Rozdz.X: Postępowanie kontrolne
Celem norm prawa procesowego regulujących tok postępowania przed sądem pierwszej instancji jest zapewnienie wydania prawidłowego orzeczenia końcowego
Kontroli podlega działalność wszystkich uczestników procesu jej wyniki prowadzą do wyciągania konsekwencji z uchybień przez nich popełnionych. Konsekwencje te mogą mieć rożny charakter:
- ściśle procesowy (np. nieuwzględnienie spóźnionego wniosku)
- materialny (np. kary porządkowe)
- mieszany [inne środki przymusu procesowego).
W procesie karnym istotniejsza jest jednak kontrola prawidłowości rozstrzygnięć i czynności podejmowanych przez organy procesowe w toku postępowania. Ze względu na charakter i cel kontroli wyróżnia się dwa jej podstawowe typy:
- kontrolę administracyjno-nadzorcza (z urzędu),
- kontrolę ściśle procesową (instancyjną).
Kontrola z urzędu:
Duże znaczenie w procesie karnym ma kontrola prawidłowości rozstrzygnięć procesowych dokonywana z urzędu. Ten rodzaj kontroli przeprowadza organ procesowy z własnej inicjatywy, jeśli uzna, że wydane rozstrzygnięcie było niesłuszne. Do uruchomienia tej kontroli zbędny jest wniosek zainteresowanego podmiotu, choć złożenie takiego wniosku może mieć znaczenie jako sygnalizacja wadliwości wydanego rozstrzygnięcia, uzasadniająca wdrożenie z urzędu odpowiedniej kontroli nadzorczej przez organ procesowy pierwszej lub wyższej instancji. Cechy środków nadzoru posiadają między innymi:
· podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego;
· wznowienie umorzonego postępowania przygotowawczego
· uchylenie przez Prokuratora Generalnego prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego
· podjęcie postępowania warunkowo umorzonego
· wznowienie z urzędu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym
· postanowienia wydawane w postępowaniu wykonawczym
kontrola instancyjna:
Na szczególną uwagę zasługuje kontrola efektów działalności organów procesowych sprawowana przez inne uprawnione do tego organy procesowe. Odpowiedni system kontroli ma na celu eliminację błędów popełnionych przez organy procesowe Najczęściej przedmiotem kontroli procesowe jest odpowiednie rozstrzygnięcie wydane w postępowaniu karnym na skutek zaskarżenia przez podmioty które uznają, ze ich prawa lub interesy procesowe zostały naruszone.
Środki zaskarżenia:
Przysługujące uczestnikorn postępowaniu środki uruchamiania kontroli procesowej nazywamy środkami zaskarżenia. Inaczej są to środki przewidziane przez prawo za pomocą których zainteresowany podmiot może domagać się zbadania prawidłowości orzeczenia (zarządzenia) jeśli uważa że jest ono niesłuszne.
Instancyjnej kontroli rozstrzygnięć procesowych dokonują różne organy w zależności od stadium postępowania oraz rodzaju środka zaskarżenia przysługującego skarżącemu. Organami przeprowadzającymi kontrolę zaskarżonego rozstrzygnięcia mogą być:
1) organy wyższego rzędu, umiejscowione w obrębie tego samego układu ustrojowo-organizacyjnego, np. apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy
2) organy tej samej jednostki w sensie ustrojowo-organizacyjnym, np. zażalenie na postanowienie sądu odwoławczego o pozostawieniu apelacji bez rozpoznania rozpoznaje inny równorzędny skład sądu odwoławczego,
3) organy umiejscowione w ramach odrębnych układów ustrojowo-organizacyjnych, np. zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie poręczenia rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy
1) Zwyczajne środki zaskarżenia – służą do uruchomienia instancyjnej kontroli nieprawomocnych rozstrzygnięć procesowych lub innych niż decyzje czynności procesowych. Dzielmy je na:
a) środki odwoławcze- służące do zaskarżania nieprawomocnych rozstrzygnięć organu I instancji:
· apelacja
· zażalenie
b) odwołanie- od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego chyba że sąd orzeka jednoosobowo.
c) sprzeciw i quasi- sprzeciwy i należą do nich:
· sprzeciw od wyroku zaocznego art. 482- „ Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. W terminie 7 dni od daty doręczenia opisu wyroku zaocznego skarżonemu- i może on wnieść wówczas sprzeciw w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie . i może on połączyć sprzeciw z wnioskiem o uzasadnienie wyroku na wypadek nie przyjęcia lub nie uwzględnienia sprzeciwu.
Par. 2 – sąd nie uwzględni sprzeciwu jeśli uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nieusprawiedliwioną. Na postanowienie to służy zażalenie. .
Par 3. – uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę.
· sprzeciw od wyroku nakazowego art. 506.- par 1 .- oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu który wydał wyrok nakazowy w terminie zawitym 7 dni od daty doręczenia tego wyroku.
Par. 2- prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.
Par 3- w razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc , sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.
Par 4- jeżeli w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.
Par. 5- sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na I rozprawie głównej.
Par 6.- sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwy nie jest związany treścią wyroku nakazowego który utracił moc.
· wniosek o uchylenie pieniężnej kary porządkowej- art. 286. – karę pieniężną należy uchylić jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia w tym przedmiocie.
· wniosek o przywrócenie terminu zawitego art. 126- jeżeli nie dotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od strony , strona w terminie 7dni od daty ustania przeszkody może złożyć wniosek o przywrócenie terminie – to samo dotyczy osób nie będących stronami.
Par, 2 orzeka o tym organ przed którym należało dokonać czynności i na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.
2) Nadzwyczajne środki zaskarżenia – służą do uruchomienia kontroli prawomocnych lecz wadliwych orzeczeń sądowych kończących postępowanie w sytuacjach ściśle przewidzianych przez prawo.
a) kasacja
b) wniosek o wznowienie postępowania
c) wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
d) inne środki zaskarżenia
3) Środki skierowane ku uruchomieniu kontroli z urzędu:
· wniosek o podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego art. 327 par 1- może być ono podjęte w każdym czasie z mocy postanowienia prokuratora jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przepis ten stosuje się w sprawie w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
· wniosek o wznowienie umorzonego post, przygotowawczego art. 327 par 2- można je wznowić przeciwko osobie która występowała w charakterze podejrzanego na mocy prokuratora nadrzędnego nad tym który wydał postanowienie o umorzeniu gdy ujawniają się nowe okoliczności i dowody nieznane w poprzednim postępowaniu.
· podanie o wniesienie kasacji art. 521- prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść kasacje od każdego prawomocnego orzeczenia sądu.
· wniosek o wznowienie postępowania sądowego z urzędu art. 542 par 3. – gdy ujawnione zostaną uchybienia przynajmniej jedno z nich( TZW. BEZWZGLĘDNE PRZYCZYNY ODWŁAWCZE) :
- w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona , niezdolna do orzekania lub podlegająca wyłączeniu
- sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie
- sąd powszechny orzekał w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego lub odwrotnie
- sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do sądu wyższego rządu.
- Orzeczono karę lub środek karny nieznany ustawie
- Zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia i jest ono wówczas niewykonalne
- Oskarżony nie miał obrońcy w sprawach których jest on wymagalny
- Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego gdy udział jego był obowiązkowy.
· wniosek o uchylenie postanowienia wydanego w postępowaniu przygotowawczym na podstawie art. 328 k.p.k – Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu post, przygotowawczego w stosunku do osoby wyst. W charakterze oskarżonego jeżeli stwierdzi że umorzenie postępowania było niezasadne. Nie dotyczy to przypadku gdy sąd utrzymał w mocy o umorzeniu postępowania.
4) środki zaskarżenia bezczynności:
· skarga na naruszanie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie
· zażalenie w trybie art. 306 par 3 k.p.k – jeżeli osoba lub instytucja która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tyg. Zawiadomiona o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego lub powołanego do nadzoru nad organem któremu złożono zawiadomienie.
Sprzeciw i Quasi sprzeciw służą od decyzji nieprawomocnych. Sprzeciwy charakteryzują się:
- skargowością ‘
- kasacyjnością
- brakiem dewolutywności
- brakiem zakazu reformationis in peius w sytuacji oskarżonego
Wniesienie sprzeciwu nie powoduje kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia przez organ wyższej instancji a jego skutkiem jest niewykonanie rozstrzygnięcia które w wyniku wniesienia sprzeciwu traci moc a w efekcie powoduje że proces toczy się dalej w zasadzie przed tym organem który uprzednio wydał zaskarżone rozstrzygnięcie.
Instancyjność:
oznacza ona w prawie procesowym etapy, stopnie rozpoznania sprawy od jej wszczęcia aż do wydania ostatecznego (prawomocnego) orzeczenia .
Wieloinstancyjność:
łączy się z pojęciem prawa do zaskarżania. Wszczęcie czynności procesowych w kolejnej instancji następuje bowiem z reguły na skutek wniesienia środka zaskarżenia przez uprawniony do tego podmiot. Stwarza ona większe szanse doprowadzenia do rozstrzygnięcia sprawy zgodnie z prawem i rzeczywistym stanem rzeczy.
Prawo do sądu – w prawie tym mieszczą się w zasadzie 2 prawa:
1) prawo do sądu – jako prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości a więc do merytorycznego rozstrzygnięcia w zakresie praw jednostki przez sąd
2) prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjne prawa i wolności jednostki po to by ustrzec je przed arbitralnością władzy.
Prawo do zaskarżenia – każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji
Zasada dwuinstancyjności postępowania- jest środkiem wzmacniającym prawo do sądu i czynnikiem umożliwiającym urzeczywistnienie tzw. sprawiedliwości proceduralnej – lub zasady due process of law.
Dwuinstancyjność postępowania odwoławczego polega na tym że:
· stronie przysługuje środek odwoławczy wyłącznie do jednego organu odwoławczego
· decyzje wpadkowe ( incydentalne) wydawane przez organ odwoławczy w toku postępowania odwoławczego nie są zaskarżalne środkiem odwoławczym chyba że ustawa stanowi inaczej.
Wyjątkiem od reguły dwuinstancyjności postępowania odwoławczego jest tzw. instancja pozioma .
Zażalenie rozpoznaje inny skład tego samego sądu od:
1) Wydanych w toku postępowania odwoławczego postanowień :
a) o przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym,
b) o zastosowaniu środka zapobiegawczego,
c) o nałożeniu kary porządkowej,
2) Postanowienia sądu odwoławczego pozostawiającego bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy;
3) Postanowienia sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania;
4) Postanowienia sądu rozpoznającego zażalenie na zatrzymanie i doprowadzenie oskarżonego (art. 75 § 3 kp.k.);
5) Postanowienia właściwego sądu rozstrzygającego zasadność wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego wniesione po upływie 3 m-cy od wydania decyzji w przedmiocie tymczasowego aresztowania
6) Postanowienia sądu o zatrzymaniu i doprowadzeniu oskarżonego który po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw odmówił
udziału w rozprawie lub nie stawił się bez usprawiedliwienia
Cechy środka odwoławczego:
1) skargowość- bez wniesienia skargi odwoławczej nie jest możliwa kontrola wydanego rozstrzygnięcia. Organ procesowy nie może przeprowadzić kontroli z urzędu.
2) dewolutywność- oznacza przeniesienie sprawy do wyższej instancji niż ta w której wydano zaskarżone orzeczenie . Można mówić o :
· dewolutywności bezwzględnej – gdy wniesiony środek odwoławczy powoduje zawsze przeniesienie sprawy do organu wyższej instancji nad organem który wydał kontrolowane rozstrzygnięcie.
· dewolutywności względnej- gdy organ na którego rozstrzygnięcie wniesiono środek odwoławczy może uwzględnić ten środek we własnym zakresie przekazując go wyższej instancji tylko wówczas gdy sam nie znajduje podstaw do jego uwzględnienia
3) suspensywność- oznacza że samo złożenie środka odwoławczego wstrzymuje wykonanie zaskarżonej decyzji procesowej i można mówić o:
· suspensywności względnej – gdy wstrzymanie wykonalności rozstrzygnięcia nast. Na podstawie decyzji organu który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie lub organu właściwego do rozpoznania środka odwoławczego
· suspensywności bezwzględnej- gdy na skutek wniesienia środka odwoławczego zawsze nast. Wstrzymanie wykonalności zaskarżonego rozstrzygnięcia
4) zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego – ma zastosowanie gdy został wniesiony środek odwoławczy na korzyść oskarżonego przy braku skargi odwoławczej na niekorzyść.
Musi pochodzić od osoby uprawnionej .
· od orzeczeń wydanych w I instancji – przysługują stronom, quasi –pozwanemu i innym podmiotom wskazanym w ustawie
Strona może zaskarżać w całości lub w części tylko takie rozstrzygnięcie które narusza jej praw lub interesy – czyli tzw. gravamen. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego.
Środki zaskarżenia mogą być wnoszone przez:
1) strony :
· w postępowaniu przygotowawczym – przez pokrzywdzonego i podejrzanego
· w postępowaniu sądowym przez- oskarżyciela publicznego, posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego i oskarżonego
w jej imieniu mogą go zaś wnieść:
· jej reprezentant procesowy np. obrońca lub pełnomocnik
· ...
tick32