Blaise Pascal-Myśli frg.pdf

DYSPROPORCJA CZŁOWIEKA

80. Spędziłem długi czas na zgłębianiu nauk oderwanych; ale zbyt mała okazja do

wymiany myśli zmierziła mnie. Kiedy zabrałem się do studiowania człowieka,

przekonałem się, że te nauki oderwane nie są dlań stworzone i że dalej odszedłem

od mej kondycji wnikając w nie, niż inni - nie znając ich. Przebaczyłem innym

ich nieznajomość, ale sądziłem bodaj, iż znajdę wielu towarzyszy w studiowaniu

człowieka i że to jest jemu przyrodzona wiedza. Omyliłem się; jeszcze mniej

ludzi studiuje tę wiedzę niż matematykę. Jedynie z braku zdatności do tego

studium ludzie dociekają innych rzeczy; ale czyż nie prawda, że i to nie jest

wiedza, która zda się człowiekowi, i że lepiej jest dlań nie znać siebie, aby

być szczęśliwym?

81. Trzeba znać siebie samego: gdyby to nie posłużyło do znalezienia prawdy,

służy przynajmniej do wytyczenia własnego życia, a nie ma nic godziwszego.

84. Dysproporcja człowieka. - Niechaj tedy człowiek przyjrzy się naturze w jej

wzniosłym i pełnym majestacie, niech oddali wzrok od niskich przedmiotów, które

go otaczają. Niech spojrzy na to olśniewające światło, niby lampa wiekuista

oświecające wszechświat; niechaj Ziemia zda mu się jako punkcik w stosunku do

rozległego kręgu, jaki ta gwiazda opisuje: i niech się zdumieje, że ów rozległy

krąg jest jeno drobnym punkcikiem w porównaniu z tym, jaki obejmują gwiazdy

toczące się na firmamencie. Ale choć nasz wzrok zatrzymuje się tutaj, niechaj

wyobraźnia idzie dalej; wcześniej znuży się pojmowaniem niż natura dostarczaniem

przedmiotów. Cały ten widzialny świat jest jeno niedostrzegalną drobiną na

rozległym łonie natury. Żadna idea nie zdoła się do tego zbliżyć. Darmo byśmy

piętrzyli nasze pojęcia poza wszelkie dające się pomyśleć przestrzenie; rodzimy

jeno atomy w stosunku do rzeczywistości rzeczy. Jest to nieskończona kula,

której środek jest wszędzie, powierzchnia nigdzie. Słowem, jest to najbardziej

dotykalny znak wszechpotęgi Boga, że nasza wyobraźnia gubi się w tej myśli.

Niechaj człowiek wróciwszy do siebie zważy, czym jest w porównaniu do tego, co

istnieje, niechaj spojrzy na się jak na coś zabłąkanego w tym zakątku przyrody i

niechaj z tej małej celi, w której go pomieszczono (mam na myśli wszechświat),

nauczy się oceniać ziemię, królestwa, miasta i samego siebie wedle słusznej

oceny. Czym jest człowiek w nieskończoności?

Ale jeśli chce oglądać inny cud, równie zdumiewający, niech zbada to, co zna

najdrobniejszego. Niechaj roztocz ukaże mu w swoim maleńkim ciele części

nieskończenie mniejsze, nogi ze stawami, żyły w tych nogach, krew w tych żyłach,

soki w tej krwi, krople w tych sokach, wapory w tych kroplach; niech dzieląc

jeszcze te ostatnie rzeczy wyczerpie swoje siły w tych wyobrażeniach i niech

ostatni przedmiot, do którego zdoła dojść, stanie się przedmiotem naszej

rozprawy; pomyśli może, że to jest ostateczna małość w przyrodzie. Otóż ukażą mu

tam nową otchłań. Chcę mu odmalować nie tylko wszechświat widzialny, ale

niezmierność tego, co może sobie wyroić w naturze w obrębie tej cząstki atomu.

Niechaj ujrzy tam nieskończoność światów, z których każdy ma mój firmament,

swoje planety, swoją ziemię - w tej samej proporcji co świat widzialny; na tej

ziemi zwierzęta i wreszcie żyjątka, w których odnajdzie to samo, co znalazł w

owych pierwszych; i znajdując znowuż w tych te same rzeczy bez końca i

spoczynku, niech się zgubi w tych cudach równie zdumiewających w swej małości,

jak inne w swym bezmiarze. Jak bowiem nie podziwiać, iż nasze ciało, które

dopiero co było niedostrzegalnym punktem w świecie, niedostrzegalnym znowu na

łonie wszystkiego, stało się obecnie kolosem, światem lub raczej wszystkim w

stosunku do nicości, do której niepodobna dotrzeć?

Kto się zważy w ten sposób, przestraszy się samym sobą i zawieszony między tymi

dwiema otchłaniami, Nieskończonością i Nicością, zadrży na widok owych cudów;

sądzę, iż mieniąc ciekawość swoją w podziw, skłonniejszy będzie przyglądać się

im w milczeniu, niż zarozumiałe dociekać ich tajemnicy.

Ostatecznie bowiem czymże jest człowiek w przyrodzie? Nicością wobec

nieskończoności, wszystkim wobec nicości, pośrodkiem między niczym a wszystkim.

Jest nieskończenie oddalony od rozumienia ostateczności; cel rzeczy i ich

początki są dlań na zawsze ukryte w nieprzeniknionej tajemnicy; równie niezdolny

jest dojrzeć nicości, z której go wyrwano, jak nieskończoności, w której go

pogrążono.

Cóż ma tedy czynić, jeśli nie zadowolić się jakimś pozorem pośrodka rzeczy w

wiekuistej niemożności poznania bądź celu ich, bądź początku? Wszystkie rzeczy

wyszły z nicości i biegną w nieskończoność. Któż nadąży tym zdumiewającym

wędrówkom? Autor tych cudów rozumie je - nikt inny.

Nie wpatrzywszy się w te nieskończoności, ludzie zwrócili się zuchwale ku

zgłębianiu natury, jak gdyby istniał jaki stosunek między nimi a nią. Osobliwy

pomysł: chcieli zrozumieć zasady rzeczy i z nich dojść do poznania wszystkiego w

zarozumieniu równie nieskończonym jak ich przedmiot; to pewna bowiem, iż nie

można powziąć tego zamiaru bez zarozumiałości lub pojętności równie

nieskończonej jak natura.

Człowiek oświecony rozumie, że skoro natura wyryła obraz swój i swego twórcy we

wszystkich rzeczach, mają one prawie wszystkie coś z tej podwójnej

nieskończoności. Tak widzimy, że wszystkie nauki nieskończone są w rozciągłości

swoich badań; któż bowiem wątpi, że matematyka na przykład posiada nieskończoną

nieskończoność możliwych twierdzeń? Są one zarówno nieskończone w mnogości, jak

w subtelności swych zasad; któż bowiem nie widzi, że te, które przedstawiono nam

jako ostateczne, nie wspierają się na samych sobie, ale oparte są na innych,

które znowuż wspierając się na innych, nie dopuszczają nigdy kresu? Ale my

czynimy z ostatnimi rzeczami dostrzegalnymi dla rozumu tak, jak się czyni w

rzeczach materialnych, gdzie nazywamy niepodzielnym ten punkt, poza którym już

zmysły nasze nic nie spostrzegają, mimo że jest podzielny w nieskończoność ze

swej natury.

Z tych dwóch nieskończoności wiedzy nieskończoność wielkości jest o wiele

dotykalniejsza, dlatego niewielu zdarzyło się utrzymywać, że znają wszystkie

rzeczy. „Będę mówił o wszystkim", powiadał Demokryt.

Natomiast nieskończoność w małości jest o wiele mniej widoczna. Filozofowie o

wiele łatwiej mniemali, że tam dotrą, i wszyscy się o to rozbili. To dało

początek owym tak zwyczajnym tytułom: O zasadach rzeczy, O zasadach filozofii i

tym podobnym, równie napuszonym w istocie, mimo iż mniej z pozoru, co ów inny,

który bije w oczy: De omni re scibili.

Mniemamy, iż z natury jesteśmy o wiele zdatniejsi, aby dojść do jądra rzeczy,

niż aby ogarnąć ich rozmiary. Widoczny ogrom świata widocznie przewyższa nas;

natomiast ponieważ to my przewyższamy drobne rzeczy, sądzimy, że łatwiej zdołamy

je posiąść. Wszelako nie mniej zdatności potrzeba, aby dojść do nicości, co do

wszystkiego; do obu rzeczy potrzebna jest zdatność nieskończona: zdaje mi się,

że kto by pojął ostateczne pierwiastki rzeczy, mógłby też dojść do poznania

nieskończoności. Jedno zależy od drugiego i jedno prowadzi do drugiego. Te

skrajności stykają się i jednoczą właśnie dlatego, że są tak odległe i odnajdują

się w Bogu i tylko w Bogu.

Znajmy więc naszą wartość; jesteśmy czymś, lecz nie jesteśmy wszystkim; to, czym

możemy być, zasłania nam świadomość pierwszych zasad, które rodzą się z nicości,

a nikłość naszego istnienia broni nam widoku nieskończoności.

Nasz rozum zajmuje w porządku rzeczy poznawalnych to samo miejsce, co ciało

nasze w rozmiarach przyrody.

Jesteśmy ograniczeni w każdym kierunku;6 ten stan zajmujący środek między dwoma

krańcami przejawia się we wszystkich naszych zdolnościach. Zmysły nasze nie

chwytają nic krańcowego; zbyt wielki hałas nas ogłusza; zbytnie światło oślepia,

zbytnia odległość i zbytnia bliskość przeszkadza wzrokowi, zbytnia rozwlekłość i

zbytnia zwięzłość mowy zaciemniają ją, zbytnia prawda osłupia nas (znam takich,

którzy nie mogą zrozumieć, że jeżeli od zera odejmie się cztery, zostanie zero),

pierwsze zasady są dla nas zbyt oczywiste, zbyt wiele rozkoszy nuży, zbyt wiele

współdźwięków niemile razi w muzyce. Zbyt wiele dobrodziejstw drażni, chcemy

mieć z czego zapłacić dług z nawiązką: Beneficia eo usque laeta sunt, dum

videntur exsolvi posse; ubi multum antevenere, pro gratia odium redditur

[Dobrodziejstwa do tego kresu są miłe, dopóki nam się zdaje, że możemy je

odpłacić; gdy zbytnio przechodzą tę miarę, wdzięczność zamienia się w nienawiść

- Tacyt Roczniki 4,18]. Nie czujemy ani nadmiernego gorąca, ani nadmiernego

zimna. Własności krańcowe szkodzą nam, ale nie są dotkliwe; nie czujemy ich już,

cierpimy od nich. Zbyt wczesna młodość i zbyt późna starość upośledzają umysł,

toż samo za wiele i za mało nauki, słowem, rzeczy krańcowe są dla nas tak, jakby

nie istniały, i my nie istniejemy w stosunku do nich: umykają nam albo my im.

Oto nasz prawdziwy stan; oto co nas czyni niezdolnymi i do wiedzy pewnej, i do

zupełnej niewiedzy. Żeglujemy po szerokim przestworzu, wciąż niepewni i

chwiejni, popychani od jednego do drugiego krańca. Czegokolwiek chcielibyście

się uczepić, wraz chwieje się to i oddala; a jeśli podążamy za tym, wymyka się,

wyślizguje się i wiekuiście ulata. Jest to stan naturalny, najbardziej wszelako

przeciwny naszym skłonnościom; pałamy żądzą znalezienia oparcia i ostatecznej

podstawy, aby zbudować na niej wieżę wznoszącą się w nieskończoność; ale cały

fundament trzaska i ziemia rozwiera się otchłanią.

Nie szukajmy tedy pewności i stałości. Rozum zawsze pada ofiarą pozorów, nic nie

zdoła ustalić skończoności między dwiema nieskończonościami, które obejmują ją i

umykają jej.

Skoro to dobrze zrozumiemy, sądzę, iż będziemy trwali spokojnie, każdy w tym

stanie, w jakim natura go pomieściła. Skoro ten pośrodek, który nam przypadł w

udziale, zawsze odległy jest od krańców, cóż znaczy, że człowiek będzie miał

nieco więcej zrozumienia rzeczy? Jeśli je ma, widzi świat z nieco bardziej

wysoka; ale czyż nie jest zawsze nieskończenie odległy od krańca i czyż trwanie

naszego życia nie jest jednako oddalone od wieczności, niechby i trwało dziesięć

lat dłużej?

W perspektywie tych nieskończoności wszystkie skończoności są równe; nie widzę

tedy, czemu raczej czepiać się tej niż innej. Samo porównanie między nami a

skończonością sprawia nam przykrość.

Gdyby człowiek zaczął od zgłębienia siebie, spostrzegłby, jak bardzo jest

niezdolny przejść tę granicę. W jaki sposób część mogłaby poznać całość? -

Będzie może dążył do poznania bodaj tych części, do których jest w jakimś

stosunku? - Ależ cząstki świata tak się łączą i zazębiają wzajem, iż wydaje mi

się niemożliwe poznać jedną bez drugiej i bez wszystkiego...

Człowiek na przykład jest w jakimś stosunku do wszystkiego, co zna. Potrzebuje

miejsca, aby go pomieściło, czasu do trwania, ruchu dla życia, żywiołów, aby go

utworzyły, ciepła i pokarmów dla odżywiania, powietrza do oddychania; widzi

światło, czuje ciała; słowem, wszystko wchodzi z nim w związek. Aby zatem znać

człowieka, trzeba wiedzieć, skąd pochodzi, iż potrzebuje powietrza, aby istnieć;

aby zaś znać powietrze, trzeba wiedzieć, na czym polega jego związek z życiem

człowieka itd. Płomień nie może istnieć bez powietrza; zatem aby znać jedno,

trzeba znać drugie.

Ponieważ tedy wszystkie rzeczy są następstwem i przyczyną, doznają i udzielają

pomocy, pośredniczą i korzystają z pośrednictwa i wszystkie łączą się naturalnym

i tajemnym węzłem, który łączy najbardziej odległe i różne części, uważam za

niemożliwe znać części nie znając całości, jak również znać całość nie znając

poszczególnych części.

A niemocy naszej w poznaniu rzeczy dopełnia to, iż są one proste same w sobie,

my zaś jesteśmy złożeni z dwóch przeciwnych i różnorakich natur, z duszy i

ciała. Niepodobna bowiem, aby ta część, która w nas rozumuje, była innej natury

niż duchowej; a gdyby ktoś twierdził, że jesteśmy tylko cieleśni, to by nas

odsunęło o wiele bardziej od poznania rzeczy, ile że nie ma nic bardziej

niepojętego, niż rzec, że materia zna siebie samą; niepodobna nam pojąć, w jaki

sposób ona mogłaby się pojąć.

Tak więc jeśli jesteśmy po prostu materią, nie możemy zgoła nic poznać; jeśli

zaś składamy się z ducha i z materii, nie możemy poznać do gruntu rzeczy

prostych, cielesnych czy duchowych.

Stąd pochodzi, iż prawie wszyscy filozofowie mieszają pojęcia rzeczy i mówią o

rzeczach cielesnych duchowo, a o duchowych cieleśnie. Powiadają lekko, że ciała

dążą ku dołowi, że ciążą do swego środka, że bronią się przed zniweczeniem, że

lękają się próżni, że mają skłonności, sympatie, antypatie: wszystko rzeczy

właściwe jedynie duchom. Mówiąc zaś o duchach uważają je jakoby będące w jednym

miejscu i przypisują im poruszanie się z jednego miejsca na drugie: rzeczy

właściwe jedynie ciałom.

Zamiast odbierać czyste pojęcia tych rzeczy, barwimy je naszymi właściwościami i

nasycamy naszą złożoną istotą wszystkie rzeczy proste, które zważamy.

Któż by nie myślał widząc, jak składamy wszystkie rzeczy z ducha i ciała, że ta

mieszanina jest dla nas bardzo łatwa do pojęcia? Jest to wszelako rzecz, którą

pojmujemy najmniej. Człowiek jest dla siebie samego najbardziej zadziwiającym

przedmiotem w naturze: nie może bowiem pojąć, co to jest ciało, a jeszcze mniej,

co to duch, najmniej zaś, w jaki sposób ciało może być spojone z duchem. To jest

dlań szczyt trudności, a wszelako to jego własna istota: Modus, quo corporibus

adhaerent spiritus, comprehendi ab hominibus non potest, et hoc tamen homo esti

[Sposób w jaki ciała zespolone są z duchem, niepojęty jest dla ludzi, a wszelako

to jest człowiek - Św. Augustyn O Państwie Bożym 21,10]

85. Kiedy jesteśmy zbyt młodzi, nie mamy dobrego sądu; zbyt starzy - tak samo.

Kiedy się nie zastanawiamy dosyć, kiedy się zastanawiamy nadto, upieramy się,

zacietrzewiamy. Jeśli oglądamy swoje dzieło tuż po wykonaniu, jesteśmy jeszcze

zbyt uprzedzeni; jeśli w długi czas potem, już go nie czujemy. Tak obrazy

widziane z nazbyt daleka i z nazbyt bliska; jest tylko jeden niepodzielny punkt

będący właściwym miejscem: inne są za blisko, za daleko, za wysoko lub za nisko.

W sztuce malarstwa wyznacza go perspektywa; ale w rzeczach prawdy i moralności

kto go wyznaczy?

86. Kiedy wszystko porusza się jednako, na pozór nic się nie porusza: jak na

statku. Kiedy wszyscy idą ku zepsuciu, nie znać tego: ten, który się zatrzyma,

daje zauważyć wybryki innych, niby punkt stały.

87. Ci, którzy żyją w nierządzie, powiadają tym, którzy żyją w statku, że to oni

oddalają się od natury, sami zaś myślą, że idą za nią: tak jak będący na okręcie

mniemają, iż ci, którzy są na brzegu, uciekają. Wszyscy mówią podobnie: trzeba

mieć stały punkt, aby o tym sądzić. Z portu sądzimy o tych, którzy są na statku;

ale gdzie znajdziemy port w zasadach moralnych?

88. Kiedy zważam krótkość mego życia, wchłoniętego w wieczność będącą przed nim

i po nim, kiedy zważam małą przestrzeń, którą zajmuję, a nawet którą widzę,

utopioną w nieskończonym ogromie przestrzeni, których nie znam i które mnie nie

znają, przerażam się i dziwię, iż znajduję się raczej tu niż tam, nie ma bowiem

racji, czemu raczej tu niż gdzie indziej, czemu raczej teraz niż wtedy... Kto

mnie tu postawił? Na czyj rozkaz i z czyjej woli przeznaczono mi to miejsce i

ten czas?... Memoria hospitis unius diei praetereuntis.'' [Nadzieja bezbożnego

jest jak... - Mdr 5,15]

89. Czemu moja wiedza jest ograniczona? Mój wzrost? Moje trwanie raczej do stu

lat niż do tysiąca? Jaką rację miała natura, aby mi dać to właśnie, aby wybrać

raczej tę liczbę niż inną? Toć w nieskończoności liczb nie ma racji by wybrać

raczej tę niż inną, nic nie przemawia za tą lub ową!

91. Wiekuista cisza tych nieskończonych przestrzeni przeraża mnie.

ROZRYWKA

205. Kiedym się jął czasami rozważać krzątania się ludzi, niebezpieczeństwa i

mozoły, na jakie się narażają na dworze, na wojnie, skąd rodzi się tyle zwad,

namiętności, zuchwałych, a często niegodziwych przedsięwzięć itd., odkryłem, iż

całe nieszczęście ludzi pochodzi z jednej rzeczy, to jest, że nie umieją

pozostać w spokoju i w izbie.a Człowiek mający dosyć mienia, aby żyć, gdyby

umiał przebywać w domu z przyjemnością, nie opuszczałby go, aby spieszyć na

morze lub oblegać fortecę. Jeśli kupuje tak drogo szarżę w armii, to dlatego, iż

wydałoby mu się nie do zniesienia nie ruszyć się z miasta; poszukuje rozmów i

zabaw jeno dlatego, że nie umie z przyjemnością zostać u siebie.

Ale kiedy wmyśliłem się głębiej i kiedy znalazłszy przyczynę wszystkich naszych

niedoli chciałem z kolei odkryć rację tej przyczyny, pojąłem, że istnieje bardzo

oczywista, zasadzająca się na przyrodzonym nieszczęściu naszej słabej i

śmiertelnej doli, tak nędznej, iż nic nie zdoła nas pocieszyć, kiedy się nad nią

zastanawiamy.

Jakikolwiek stan sobie wyroić, jeśli się zgromadzi wszystkie dobra, jakie możemy

posiąść, ranga króla jest najpiękniejszym stanowiskiem na ziemi. Otóż mimo

wszystko, co ludzie sobie wyobrażają, mimo iż posiada pod ręką wszystkie możebne

zadowolenia, jeśli będzie bez rozrywki, jeśli będzie miał czas zważać i

zastanawiać się, czym jest, ta mdła szczęśliwość nie wystarczy mu. Z

konieczności nastręczą mu się rzeczy, które mu zagrażają, bunty, jakie się mogą

zdarzyć, wreszcie śmierć i choroby, które są nieuniknione: tak iż jeśli znajdzie

się bez tego, co się nazywa rozrywką, będzie nieszczęśliwy i bardziej

nieszczęśliwy niż najlichszy z jego poddanych, który ma rozrywki i bawi się.

Stąd pochodzi, iż gra i towarzystwo kobiet, wojna, wysokie urzędy są tak

poszukiwane. Nie iżby w nich było istotne szczęście i aby ktoś miał sobie

wyobrażać, iż prawdziwe szczęście jest w tym, aby mieć pieniądze, które można

zyskać w grze, albo w zającu, którego się ściga: nie spojrzałoby się nań, gdyby

go nam ofiarowano. Nie owego miękkiego i spokojnego używania, które pozwala nam

pamiętać o naszym stanie, szukamy; ani niebezpieczeństw wojny ani mozołów

urzędu, ale zgiełku, który odwraca nasze myśli i jest dla nas rozrywką.

Stąd pochodzi, że ludzie tak miłują gwar i zgiełk; stąd pochodzi, iż więzienie

jest tak straszliwą karą; stąd pochodzi, iż rozkosz samotności jest rzeczą

niezrozumiałą. I główną przyczyną szczęścia królów jest to, iż wszyscy usiłują

bez ustanku ich rozerwać i dostarczyć im wszelkiego rodzaju przyjemności.

Król otoczony jest ludźmi, którzy myślą jedynie o tym, aby rozerwać króla i nie

dać mu myśleć o sobie: gdyby o tym myślał, byłby mimo całego królestwa

nieszczęśliwy.

Oto wszystko, co ludzie zdołali wymyślić, aby osiągnąć szczęście. I ci, którzy

filozofują nad tym i którzy mają ludzi za bardzo nierozsądnych, iż gonią cały

dzień za zającem, którego nie chcieliby, gdyby go im ofiarowano, nie znają zgoła

naszej natury. Ten zając nie ochroniłby nas od widoku śmierci i niedoli, ale

polowanie tym, że odwraca naszą myśl, chroni nas od nich.

Tak więc, kiedy im kto zarzuca, iż to, za czym upędzają się z takim zapałem, nie

da im zadowolenia, gdyby odpowiedzieli (jak powinni by, gdyby się nad tym dobrze

zastanowili), iż szukają w tym jedynie gwałtownego i przemożnego zatrudnienia,

które by ich odwróciło od myśli o sobie, i dlatego zakładają sobie za cel

powabny przedmiot, który ich namiętnie czaruje i wabi, zostawiliby przeciwnika

bez odpowiedzi. Ale nie mówią tego, bo nie znają się sami: nie wiedzą, że

szukają jeno łowów, nie zdobyczy.

Wyobrażają sobie, iż gdyby otrzymali tę a tę godność, odpoczęliby z

przyjemnością, a nie czują nienasyconej natury swojej chciwości. Wierzą, iż

szukają szczerze spokoju, a szukają w istocie jeno ruchu.

Mają tajemny instynkt, który ich pcha do szukania rozrywki i zajęcia, a który

pochodzi z poczucia ich ustawicznej nędzy; mają też drugi tajemny instynkt,

pozostały nam z wielkości naszej pierwotnej natury, a szepczący im, że prawdziwe

szczęście leży jedynie w spokoju, a nie w zgiełku. Z tych dwóch przeciwnych

instynktów tworzy się w nich mętny plan, kryjący się ich wzrokowi w głębi duszy,

który prze ich, aby dążyli do spokoju przez niepokój i aby wyobrażali sobie

ciągle, iż zadowolenie, którego nie mają, przyjdzie, skoro przezwyciężywszy

jakieś trudności zdołają tą drogą otworzyć drzwi do spoczynku.

Tak upływa całe życie. Szukamy spokoju zwalczając jakieś przeszkody; kiedy je

przezwyciężymy, spokój staje się nie do zniesienia. Albo się myśli o tych

niedolach, które się cierpi, albo o tych, które grożą. I gdybyśmy się nawet

czuli dostatecznie bezpieczni ze wszystkich stron, troska własną swoją mocą nie

omieszkałaby wynijść z głębi serca, gdzie ma swoje korzenie i napełniłaby duszę

swoim jadem.

Człowiek tedy jest tak nieszczęśliwy, iż zagryzłby się nawet bez żadnej

przyczyny do zgryzoty przez samą swą naturę, i tak czczy, iż wówczas gdy jest

pełen tysiąca innych przyczyn zgryzoty, najdrobniejsza rzecz, bilard i kulka,

którą potrąca, wystarcza, aby go rozerwać.

Ale powiecie, co za cel ma on w tym wszystkim? Ten, aby się pochwalić jutro

przed przyjaciółmi, że lepiej grał niż drugi. Tak znów inni pocą się w swym

gabinecie, aby pokazać uczonym, iż rozwiązali zagadnienie algebraiczne, którego

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: