Środowisko życia rodzinnego dziecka
a osiągnięcia szkolne ucznia
(na przykładzie klay II-III-VI
Szkoły Podstawowej w Jurkach)

Spis treści

Wstęp (cel, problem, hipoteza, postępowanie badawcze, metody)              3

1. Niepowodzenia i powodzenia szkolne w świetle literatury              17

1.1. Wprowadzenie.              17

1.2. Istota osiągnięć szkolnych.              17

1.3. Rodzaje czynników wpływających na powstawanie osiągnięć szkolnych.              21

1.3.1. Czynniki społeczno-ekonomiczne.              21

1.3.2. Czynniki biopsychiczne.              24

1.3.3. Czynniki dydaktyczne.              27

2. Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze.              34

2.1. Wprowadzenie.              34

2.2 Istota środowiska wychowawczego.              35

2.2.1. Pojęcie środowiska wychowawczego              36

2.2.2. Typologie środowisk wychowawczych.              40

2.3. Funkcje rodziny.              43

2.4. Składniki środowiska rodzinnego.              49

3. Wyniki badań własnych              66

3.1. Wprowadzenie.              66

3.2. Struktura rodziny.              68

3.3. Liczba dzieci w rodzinie.              70

3.4. Warunki materialno-bytowe.              72

3.5. Warunki lokalowe.              74

3.6. Atmosfera wychowawcza – interakcje osobowe  w rodzinie.              77

3.7. Warunki kulturalne – wykształcenie rodziców.              82

3.8. Organizacja nauki domowej.              85

3.9. Współpraca rodziców ze szkołą.              89

Zakończenie i wnioski z przeprowadzonych badań              95

Bibliografia              100

Aneks

Wstęp

Niepowodzenia i powodzenia szkolne, a w ich obrębie nie­powodzenia i powodzenia dydaktyczne od wielu lat nurtują wielu pedagogów, psychologów, rodziców. Dlaczego? Jakie są ich przy­czyny?

Problem ten jest złożony i skomplikowany. Aby przeciwdziałać problemowi należy domagać się konkretnych, praktycznych wska­zówek, metod postępowania, a nie ocen i dezyderatów. Dlatego też zadaniem psychologów i pedagogów pracujących w poradniach i instytucjach wychowawczych jest pomaganie nauczycielowi w wykrywaniu i przeciwdziałaniu niepowodzeniu.

Jeśli chodzi o metody badania problemu, to należy powiedzieć, że przeciwdziałanie niepowodzeniom musi mieć charakter indy­widualny, oparty na indywidualnych badaniach.

Tematem mojej pracy są warunki życia rodzinnego i ich wpływ na osiągnięcia szkolne. Wyniki badań środowiska rodzinnego do­wodzą, że dominującą przyczyną niepowodzeń szkolnych są złe warunki środowiskowe, które powodują zaburzenia w zachowaniu dziecka.

„Zaburzenia zmieniają się proporcjonalnie do tego, jak narusza się równowaga między jednostką a jej środowiskiem.”[1]

Praca moja ma na celu wprowadzenie w problem i przed­stawienie go w świetle literatury oraz badań własnych, a także ukazaniu, że głównym zadaniem dydaktycznym i wychowawczym musi być umożliwienie dziecku powodzenia w nauce jako bardzo ważnego czynnika zarówno dla dziecka jak i dla rodziców.

Uważam, że temat który wybrałam, jest bardzo ważnym zagad­nieniem ponieważ od właściwego uchwycenia przyczyny niepo­wodzeń zależy akcja dydaktyczno­-wychowawcza. Dlatego też musimy dotrzeć do psychiki dziecka oraz do środowiska w jakim się ono obraca. Analizując przyczyny osiągnięć szkolnych poszcze­gólnych dzieci doszłam do wniosku, że problem niepowodzeń szkolnych jest niedoceniony zarówno przez nauczycieli jak i rodziców dzieci. Jedni i drudzy, jeśli posiadać będą lub posiadają szczere chęci i odpowiednią wiedzę, mogą w dużym zakresie wyeliminować lub zmniejszyć obciążenia ucznia i związane z nimi niepowodzenia szkolne.

Uzyskanie pozytywnych wyników w pracy szkolnej jest głównym zadaniem ucznia, wynikającym z jego społecznej roli. Zadaniem zaś nauczyciela jest przyczynienie się do uzyskania przez ucznia powodzenia w nauce. Nie można o tym zapominać ponieważ „Dzięki powodzeniu uczeń może uzyskać akceptację w środowisku, mieć dzięki temu dobre samopoczucie, w przyszłości może zdobędzie zawód, którego prestiż zależy w coraz większym stopniu, od jakości nauki i szkoły, do jakiej uczęszcza”.[2]

„Współdziałanie między nauczycielem i uczniami opiera się na wymianie informacji, obejmującej także ocenianie osiągnięć ucz­niów, tj. uzyskiwanie i komunikowanie informacji o wynikach uczenia się... Systematyczne informowanie ucznia o wyniku uczenia się jest niezbędne dla podnoszenia skuteczności uczenia się.”[3]

Pozytywne wyniki uczenia się świadczą między innymi o samym nauczycielu, jego przygotowaniu, nastawieniu i jego świadomości skutków oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Dlatego też musimy pracować nie tylko z uczniem mającym trudności, ale także z uczniem zdolnym, ponieważ pozostawienie go na uboczu działań dydaktyczno-wychowawczych jest działaniem przynoszącym szkodę nie tylko temu dziecku, ale i w szerokim aspekcie całemu społeczeństwu.

Od 17 lat pracuję w szkole podstawowej i zawsze nurtowała mnie myśl, że zbyt mało wiem o moich uczniach, o ich problemach i warunkach wpływających na kształtowanie osobowości dziecka
w nauczaniu początkowym. Dlatego też zawsze dążyłam do odkrycia problemów nurtujących dzieci i mających wpływ na psychikę i postępy w nauce dziecka, także podejmowałam współpracę z rodzicami, by wspólnie rozwiązywać problemy nasze i naszych dzieci. W związku z tym postanowiłam pogłębić swoją wiedzę i doświadczenia, ponieważ uważam, że osiągnięcia szkolne są ważne, gdyż mają wpływ na szanse życiowe dziecka.

Celem moich badań jest ujawnienie i opis najbardziej typowych przyczyn osiągnięć szkolnych. Analiza tych przyczyn jest podstawą do opracowania metod i środków zaradczych dostosowanych do charakteru źródeł osiągnięć szkolnych.

Dogłębne poznanie osobowości ucznia pomaga w procesie nauczania i wychowania młodego pokolenia, a tym samym w analizowaniu i zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym dzieci, jak też przyczynia się do osiągania sukcesów w szkole. Jest to proces pracochłonny, czasochłonny i w czasie nauczania trudny do wykonania.

Chcąc wykazać, jaki wpływ mają warunki życia rodzinnego na osiągnięcia szkolne dzieci, sformułuję problemy badawcze, które będą spełniać następujące warunki:

- muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy zawarty w temacie moich badań,

- wykazać zależności między zmiennymi,

- kolejnym warunkiem poprawności problemów badawczych jest rozstrzygalność empiryczna oraz wartości praktyczne.

Problemy badawcze stanowią także podstawę do formułowania hipotez. Problem to odpowiednio postawione pytanie i dlatego G. Bechelarde powiedział „nie ma nauki bez wyraźnie postawionego pytania".

„Problem badawczy, czy raczej zespól problemów badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy problemu ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.”[4]

Warunkiem podejmowania różnorodnych badań jest ustalenie przez badacza problemów roboczych określających cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych.

W pracy przyjęłam trzy problemy badawcze:

1. Co wpływa na osiągnięcia szkolne uczniów w świetle literatury?

2. Co to znaczy, że rodzina stanowi podstawowe środowisko wychowawcze?

3. Czy i w jakim zakresie środowisko rodzinne dziecka wpływa na osiągnięcia szkolne uczniów?

Każdemu problemowi badawczemu odpowiadają hipotezy: „Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego (...) na podstawie danych wyjściowych”.[5]

Postaram się sformułować hipotezy obejmujące wszelkie zależności i cechy badanego środowiska w oparciu o znajomość tych cech. W oparciu o postawione wcześniej problemy sformułowałam hipotezy robocze, czyli stwierdzenia, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem.

Na podstawie literatury i własnych doświadczeń postawiłam następujące hipotezy szczegółowe:

H.1. Całokształt względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturowych rodziny dziecka wpływa na osiągnięcia szkolne uczniów.

H.2. Rodzina i środowisko rodzinne stanowi podstawowe środowisko wychowawcze dziecka. Stwarza warunki zapewniające dziecku rozwój psychiczny i umysłowy, przygotowuje do życia indywidualnego i społecznego, tym samym ma wpływ na osiągnięcia szkolne dziecka.

H. 3. Sytuacja materialna rodziny, jej budżet, warunki mieszkaniowe, interakcje między rodzicami a pozostałymi członkami rodziny i dzieckiem, mają istotny wpływ na osiągnięcia szkolne dzieci. Struktura rodziny, a głównie atmosfera wychowawcza w niej panująca, znacząco wpływa na przebieg i organizację nauki domowej ucznia. Wykształcenie rodziców sprzyja postępom dzieci w nauce, gdy towarzyszy mu zainteresowanie dzieckiem i przebywanie z nim. Współpraca rodziców ze szkołą ma bardzo duże znaczenie w rozwiązywaniu problemów zarówno szkolnych, jak i domowych oraz przyczynia się do poznania pracy szkoły i samego dziecka, jako istoty bio-psycho-społecznej. W miarę pogarszania się warunków domowych dziecka oraz współpracy rodziców ze szkołą obniżają się osiągnięcia szkolne dzieci.

Aby podwyższyć dobre wyniki w nauce dzieci należy zwiększyć motywację do nauki, wykorzystać możliwości dziecka zwiększając efektywność jego pracy zarówno w szkole jak i w środowisku rodzinnym. Na zwiększenie osiągnięć szkolnych ma wpływ wyrobienie u dziecka właściwej oceny samego siebie, bez przeceniania i niedoceniania własnych możliwości.

Postępowanie badawcze

Zmienne badawcze i empiryczny sposób ich pomiaru.

W tej części pracy chcę ukazać zmienne, które przedstawiłam w swojej pracy.

S. Nowak mówi: „Zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem”.[6]

Przytoczę także definicję zmiennych Z. Skornego. Jego zdaniem „Zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”.[7]

Wśród zmiennych wyróżniamy zmienne zależne, zmienne niezależne i zmienne pośredniczące. I tak Z. Skorny sformułował definicję.

• „Zmienna to zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk”.[8]

• „Zmiennymi niezależnymi są zjawiska wpływające na powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi”.[9]

...