Prus B., Opowiadania (wstęp).pdf

Bolesław Prus Opowiadania i nowele , opr. T. ś abski

recenzje i artykuły popularno-naukowe

o pisemko satyryczne „Mucha” – anonimowa publikacja 45 utworów, zebranych w 1874 r. w

tomiku To i owo

o 1874 – pismo satyryczne „Kolce” – stały felieton Na czasie i powiastka humorystyczna

Kłopoty babuni

o „Niwa”: felieton Z ustronia i Sprawy bieŜące

o 1875 – małŜeństwo – intensyfikacja prac pisarskich

o „Kurier Warszawski” – 1874 – cykl Szkice warszawskie

o „Kurier” – 1875 do końca Ŝycia – Kroniki warszawskie

o pojedyncze utwory nowelistyczne ukazywały się od początku 1881 r. systematycznie, mniej

więcej co dwa miesiące, drukowane na łamach periodyków i kalendarzy

o trzy większe utwory” Pałac i rudera (1875)¸ Dusze w niewoli (1877) i Anielka (1880).

o Sienkiewicz wypowiadał się pochlebnie o Prusie (recenzja do 1. tomu Pism Prusa, 1881)

o lata 1881-1885: m. in. Kamizelka, Cienie , zbiór Szkice i obrazki (przyjęte z duŜą Ŝyczliwością

przez krytyków)

o 1887-1896 – „epoka wielkich powieści” – Lalka, Faraon, Emancypantki

w tym czasie zaledwie 6 nowel, m. in. Z legend dawnego Egiptu

o 1895 – Opowiadania wieczorne – siedem utworów z róŜnych lat

o 1897 – 4-tomowe Pisma

II. Modele rzeczywisto ś ci przedstawionej

(nie o Prusie co prawda, tylko ogólnie, ale a nuŜ się przyda?)

sześć podstawowych odmian piśmiennictwa okresu pozytywizmu:

1) literatura tendencyjna, która ukazuje we wzorcowym zwierciadle modele postaw i

zachowań oraz kreuje bohatera pozytywnego jako realizatora programu ideowo-

społecznego;

2) literatura satyryczna i humorystyczna, obrazująca rzeczywistość w „krzywym

zwierciadle”, od strony zjawisk negatywnych;

3) literatura realistyczna w trzech odmianach:

a) piśmiennictwo obrazkowe, ukazujące rzeczywistość „taką, jaką ona jest”,

zewnętrznie;

b) realizm „balzakowski”, kreujący typowe postacie i sytuacje, zdeterminowane

socjologicznie i reprezentatywne dla środowiska;

c) realizm „flaubertowski”, przenoszący akcent ze zjawisk społecznych na

egzystencjalne, psychologiczne i metafizyczne;

4) naturalizm, wprowadzający obok typowości socjologicznej determinizm biologiczny;

5) utwory paraboliczne.

1. Humorystyka

o humor stał się nieodłącznym i znaczącym elementem kronik Prusa

o pisma humorystyczne: „Chochlik”, „Diabeł”, „Kurier Świąteczny”, „Mucha”, „Kolce”

o „humor kalendarzowy” – Prus systematycznie drukował nowele w kalendarzach (są to

stosunkowo najmniej udane jego utwory)

I. Dorobek nowelistyczny Prusa

o drobnoszlacheckie pochodzenie, sieroca dola, dramat powstańczy, celujące wyniki w

gimnazjach, niedokończone studia, guwernerka, dorabianie się

o dzięki pośrednictwu współwychowanków Szkoły Głównej, zwłaszcza przyjaciela Juliana

Ochorowicza, dostał się w 1872 r. na łamy czasopism młodych pozytywistów: „Niwy” i

„Opiekuna Domowego”

o kroniki w „Kurierze Warszawskim” – otoczka humorystyczna pełni funkcję słuŜebną wobec

poruszanych spraw

o ostrze krytyki skierowane przeciw wypaczeniom systemu

o humorysta, nie satyryk

o we wczesnych nowelach Prus poprzestaje na powierzchownych obserwacjach zjawisk

społecznych, mieszczących się w bardzo wąskich kręgach tematycznych; bohaterowie to

ludzie z najbliŜszego otoczenia

cel: zabawienie czytelników

bohaterzy: ułomni, nie pozbawieni wad, a równocześnie sympatyczni (prawie we

wszystkich utworach)

humor wywołany przez charakterystyczne zabiegi stylistyczne

chętnie opisuje postaci za pomocą terminów zaczerpniętych z nauk ścisłych

2. W kręgu literatury popularnej

o Pałac i rudera (1875) – oparta na wzorach zachodnich – styl powieści tajemnic

o równieŜ niektóre nowele to naśladownictwo zachodniego stylu; ale konwencje popularne

stosuje z przymruŜeniem oka

3. Szkice i obrazki

o tytuł sugeruje Ŝywotność gatunków „malarskich”

o piśmiennictwo „obrazkowe” powstało w latach 30. XIX w. i rozwijało się w całej Europie –

tematyka nacechowana socjologicznie, postacie jako „typy społeczne” w znamiennych dla

nich sytuacjach Ŝyciowych

o opisywany świat autor zna z autopsji, bezpośredniej obserwacji „z natury” – stara się

przedstawić go bezstronnie, dąŜy do uogólnień; słownictwo konkretne i rzeczowe

o Kamizelka - narrator w lakonicznych wypowiedziach, przypominających teatralne didaskalia,

opisuje zachowanie i przytacza dialog handlarza starzyzną

o analogicznie prezentowane są wszystkie niemal postacie drugoplanowe w utworach Prusa

o charakterystyka postaci głównych posiada szeroko rozbudowaną warstwę psychologiczno-

kulturową

o tekst prozy realistycznej cechuje się przemiennością relacji narratorskiej opartej na scenkach

udramatyzowanych – ilościowa przewaga prezentacji nad relacją, dominacja narratora –

świadka nad narratorem wszechwiedzącym

o selekcja materiału fabularnego zgodnie z intencjami autora

4. Nowele realistyczne

o Powracająca fala, Antek, Katarynka, Kamizelka

o obowiązkiem pisarza – realisty jest bezpośrednia obserwacja rzeczywistości poddawanej

literackiemu obrazowaniu; tylko obserwacja mogła zapewnić właściwą realizację głównego

załoŜenia tego prądu – ukazanie prawdy

o technika pisarska: obiektywność narracji, pośrednia charakterystyka postaci ukazanych w

działaniu, stylizacja wypowiedzi dialogowych etc.

o ambicją była zgodność prawdy lit. z nauką

o w świadomości estetycznej bohater jest przede wszystkim reprezentantem określonej warstwy

społecznej

o nawiązanie do tradycji wielkiego realizmu (Balzak, Stendhal)

o Powracaj ą ca fala (1880)

pierwszy znaczący utwór podnoszący istotne kwestie relacji międzyklasowych

szlachetny pastor Marcin Bohme

niemieckość Adlera w jego cechach psychofizycznych

krzywda ludzka sprowadziła śmierć na ukochanego potomka i szaleństwo na sprawcę tej

krzywdy

rozwiązanie jest melodramatyczne, ale bliskie ludowemu poczuciu sprawiedliwości i ładu

moralnego

cały dramat rozgrywa się na płaszczyźnie psychologicznej

bliska tradycji prozy realistycznej pierwszej połowy XIX wieku

o Antek (1880)

powrót do tematyki wiejskiej

o losach Antka decyduje ciąg naturalnych zdarzeń Ŝyciowych, ułoŜonych w linearny

porządek biograficzny, szereg wyselekcjonowanych epizodów

opis wsi i zasygnalizowanie ciemnoty jej mieszkańców

motyw „zamknięcia i ciasnoty” (przestrzennej i kulturowej)

· Antek wyprowadzony ze wsi z konieczności, wskutek narastającej biedy i niedostatku

o młodociani bohaterowie Prusa są mocno osadzeni w realiach społecznych

o szczególnym osiągnięciem pisarza jest ukazanie tego świata z perspektywy jego prostych

bohaterów, przez pryzmat ich doznań, przeŜyć, wyobraŜeń i wiedzy

o „warszawskie” nowele Prusa: Katarynka (1880; obraz radości niewidomego dziecka skruszył

serce mizantropa i skłonił go do roztoczenia opieki nad chorą dziewczynką) i Kamizelka

(1882; nieuleczalna choroba drobnego urzędnika ujawniła niezwykły hart ducha małŜonków,

którzy chronili się wzajemnie przed rozpaczą i upadkiem nadziei)

wyraŜają poznawczą, moralną lub filozoficzną postawę autora wobec kwestii aktualnie

roztrząsanych, ale ujętych w formie myśli o charakterze uniwersalnym

o syndrom sierocy – bohaterowie są samotni i zagubieni, pomnaŜają szeregi „mijanych na ulicy”

o Cienie

szczególny wyraz zagadkowości losu ludzkiego

bohater nie dający się zidentyfikować

utwór bez bohatera, akcji, zdarzeń

jednostkowy los uniwersalizuje się, nabiera znamion symbolicznych

o Z legend dawnego Egiptu

statyczny obraz oczekiwania na śmierć despotycznego faraona Ramzesa; szlachetny

następca wydaje kolejne edykty, zapowiadające sprawiedliwość i szczęście ludzi; edykty nie

wchodzą w Ŝycie, bo śmierć ponosi młody następca, ukąszony przez jadowitego pająka

III. Kwestie gatunkowe

W klasyfikacji J. Kulczyckiej-Saloni nowelistyka Prusa dzieli się na:

a) pogranicze publicystyki – reportaŜe i felietony, literatura obrazkowa – obrazek rodzajowy,

szkic fizjologiczny

o „obrazek fizjologiczny” – pozbawiony fabuły, wchodzący wymiar paraboliczny

b) nowele „klasyczne” ( Z legend dawnego Egiptu )

o jedno wydarzenie, poprzedzone lakonicznymi informacjami o bohaterze i sytuacji,

zwartość akcji i fabuły, dynamiczna budowa

c) nowele zbliŜone do „klasycznych” ( Antek, Kamizelka )

o rozbudowana wstępna część noweli; rozwinięcie systemu motywacyjnego,

wzmacniającego sens podstawowego wydarzenia

d) nowele-pamiętniki

e) opowiadania

f) szkice powieściowe ( Powracająca fala )

g) nowele-przypowieści

Ewa Wrona

5. Ujęcia paraboliczne

o zdania uogólniające to charakterystyczny element twórczości Prusa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: