Caj Lun wynalazca paieru.doc

Caj Lun

Caj Lun - wynalazca papieru

Wśród licznych wynalazków, które ludzkość zawdzięcza starożytnym Chinom wynalazek papieru wyróżnia się się tym, że znane są zarówno osoba wynalazcy, jak i data dokonania wynalazku: Caj Lun (Tsaj Lun) w 105 r. po n. Chr.

Cesarz Ho Ti nakazał Caj Lunowi , kierującemu w randze ministra płatnerzami i warsztatami wytwarzającymi broń, uporządkowanie cesarskiej biblioteki (lub archiwum), który stanowił ogromny zbiór zapisanych deszczółek, spiętrzonych do znacznej wysokości, pokrytych kurzem i dawno nie używanych. Mimo dużych wysiłków prace te postępowały powoli, a palącą potrzebą stało się znalezienie dostępnego i bardziej poręcznego materiału pisarskiego.

Jak pisał Fan Yeh, Caj Lun stworzył ideę wytwarzania takiego materiału z łyka drzewnego, odpadów konopnych oraz sieci rybackich i w 105 r. przedłożył on cesarzowi raport wraz z próbkami otrzymanego materiału, a cesarz pochwalił jego talent. Fan Jeh stwierdził, że od tej chwili nie było nikogo, kto nie posługiwałby się tym wynalazkiem, zwanym papierem księcia Caj.

Wyrób papieru w starożytnych Chinach

Prawdopodobny schemat rozprzestrzeniania umiejętności wyrobu papieru w krajach Azji przedstawiono na rysunku poniżej.

Zaznaczono na nim zróżnicowany przebieg przenikania z Chin do krajów ościennych techniki wyrobu papieru za pomocą papierniczej formy pływającej oraz formy zanurzeniowej z sitem ruchowym.

Pierwszym krajem, do którego już w 384 r. dotarła z Chin umiejętność wyrobu papieru była Korea, gdzie podobnie jak w Chinach papier stał się wytworem szeroko stosowanym do wyposażenia mieszkań, pisania oraz w grafice, a także do drukowania, które przeniknęło z Chin.

Właśnie w Korei wydrukowano najstarszy zabytek drukarstwa, zachowany do naszych czasów. Zwój zadrukowany z rytowanej deski drewnianej powstał tam nie później niż w 704 r. Również w Korei zachowały się 23 obszerne księgi wydrukowany już na początku XV w. za pomocą formy zestawionej z czcionek metalowych. Inkunabuły koreańskie są więc starsze od pierwszych druków europejskich, powstałych z zastosowaniem czcionek metalowych.

Spotyka się także doniesienia o odnalezieniu w Korei książki wydrukowanej tam ok.1160 r. formą z czcionek metalowych. Świadczyłoby to, że zastosowanie w Korei czcionek metalowych do drukowania uprzedziło wprowadzenie tej innowacji nawet w Chinach. Zatem stanowi ono oryginalny wkład Koreańczyków w rozwój cywilizacji. Jednakże nie kwestionuje to pierwszeństwa Chin w wynalezieniu formy drukowej zestawianej z czcionek i jej praktycznego zastosowania, ale z użyciem czcionek ceramicznych.

Koreańczycy dokonali istotnego wkładu w rozwój technologii rękodzieła papierniczego. Przede wszystkim samodzielnie opanowali dyspergowanie włókien łykowych w wodzie za pomocą dodatku wodnych wyciągów roślinnych, co umożliwiało im pełne wykorzystanie możliwości formowania papieru za pomocą formy zanurzeniowej z ruchowym sitem żeberkowym. Uważa się, że byli oni pierwszymi, którzy wprowadzili duże formy zanurzeniowe z ruchowym sitem żeberkowym.

Zawiesina włókien była w tym przypadku czerpana z kadzi przez dwóch papierników, którzy stojąc przy przeciwległych bokach kadzi, chwytali za dłuższe boki formy, zanurzając ją do zawiesiny od krótszego boku (rys. poniżej).

 Listwy wzmacniające ramę formy, stanowiące zarazem oparcie dla sita żeberkowego, były mocowanie równolegle do dłuższego boku formy. W związku z tym żeberka były ułożone w sicie równolegle do boku krótszego, a więc i kierunek uprzywilejowanego ułożenia włókien roślinnych w papierze był równoległy do krótszego boku papieru wyrabianego za pomocą tej formy. W przybliżeniu format arkusza wynosił 70cm x 130cm.

W Korei po raz pierwszy wprowadzono do rękodzieła papierniczego barwienie papieru w masie, czyli przez dodanie barwników do zawiesiny włókien roślinnych, przed formowaniem papieru. Tam powstał również wynalazek papierowych kopert.

Rękodzieło papiernicze zachowało się w Korei do naszych czasów, a nawet ostatnio nastąpił pewien jego rozwój, zwłaszcza w państwie południowokoreańskim. Rozwój ten jest limitowany możliwością pozyskiwania tradycyjnych surowców włóknistych, zwłaszcza łyka krzewu zwanego tam "dark na moo" , czyli pochodzącego z Chin krzewu kaji.

Produkowany rękodzielniczo papier stosuje się do celów graficznych oraz wyposażenia mieszkań, zwłaszcza do wprawiania w otwory okienne. Największe warsztaty rękodzieła papierniczego znajdują się w okolicach miasta Dzondzu ( Jeon Ju), na południe od Seulu. Wyrób papieru do Japonii wprowadził w 610 r. mnich koreański Doncho.

Z chwilą wynalezienia, papier stał się niemal natychmiast najważniejszym materiałem pisarskim, niezastąpionym w sprawnym administrowaniu ogromnym imperium, jak również w pisaniu i przepisywaniu uczonych rozpraw a także świętych ksiąg buddyzmu, który zaczął się upowszechiniać w Chinach. Istotne stało się również zastosowanie papieru w malarstwie, rysunku i grafice.

W Chinach papier szybko stał się wytworem o dużym znaczeniu. Poszczególne prowincje były zobowiązane do dostarczania go w formie daniny na dwór cesarski. Doprowadziło to do standaryzacji wymiarów, grubości i barwy papieru. Stał się on również towarem eksportowanym do Indii, Persji, Syrii i Egiptu. Wywoziły go z Chin, wraz z jedwabiem i żelazem karawany kupców ciągnące po drogach i bezdrożach Jedwabnego Szlaku, który stracił na znaczeniu, w związku z ekspansją ludów tureckich w Azji Środkowej. Papier z Chin sprzedawano także do Korei i Japonii.

Na ogół uwypukla się doniosłą rolę, jaką spełniał papier w rozwoju cywilizacji i kultury, a wynikającą z powyższych zastosowań. I słusznie, bowiem bez wynalazku papieru i rozwoju technologii jego wyrobu nie byłby możliwy szybki postęp cywilizacyjny ludzkości. Zazwyczaj jednak nie uświadamia się lub też nie docenia, zupełnie innej sfery zastosowań papieru w ówczesnych Chinach, która sprawiła, że zaczął on być używany masowo na wielkim obszarze imperium chińskiego.

Jako przykłady można wymienić stosowanie papieru do wprawiania w otwory okienne domostw i ścianki działowe ich wnętrz, jako różnego rodzaju wykładziny i zasłony, m.in. w parawanach i różnych osłonach przed słońcem. Ciekawe, że takie spożytkowanie papieru zachowało się do dzisiaj w Chinach oraz Korei i Japonii.

Ilustracje i tekst  zaczerpnięte z książki dr Józefa Dąbrowskiego "Rękodzieło papiernicze" (za zgodą autora)