danych o osobie oskarżonego oraz informacji w ramach wywiadu środowiskowego;
– wyjaśnienie okoliczności sprawy, czyli wszelkich kwestii mających znaczenie dla odpowiedzialności karnej, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, a także sposobu popełnienia przestępstwa, czasu i miejsca jego popełnienia;
– zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu, tak aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej; pamiętać bowiem należy, iż materiał zgromadzony w postępowaniu przygotowawczym może być wykorzystany do celów dowodowych przed sądem, co jest szczególnie wyraźne w przypadku czynności niepowtarzalnych, czyli takich, których nie można już przed sądem powtórzyć, np. oględziny miejsca zdarzenia, przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym świadka, który następnie zmarł.
W postępowaniu przygotowawczym należy także dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Funkcje postępowania przygotowawczego:
· przygotowawczą (przygotowawczo-wykrywczą), polegającą na wykryciu przestępstwa i sprawcy oraz przygotowaniu materiału dla sądu
· profilaktyczną, mającą zapobiec popełnianiu dalszych przestępstw, dzięki ujawnieniu czynników i przyczyn sprzyjających działalności przestępczej
Wśród przepisów kodeksu postępowania karnego możemy wyróżnić dwie formy postępowania przygotowawczego: śledztwo i dochodzenie. Różnice między tymi formami dotyczą: kategorii czynów, organów prowadzących postępowanie, czasu trwania, zakresu przeprowadzanych czynności, nadzoru
prokuratorskiego oraz stopnia złożoności form niektórych czynności. W myśl art. 325a § 2 k.p.k. przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia, o ile przepisy rozdziału 36a nie stanowią inaczej
Śledztwo obligatoryjne:
Zgodnie z treścią art. 309 pkt 1–4 k.p.k. śledztwo prowadzi się obligatoryjnie w sprawach:
– w których rozpoznanie w I instancji należy do właściwego sądu okręgowego;
– o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego
lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego;
– o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych;
– o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia
Śledztwo fakultatywne
- prowadzone jest w sprawach o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy (art. 309 pkt 5 k.p.k.).
Zakres przedmiotowy dochodzenia:
Według treści art. 325b k.p.k. dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
– zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w przypadku przestępstwa popełnionego przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych;
– przewidziane w art. 159 k.k. i art. 262 § 2 k.k.;
– przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych.
Nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w:
· art. 155 – nieumyślne spowodowanie śmierci
· art. 156 § 2 nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
· art. 157a § 1 uszkodzenie prenatalne
· art. 164 § 2 nieumyślne spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń bezpośrednio
· art. 165 § 2 nieumyślne spowodowanie innych niebezpieczeństw
· art. 168 przygotowanie do: pożaru, innych niebezpieczeństw, piractwa, umieszczenie na statku powietrznym lub wodnym niebezpiecznych urządzeń lub substancji
· art. 174 § 2 sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy działając nieumyślnie
· art. 175 przygotowanie do spowodowania katastrofy,
· art. 181-184 przestępstwa p-ko środowisku,
· art. 186 niedopełnienie obowiązku - Kto wbrew obowiązkowi nie utrzymuje w należytym stanie lub nie używa urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemię przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym, to oddaje lub wbrew obowiązkowi dopuszcza do użytkowania obiekt budowlany lub zespół obiektów nie mających wymaganych prawem urządzeń określonych w § 1.
· art. 201 kazirodztwo,
· art. 231 § 1 i 3 nadużycie funkcji przez funkcjonariusza publicznego,
· art. 233 § 1 i 4 fałszywe zeznania,
· art. 240 § 1, niezawiadomienie o przestępstwie
· art. 250a § 1-3, nakłanianie do głosowania (+korzyść majątkowa)
· art. 265 § 3 ujawnienie tajemnicy państwowej oraz
· w rozdziale XXXVI i XXXVII- Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.
Natomiast w art. 325c k.p.k. wprowadzono wyraźne wyłączenie dochodzenia,
· po pierwsze – w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem,
· a także jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub
· gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
Mamy tu więc do czynienia z podmiotowym ograniczeniem dochodzenia.
Dochodzenia nie prowadzi się także, jeżeli czyn będący przedmiotem postępowania wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, pozostających w związku kumulatywnym (art. 11 § 2 k.k.), z których chociaż jeden przepis wyłącza możliwość prowadzenia dochodzenia
Postępowanie prowadzi i nadzoruje prokurator , w zakresie przewidzianym w ustawie policja. Określone czynności w ustawie natomiast może przeprowadzać także sąd.
1) śledztwo- prowadzi prokurator ale może on powierzyć dokonanie niektórych czynności także policji. Powierzenie to nie może zaś dotyczyć:
- czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem tego postępowania oraz zamknięciem śledztwa. Uprawnienia policji związane z prowadzeniem śledztwa przysługują także: Straży Granicznej, ABW, CBA i innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych.
2) dochodzenie- prowadzi policja lub organy takie jak: Straż Graniczna, ABW, CBA i innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych. W zakresie swych kompetencji mogą je prowadzić także:
- organy Państwowej Inspekcji Handlowej
- -||- Sanitarnej
- urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
- Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacyjnej i Poczty
Na podstawie przepisów szczególnych:
- dyrektorzy Parku Narodowego lub upoważnieni przez nich funkcjonariusze
- strażnicy leśni
- leśniczy i ich zastępcy
- Strażnicy Państwowej Staży Łowieckiej
Czas trwania śledztwa- zasadniczo postępowanie przygotowawcze trwa 3 miesiące. W uzasadnionych przypadkach czas śledztwa może być wydłużony na dalszy czas- oznaczony nie dłużej niż rok przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub przełożonego bezpośrednio nad nim . Śledztwo może być ponownie wydłużone przez prokuratora przełożonego bezpośrednio nad prokuratorem prowadzącym śledztwo ale także na czas oznaczony.
Czas trwania dochodzenia- jest krótszy od śledztwa. Powinno ono być ukończone w ciągu 2 miesięcy ale prokurator czas ten może wydłużyć o 1 miesiąc a w szczególnie uzasadnionych przypadkach na czas oznaczony.
W postępowaniu przygotowawczym stronami są:
– podejrzany;
– pokrzywdzony;
– inne osoby, gdy ustawa przyznaje im określone uprawnienia (np. osobom niebędącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia i zarządzenia oraz czynności naruszające ich prawa – art. 302 k.p.k.);
– prokurator, który ma prawa strony w ramach czynności sądowych podejmowanych w postępowaniu przygotowawczym (art. 299 k.p.k.).
Podejrzany i pokrzywdzony, jako strony postępowania przygotowawczego, ogólnie mówiąc, mają prawo do:
– uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia (czynnościach dowodowych oraz innych, wnoszenia pism procesowych itp.);
– inicjatywy dowodowej (składania wniosków dowodowych);
– wnoszenia zażalenia na zasadach określonych w ustawie;
– korzystania z fachowej pomocy (podejrzany – z pomocy obrońcy, pokrzywdzony
– z pomocy pełnomocnika).
Dbałość o gwarancje procesowe podejrzanego jest mocno zaakcentowana w postępowaniu przygotowawczym. Przed pierwszym przesłuchaniem należy pisemnie pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach:
– do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania;
– do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia;
– do korzystania z pomocy obrońcy, w tym o możliwości udziału obrońcy w przesłuchaniu;
– do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania.
W postępowaniu przygotowawczym na podejrzanym ciążą obowiązki wynikające z art. 74 k.p.k. i art. 75 k.p.k. Podejrzany nie ma wprawdzie obowiązku dowodzenia swej niewinności ani swej winy, jednak musi poddać się
oględzinom ciała i badaniom wskazanym w art. 74 § 2 k.p.k. Musi też, jeśli pozostaje na wolności, stawiać się na każde wezwanie organu procesowego oraz zawiadamiać o zmianie miejsca pobytu. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa można podejrzanego zatrzymać i doprowadzić przymusowo. Istotne konsekwencje w zakresie doręczeń pism procesowych ponosi podejrzany w przypadku przebywania za granicą bez wskazania adresu w kraju dla doręczeń lub zmiany miejsca zamieszkania bądź nieprzebywania
pod wskazanym przez siebie adresem (art. 138 k.p.k. i art. 139 k.p.k.).
Podejrzany musi potwierdzić podpisem, że został pouczony o wskazanych prawach i obowiązkach.
Informacje o przestępstwie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne.
Informacje wewnętrzne to inaczej mówiąc informacje pochodzące ze źródeł własnych organów ścigania. Do tej grupy zalicza się informacje uzyskane w toku prowadzenia czynności administracyjno-porządkowych (np. służba patrolowa, rutynowa kontrola pojazdów mechanicznych), czynności operacyjnych (np. podsłuch, podgląd, obserwacja, rozpytanie) oraz prowadzenia postępowania karnego w innej sprawie.
Ważną grupę wiadomości o czynie zabronionym stanowią informacje pochodzące ze źródeł zewnętrznych (informacje zewnętrzne), czyli niepowiązanych instytucjonalnie z organami ścigania. Wśród nich sporo informacji organy ścigania otrzymują od osób indywidualnych – ofiar przestępstw lub osób, które obserwowały przestępstwo bezpośrednio bądź dowiedziały się o nim z innych źródeł. Mamy wówczas do czynienia z instytucją zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa
Zawiadomienie o przestępstwie
Można mówić o prawnym i społecznym obowiązku zawiadomienia o przestępstwie.
Obowiązek prawny niezwłocznego powiadomienia organu ścigania o przestępstwie spoczywa na każdym, kto uzyskał wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu
zabronionego wskazanego w art. 240 § 1 k.k. W tych przypadkach niezawiadomienie o przestępstwie jest czynem zabronionym.
Ponadto, instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego \do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa (art. 304 § 2 k.p.k.).
Natomiast z przepisu art. 304 § 1 k.p.k. wynika społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Każdy bowiem, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Z ustnego zawiadomienia o przestępstwie sporządza się protokół (art. 143 § 1 k.p.k.).
Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może nastąpić również w formie pisemnej, drogą elektroniczną, faksem lub telefonicznie.
Niekiedy doniesienie o przestępstwie może być anonimowe. Dzieje się tak wtedy, gdy osoby zgłaszające popełnienie czynu zabronionego z różnych względów nie chcą ujawniać swej tożsamości.
Coraz częściej informacje o przestępstwie docierają do organów ścigania za pośrednictwem środków masowego przekazu.
Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest
obowiązkowe lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa, policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi
Czyli zweryfikowanie przez organy ścigania informacji o przestępstwie. Nie jest one częścią ani fazą procesu. W jego toku gdy zachodzi potrzeba istnieje możliwość przeprowadzania czynności sprawdzających:
- zażądanie uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu może ono nastąpić nawet przez przesłuchanie w charakterze świadka
- sprawdzenie faktów przez sam organ ścigania
Zabrania zaś się przeprowadzania tu dowodu z opinii biegłego oraz czynności wymagających spisania protokołu. Protokół można sporządzić jedynie z ustanego zawiadomienia, wniosku o ściganie lub przesłuchania osoby zawiadamiającej w charakterze świadka
Sprawdzenie we własnych zakresie organu może polegać na: rozpytywaniu osób, obserwacji, obejrzeniu miejsca zdarzenia, wystąpieniem z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez organ nadrzędny,
Czynności przeprowadzane w postępowaniu wyjaśniających dokumentuje się w formie protokołu .
Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia lub o jego odmowie należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia
Podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie dokonania przestępstwa. Muszą zatem istnieć dowody świadczące o jego popełnieniu
Następnie wydawana jest DECYZJA o wszczęciu śledztwa – ma ona formę postanowienia które wydawane jest z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Określa się w nim:
- czyn oraz jego kwalifikację prawną. – z treści art. 94 par. 1 pkt. 5 wynika że powinno ono także zawierać uzasadnienie.
Określenie czynu następuje poprzez jego konkretyzację – polegającą na wskazaniu miejsca i czasu jego popełnienia i innych elementów wchodzących w zakres znamion przestępstwa.
Kwalifikacja musi być precyzyjna czasem niezbędne jest zatem powołanie 2 lub więcej przepisów.
Bądź DECYZJA o wszczęciu dochodzenia- ona też ma formę postanowienia w której należy wskazać czyn i jego kwalifikację prawną. Postanowienie może zostać zamieszczone w protokole, czyli protokole zawierającym zawiadomienie o przestępstwie i zeznania zawiadamiającego przesłuchanego w charakterze świadka. Nie wymaga ono zaś uzasadnienia. Nie jest także konieczne zawiadomienie prokuratora o jego wszczęciu ani zatwierdzenie przez niego postanowienia o wszczęciu dochodzenia
1. Przesłanki:
a. brak wątpliwości co do faktu uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa
b. nie wydano jeszcze postanowienia o wszczęciu postępowania
c. konieczność natychmiastowego wykonania określonych czynności procesowych postępowania przygotowawczego- istnieje wypadek niecierpiący zwłoki, powodujący konieczność zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich:
- utratą,
- zniekształceniem,
- zniszczeniem
Np. znaleziono zwłoki i konieczne jest dokonanie na miejscu czynności zabezpieczającym śladów.
2. Zakres czynności ( Art. 308 §1 ):
a. tylko w niezbędnym zakresie
b. w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa
c. każda czynność procesowa- wyliczenie przykładowe
- dokonanie oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego,
...
tick32