Percepcja wzrokowa a lateralizacja u dzieci przedszkolnych.pdf

Stopień rozwoju percepcji wzrokowej dzieci uważany jest za jeden z najważniejszych czynników

warunkujących sukcesy szkolne dzieci. Właściwy poziom rozwoju percepcji wzrokowej jest

warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym, opanowania umiejętności czytania i pisania. Z

kolei opanowanie umiejętności czytania i pisania w dużym stopniu decyduje o sukcesach lub

niepowodzeniach dzieci w nauce - nie tylko w nauce języka polskiego, ale także matematyki i

środowiska.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że jedną z przyczyn słabej percepcji wzrokowej dzieci,

mogącej nawet powodować dysleksję, jest skrzyżowana lateralizacja (skrzyżowana lateralizacja

występuje, gdy np. mamy do czynienia z wiodącym lewym okiem i dominującą prawą ręką).

Uważa się, że jednym z podstawowych następstw lateralizacji skrzyżowanej w zakresie oka i ręki

jest zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Również obuoczność, a także leworęczność

powodowałaby pewne, swoiste trudności związane ze zmianą roli wiodącej oka. Efektem

przejmowania roli wiodącej na przemian przez oko lewe i prawe miałoby być przeskakiwanie liter

przy czytaniu i opuszczanie sylab, a nawet całych wyrazów, oraz zmiana kolejności liter.

Uważa się, że sytuacja, kiedy kierujące oko jest inne niż dominująca ręka dziecka, sprzyja

popełnianiu przez nie charakterystycznych błędów, takich jak:

1. Statyczne odwrócenie liter. Dziecko myli litery o podobnych kształtach, a innym położeniu i

kierunku (b d, p b, u n, w m itp.).

2. Dynamiczne odwracanie liter. Dziecko przestawia litery, zmieniając ich kolejność.

3. Uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter, a nawet całych sylab i wyrazów.

4. Błędne odtwarzanie liter. Dziecko niedokładnie odczytuje i pisze niektóre spółgłoski, np. los

czyta jako las, sęk jako sok itp. [3].

Podobne problemy występować miałyby także wśród dzieci z lateralizacją jednorodną lewostronną.

Uważa się, że w przypadku bardzo nasilonych zaburzeń, zwłaszcza u uczniów silnie lewostronnie

zlateralizowanych, występuje czasami tzw. pismo lustrzane, które polega na kreśleniu znaków

stanowiących zwierciadlane odbicie pisma normalnego [3]. Leworęczność traktuje się niekiedy jako

przejaw zaburzeń lateralizacji [1]. Zdaniem Spionek, zakłócenia procesu lateralizacji tylko wtedy

odbijają się w sposób decydujący na nauce dziecka, jeśli współwystępują z innymi zaburzeniami

rozwoju, przede wszystkim z niezręcznością motoryczną, wadliwą koordynacją wzrokowo-ruchową

[3].

Koncepcja, w myśl której przyczyną niskiego poziomu rozwoju percepcji wzrokowej może być

m.in. skrzyżowana lub lewostronna lateralizacja, pociąga za sobą pewne praktyczne konsekwencje

w pracy diagnostycznej z dziećmi w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Trudności w

nauce czytania i pisania dzieci ze skrzyżowaną lateralizacją wyjaśnia się wówczas

zaburzeniami lateralizacji. Skrzyżowana lateralizacja bywa też jedną z podstaw do

diagnozowania dysleksji .

Podejmując systematyczne badania wszystkich dzieci z klas zerowych trzech przedszkoli

przekonałam się jednak, że skrzyżowana lateralizacja występuje niekiedy także wśród

najzdolniejszych dzieci, osiągających, wbrew oczekiwaniom, najlepsze rezultaty w Teście Rozwoju

Percepcji Wzrokowej M. Frostig oraz robiących szybkie postępy w nauce czytania i pisania.

Oczywiście dzieci takie rzadko trafiają do poradni psychologiczno - pedagogicznych, przez co fakt,

że u nich również niekiedy występuje skrzyżowana lateralizacja, nie jest przedmiotem

zainteresowania psychologów. Było to przyczyną, dla której zdecydowałam się sprawdzić hipotezę

o związku miedzy percepcją wzrokową a lateralizacją za pomocą statystycznych testów istotności.

Poszukując dalszych czynników majacych wpływ na poziom rozwoju percepcji wzrokowej

uznałam, że najprawdopodobniej zachodzi istotny związek miedzy percepcją wzrokową a

inteligencją. Podobny pogląd wyraziła H. Spionek stwierdzając, że rozwój wzrokowej analizy i

syntezy abstrakcyjnych kształtów graficznych u większości dzieci jest zsynchronizowany z

ogólnym poziomem ich rozwoju psychicznego [3]. Cytuje ona również badania A. Jadoulle

dotyczące poziomu sprawności czytania, a poziomu inteligencji badanej skalą Bineta-Termana u

dzieci w wieku 7 do 9 lat. Autorka ta stwierdziła, że trudności w czytaniu występują rzadziej u

dzieci z inteligencją powyżej normy niż u dzieci o inteligencji przeciętnej. U dzieci z inteligencją

obniżoną trudności w czytaniu występują natomiast bardzo często [2].

Problemem badawczym było więc zagadnienie, czy istnieje związek miedzy lateralizacją a

percepcją wzrokową oraz miedzy percepcją wzrokową a inteligencją. Zgodnie z literaturą

przedmiotu należałoby się spodziewać, że istnieje związek miedzy lateralizacją a percepcją

wzrokową oraz, że podgrupa dzieci z lateralizacją jednorodną prawostronną będzie przejawiać

istotnie wyższy stopień rozwoju percepcji wzrokowej od podgrupy dzieci z lateralizacją

skrzyżowaną. A zatem średnie wyniki uzyskiwane przez dzieci z lateralizacją jednorodną

prawostronną w Teście Rozwoju Percepcji Wzrokowej powinny być istotnie wyższe od średnich

wyników uzyskiwanych przez dzieci z lateralizacją skrzyżowaną.

Chciałam także sprawdzić, czy wysoki poziom rozwoju percepcji wzrokowej wiąże się z wysokim

poziomem inteligencji, rozumianej jako zdolność do klasyfikowania i abstrakcyjnej manipulacji

pojęciami symbolicznymi, a co za tym idzie, czy wystąpi statystycznie istotna korelacja miedzy

tymi zmiennymi.

Metody

Do oceny lateralizacji wykorzystano metody opracowane przez R. Zazzo. Wskaźnikiem percepcji

wzrokowej był wynik ogólny w Teście Rozwoju Percepcji Wzrokowej M. Frostig; zaś wskaźnikiem

inteligencji - wynik w Skali Dojrzałości Umysłowej "Columbia" B. Burgemeister, L. Blum i I.

Lorge.

Badania przeprowadzono w trzech przedszkolach na terenie jednej z dzielnic Warszawy. Badania

trwały cały rok szkolny 1997/98 i objęły wszystkie dzieci z najstarszych grup (klas zerowych).

Grupa składała się z dzieci, które w dniu badania indywidualnego miały od 5 lat 2 miesięcy do 7 lat

5 miesięcy. Średnia wieku badanej grupy wyniosła 6 lat i 2 miesiące. W badanej grupie było 51

chłopców i 50 dziewczynek.

Obliczono średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe wyników uzyskiwanych przez dzieci w

Teście Rozwoju Percepcji Wzrokowej i w Skali Dojrzałości Umysłowej "Columbia". Następnie

oszacowano istotność statystyczną różnic miedzy wynikami uzyskiwanymi przez różne podgrupy

dzieci w zależności od płci czy lateralizacji. Do oszacowania istotności różnic stosowano

nieparametryczny test U-Manna-Whitneya, ponieważ w większości porównań nie były spełnione

wszystkie wymagane założenia do stosowania parametrycznych testów istotności. Do oszacowania

istotności różnic między licznością dzieci spełniających określone kryterium w dwóch

porównywanych podgrupach stosowano test Chi-kwadrat.

Z kolei do obliczenia siły związku między percepcją wzrokową a inteligencją zastosowano

współczynnik korelacji liniowej r-Pearsona.

Wyniki badań

Większość dzieci (61%) miało lateralizację jednorodną prawostronną. Jedno dziecko (1%)

wykazywało lateralizację jednorodną lewostronną. Pozostałe dzieci (37%) miały różne warianty

lateralizacji skrzyżowanej. Najliczniejszą grupę wśród nich stanowiły dzieci z lewym okiem

kierującym oraz dominującą prawą ręką i prawą nogą.

Test Chi-kwadrat wykazał, że nie ma istotnych statystycznie różnic między chłopcami a

dziewczynkami, jeśli chodzi o częstość występowania lateralizacji skrzyżowanej w badanej grupie.

Porównanie wyników w Teście Rozwoju Percepcji Wzrokowej dziewcząt i chłopców wykazało, że

dziewczęta uzyskały istotnie wyższe wyniki w tym teście. Różnica między dziewczynkami a

chłopcami, szacowana za pomocą testu U-Manna-Whitneya, była statystycznie istotna na poziomie

istotności p=0,0003 w zakresie wyników surowych. Różnice między dziewczynkami a chłopcami

uwidoczniły się najbardziej w podteście mierzącym koordynację wzrokowo ruchową (p=0,0009), a

także w podteście mierzącym spostrzeganie stałości kształtu (p=0,0025).

Nie było natomiast istotnych różnic między chłopcami a dziewczynkami, jeśli chodzi o poziom

inteligencji, rozumianej jako zdolność do klasyfikowania i abstrakcyjnej manipulacji pojęciami

symbolicznymi,.

Lateralizacja, a percepcja wzrokowa i inteligencja

Porównanie wyników dzieci z lateralizacją jednorodną prawostronną i lateralizacją skrzyżowaną

wykazało, że dzieci z podgrupy z lateralizacją skrzyżowaną nie różnią się istotnie od dzieci z

podgrupy z lateralizacją jednorodną prawostronną pod względem percepcji wzrokowej czy

inteligencji .

Sprawdzono także, czy występują może różnice między dziećmi z lateralizacją jednorodną

prawostronną a najczęstszym wariantem lateralizacji skrzyżowanej w badanej podgrupie, w którym

dominujące są: lewe oko oraz prawa ręka i prawa noga (L-P-P), lecz także nie wystąpiły tu żadne

istotne różnice. Oznaczałoby to, że dzieci z lateralizacją skrzyżowaną (wariant L-P-P) mają równie

dobrze rozwiniętą percepcję wzrokową, jak dzieci z lateralizacją jednorodną prawostronną.

Może to również oznaczać, że obecny w literaturze przedmiotu pogląd o związku między

lateralizacją a percepcją wzrokową nie ma dostatecznych podstaw. Uzyskane rezultaty nie

potwierdziły zarazem poglądu o wpływie skrzyżowanej lateralizacji na występowanie

dysleksji .

Percepcja wzrokowa a inteligencja

Sprawdzono hipotezę o zależności między percepcją wzrokową, mierzoną Testem Rozwoju

Percepcji Wzrokowej M. Frostig a inteligencją niewerbalną, mierzoną Skalą Dojrzałości

Umysłowej „Columbia”. Uzyskano wysokie współczynniki korelacji liniowej r- Pearsona między

percepcją wzrokową a inteligencją. Współczynniki korelacji między wynikami w poszczególnych

podtestach TRPW M. Frostig, a wynikami w SDU „Columbia” wyniosły od 0,40 do 0,49, zaś

współczynnik korelacji miedzy percepcją wzrokową (wynikami surowymi w TRPW - sumie

wyników w podtestach I-V) a inteligencją (wynikiem surowym w SDU „Columbia”) wyniósł aż

0,63. Wszystkie uzyskane współczynniki korelacji były statystycznie istotne na poziomie istotności

p < 0,05. Oznacza to, że istnieje silny związek między percepcją wzrokową a inteligencją.

Podsumowanie

Podsumowując, dzieci z lateralizacją skrzyżowaną nie różniły się istotnie od dzieci z lateralizacją

jednorodną prawostronną pod względem badanych zmiennych. Lateralizacja nie różnicowała

badanych dzieci pod względem rozwoju percepcji wzrokowej, choć różnicowała je płeć, czy też

nawet (co pominięto w artykule) przynależność dzieci do różnych przedszkoli. Badania nie

potwierdziły zatem roli zaburzeń lateralizacji w niskim rozwoju percepcji wzrokowej, a co za tym

idzie, nie potwierdziły także przypuszczeń, że skrzyżowana lateralizacja może być jedną z przyczyn

dysleksji. Być może wyjaśnianie przyczyn niepowodzeń dzieci w nauce czytania i pisania

skrzyżowaną lateralizacją nie ma dostatecznych podstaw. Na podstawie uzyskanych wyników

wydaje się, że większe znaczenie dla uzyskiwania postępów w nauce czytania i pisania ma

inteligencja dziecka, niż jego lateralizacja.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: