PROGRAM WSPOMAGANIA
SZKÓŁ, PRZEDSZKOLI, DOMU
DZIECKA W ZAKRESIE
WYCHOWANIA DZIECI
I MŁODZIEŻY
Dyrektorzy szkół podstawowych i gimnazjum
BISKUPIEC 2004 r.
(wersja robocza)
„Dobra szkoła to nie taka, w której nic
złego się nie dzieje. Dobra szkoła to
taka, która nie zamyka oczu na problemy”
Zadaniem współczesnej oświaty jest, poza realizacją zadań edukacyjnych, zapewnienie w szczególności wspomagania wychowawczej roli rodziny. Niestety, coraz większa liczba rodziców przyjmuje postawę roszczeniową: szkoła ma nauczyć, wychować, ubrać, wyżywić, zaopatrzyć w podręczniki, jak najdłużej opiekować się dzieckiem. Za swoje ewentualne błędy wychowawcze i niepowodzenia dydaktyczne obarcza szkołę.
Czy szkoła musi być bezradna wobec rosnącej patologii, agresji, przemocy, uzależnień, wagarów, a także braku zainteresowania rodziców losami swoich dzieci? Od kilku lat mówi się o tym, że jest źle, a za słowami nie idą czyny. Media pokazują jak kolega zabija kolegę, przypadki agresji w relacjach rówieśniczych, ale także w relacjach nauczyciel – uczeń, nauczyciel – rodzic itp. Mówi się o złym wpływie telewizji, komputerów, internetu, gier komputerowych, o namawianiu dzieci do sesji zdjęciowych w celach pornograficznych i pedofilskich.
Przedszkole, szkoła, podwórko, ulica, kawiarenka internetowa, to najlepsze miejsca, w których widać i słychać całe zło. Już w przedszkolu dzieci używają wulgaryzmów, są agresywne i nie respektują żadnych nakazów i zakazów. W szkole najlepiej można zaobserwować i dowiedzieć się od dzieci jakie postawy prezentują dorośli, bo to oni są wzorcem dla najmłodszych. Czy to poprzez media, czy też bezpośrednio w domu rodzinnym, bądź na ulicy. Lekcje wychowania do życia w rodzinie są okazją do rozmów z uczniami na nurtujące ich problemy. Tam dzieci dają sygnał o molestowaniu psychicznym przez dorosłych, o stosowaniu wobec nich przemocy, o wypożyczaniu przez starszą młodzież filmów pornograficznych i o oglądaniu ich również przez młodsze dzieci, o namawianiu ich do sesji zdjęciowych itp. Sygnały te są dla nas podstawą do podejmowania działań w obronie dzieci.
Ze względu na coraz większą wagę problemów szkoła nie poradzi sobie sama, musi szukać i gromadzić sojuszników, nie działa bowiem w próżni. Nie ma już czasu, aby czekać na rozwiązania systemowe, które to od lat stosują kraje Zachodniej Europy i nie tylko.
Zaniepokojeni brakiem dyscypliny w szkołach, na podwórkach, ulicach i w innych miejscach publicznych, malejącymi wynikami dydaktycznymi, w tym wynikami sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych oraz zainspirowani rozmową z Komendantem Miejskim Policji w Olsztynie, Panem Piotrem Zabuskim, podjęliśmy decyzję o opracowaniu i wdrożeniu PROGRAMU WSPOMAGANIA SZKÓŁ, PRZEDSZKOLI I DOMU DZIECKA W ZAKRESIE WYCHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY.
Do współpracy zaprosiliśmy instytucje, których zakres działania może wspomóc realizację naszych zadań. Są to: MIEJSKI OSRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ, w tym OŚRODEK WSPARCIA, GMINNA KOMISJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH, URZĄD GMINY, POLICJA, SĄD RODZINNY, PORADNIA PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA, BISKUPIECKI DOM KULTURY, JEDNOSTKA RATOWNICZA – GAŚNICZA, ZWIĄZEK HARCERSTWA POLSKIEGO,
STOWARZYSZENIE PRYWATNYCH PRZEDSIĘBIORCÓW. Planujemy rozszerzyć to gremium o następne osoby, instytucje i szkoły: LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE (młodzieżowe grupy wsparcia), PROKURATURĘ, SOŁTYSÓW, URZĄD PRACY, BIBLOTEKI – MIEJSKĄ i PEDAGOGICZNĄ oraz stowarzyszenia działające na rzecz dzieci.
Nasz zespół jest otwarty na pomysły i zaangażowanie innych podmiotów. Zapraszamy do współpracy, bo przecież cały czas aktualne jest powiedzenie: „Takie mamy Rzeczpospolite władanie, jakie młodzieży chowanie”.
II. Profilaktyka w szkołach.
1. Podstawy prawne działalności profilaktycznej w szkole.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 72
· Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
· Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz
Publicznych.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (zmiany do rozp. MENiS z dnia 21 maja 2001r.) – Dz. U. Z 2002 r. nr 10 poz. 96.
Statut szkoły określa w szczególności:
§ 2 ust. 1 pkt 1 „Cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające program wychowawczy szkoły i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, o których mowa w odrębnych przepisach”
ust. 2 „Program wychowawczy szkoły i program profilaktyki, o których mowa w ust. 1 pkt 1, uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego”
Konwencja o Prawach Dziecka – przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. Z 1991, nr 120 poz. 526); Polska
Ratyfikowała konwencję 30 września 1991 r.
Artykuł 18
2. W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej konwencji Państwa - Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi.
3. Państwa - Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i zakładów w zakresie opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione.
Artykuł 19
· Państwa - Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.
2. Co to jest profilaktyka?
PROFILAKTYKA jest to zespół działań uprzedzających, kształtujących spodziewany rozwój zjawisk poprzez wzmacnianie czynników chroniących przed rozwojem zagrożeń (profilaktyka kreatywna) oraz osłabianie czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi problemów (profilaktyka defensywna).
Wzmacnianie czynników chroniących
Osłabianie czynników ryzyka
Wszystkie elementy i sytuacje osłabiające oddziaływanie czynników ryzyka
Wszystkie elementy (cechy, sytuacje, warunki) zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i związanych z nimi szkód
Czynniki chroniące:
1. Silna więź z rodzicami (dobry kontakt, rozmowy na temat problemów i przeżyć, otwartość).
2. Zainteresowanie nauką i własnym rozwojem (aspiracje, dążenie do sukcesu, zabieganie o dobre wyniki w nauce, uznanie środowiska itp.).
3. Praktyki religijne.
4. Szacunek dla norm społecznych, tradycji.
5. Zainteresowanie konstruktywnymi grupami rówieśniczymi.
Czynniki ryzyka:
1. Słaba więź z rodziną, ze szkołą, z kościołem.
2. Niepowodzenia szkolne.
3. Przynależność do problemowych grup rówieśniczych.
4. Dostrzeganie aprobaty rówieśników i dorosłych dla zachowań przestępczych.
Niedostosowanie społeczne – termin psychologiczny, oznacza: „zaburzenia relacji społecznych pomiędzy jednostką i otoczeniem, którego podłożem jest nieprawidłowy rozwój sfery emocjonalno – wolitywnej człowieka” (Pospiszyl, Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie).
Trudności wychowawcze – termin stosowany w pedagogice, kładzie nacisk na funkcjonowanie dziecka w szkole oraz stosunek do autorytetu wychowawczego rodziców i nauczycieli.
Zaburzenia zachowania – termin stosowany w psychiatrii i oznacza zaburzenie relacji dziecka z otoczeniem, którego podłożem jest nieprawidłowy rozwój osobowości.
Zjawiska patologii społecznej – termin używany w psychologii społecznej i socjologii, oznacza ogół niekorzystnych czynników wywierających negatywny wpływ na stan psychiczny człowieka, grup społecznych, znacznie utrudniając im prawidłowe funkcjonowanie w rolach.
Uzależnienia – niekontrolowany stan zależności fizycznej, psychicznej i społecznej od środka uzależniającego:
· zależność fizyczna (fizjologiczna) – wbudowanie uzależniającego związku chemicznego lub jego metabolików w cykl przemian tkankowych
· zależność psychiczna – stan psychiki objawiający się wysokim poziomem pragnienia przyjęcia środka uzależniającego
· zależność społeczna – ma związek z otoczeniem i ceremoniałem przyjmowania środków uzależniających.
Program profilaktyczny – działania zmierzające do ochrony dziecka przed wybranym zagrożeniem, np. alkoholizmem, narkomanią, AIDS itp. Przykładem programu profilaktycznego jest: „Drugi Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków”, „Zanim Spróbujesz”, „NOE” itd.
Szkolny program profilaktyki – zespół działań zmierzających do ochrony dzieci i młodzieży przed wszelkimi zagrożeniami, zjawiskami patologii społecznej.
Profilaktyka pierwszorzędowa:
1. Adresowana jest do szerokiej populacji dzieci i młodzieży uznanych za zagrożone zjawiskami patologii społecznej, do grupy niskiego ryzyka (programy informacyjne, edukacyjne).
· Celem tych działań jest:
· promocja zdrowego stylu życia i uczenie sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi
· opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych.
· Dewizą w tej pracy jest ukazanie alternatywy w stosunku do zachowań ryzykownych i problemowych (sport, rekreacja, muzyka, zajęcia w kółkach zainteresowań, nie w przedmiotowych – w takich, gdzie dzieci mogą odreagować napięcia)
· Realizatorzy programu: wszyscy nauczyciele i wychowawcy klas wspierani przez psychologów.
· Teren działań: szkoła.
Profilaktyka drugorzędowa:
· Działania i programy skierowane do grupy młodzieży po inicjacji:
alkoholowej, narkotykowej, utrzymującej sporadyczny kontakt z grupami przestępczymi itp. Jest to grupa wysokiego ryzyka (uczniowie w trakcie leczenia psychiatrycznego, „weekendowi bracze”, dzieci po próbach samobójczych)
· Cel działań:
· ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji
· umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych.
· Ta grupa młodzieży powinna być objęta zajęciami socjoterapeutycznymi, poradnictwem rodzinnym, zawodowym, pomocą w pokonywaniu problemów rodzinnych, osobistych, szkolnych.
· Realizatorzy programu: pedagog szkolny, psychologowie, terapeuci, doradcy rodzinni.
· Teren działań: szkoła, poradnie psychologiczno – pedagogiczne, placówki służby zdrowia, kluby, świetlice.
· Dla osiągnięcia skuteczności programów pomocy konieczne jest współdziałanie ze szkołą wielu instytucji wspomagających oraz organizacji środowiskowych (MOPS, MONAR itp.).
· Każdy program zbudowany na tym poziomie powinien być zbudowany w oparciu o pogłębioną diagnozę.
Profilaktyka trzeciorzędowa:
· Adresowana do grupy młodzieży uzależnionej, zaawansowanej w strukturach grup przestępczych, uznanej za zdemoralizowaną, wykolejoną.
· Cel działania:
· przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej młodych
· ukazanie szansy na powrót do normalnego życia w społeczeństwie
· ochrona innych (dzieci, młodzieży, rodziny) przed skutkami choroby (alkoholu, narkotyków).
· Realizatorzy programów: specjaliści terapeuci. Lekarze, psychoterapeuci, psychologowie, specjaliści z zakresu resocjalizacji.
· Miejsce realizacji: placówki specjalistyczne (poradnie odwykowe, zakłady lecznictwa zamkniętego, zakłady resocjalizacyjne i wychowawcze, zakłady karne itp.).
· Duże koszty (leczenie, specjaliści), mała niekiedy skuteczność działań, a tym samym mała szansa na powrót do normalnego życia.
· Działania na tym poziomie wymagają współpracy wielu resortów.
7. Główną strategią działania na tym poziomie jest „strategia zmniejszania szkód”, stosowana zwłaszcza wtedy, gdy zawodzą interwencje, terapia i resocjalizacja.
4. Profilakty...
marzena_kaszowska