Felix Timmermans Psalm flamandzki Prze�o�y� i wst�pem poprzedzi� Jerzy Koch. Sp�dzielnia Wydawnicza", Warszawa 1989 Felix Timmermans, czyli pod jedn� pach� smutek, pod drug� rado�� Felix Timmermans (1886_#1947), trzynaste dziecko lierskiego handlarza koronek, by� przez co najmniej trzy dziesi�ciolecia uwa�any za najbardziej typowego i oryginalnego pisarza Flandrii. I cho� niekt�rzy twierdz�, �e jego promieniej�cy rado�ci� �ycia "Pallieter" bardziej odpowiada miejskiej tradycji Antwerpii ni� naturze prowincji flamandzkiej, nic nie przeszkodzi�o, by �wiat przyj�� jego b�ogi folklor za reprezentowany dla ca�ej niderlandzkoj�zycznej cz�ci Belgii. Mimo �e ju� wkr�tce po Timmermansie znale�li si� pisarze neguj�cy rozpropagowane przez autora "Pallietera" prototypy wsi, modele stosunk�w rodzinnych, wzorce moralno�ci, jak chocia�by buntuj�cy si� przeciwko regionalizmowi i fokloryzmowi flamandzkiej prozy Gerard Walschap (ur. 1898). Timmermans, swojski samouk - jak okre�li�a go cz�� krytyki, pozosta� jednak najcz�ciej t�umaczonym autorem tej literatury. Jego utwory prze�o�ono na oko�o trzydzie�ci j�zyk�w �wiata. Dla por�wnania nast�pnymi na li�cie s�: Hendrik Conscience - 20, Ernest Claes i Stijn Streuvels - 11, Gerard Walschap - 8. W przypadku dw�ch najbardziej znanych utwor�w Timmermansa rzecz przedstawia si� nast�puj�co: "Pallieter" (1916) - przek�ad niemiecki (1921), francuski (1923), angielski (1924), szwedzki (1925), czeski (1927), w�oski (1929), esperanto (1933), du�ski (1936), fi�ski (1947), litewski i �otewski (bez daty wydania), polski (1980); "Psalm flamandzki" (1935) - przek�ad niemiecki (1936), du�ski (1937), czeski i s�owe�ski (1938), francuski (1942), serbsko_chorwacki (1944), s�owacki (1948), afrikans (1964), wreszcie niniejsze t�umaczenie polskie. Jak wi�c z powy�szego wida�, najszybciej powie�ci Timmermansa przyswaja�a niemczyzna. Ta niezwyk�a, w latach trzydziestych wr�cz lawinowa, popularno�� ksi��ek Flamanda w Niemczech sta�a si� zreszt� z czasem k�opotliwa. Tym bardziej �e w 1942 roku uniwersytet hamburski przyzna� pisarzowi Nagrod� im. Rembrandta. By�a to jedna z przyczyn nieprzyjemno�ci, jakie spotka�y tw�rc� po wojnie, i zarzut�w o proniemieckie sympatie. Ale Timmermans nie od razu by� wzi�tym i poczytnym autorem sielankowego stereotypu Flandrii. Kiedy w 1910 roku m�ody, niespe�na dwudziestoczteroletni poeta zadebiutowa� jako prozaik opowiadaniami "Schemeringen van de dood" ("Przeb�yski �mierci") nic jeszcze nie zwiastowa�o p�niejszego chwalcy rozkoszy �ycia na wsi. Znalaz�szy si� m.in. pod wp�ywem symbolistycznych dramat�w swego pisz�cego po francusku rodaka, Maurycego Maeterlincka, przejawi� Timmermans niezwyk�e zainteresowanie magi�, okultyzmem, astrologi� i filozofi� Orientu. Nic dziwnego, �e zach�anna lektura tak r�norodnych i trudnych dzie� przez nie przygotowanego do ich przemy�lenia m�odego cz�owieka spowodowa�a zachwianie jego r�wnowagi duchowej. Efektem sceptycznej i pesymistycznej postawy pisarza by� nie tylko ci�ki kryzys psychiczny, ale r�wnie� szereg twor�w literackich bez trwalszej warto�ci artystycznej. Jeszcze w 1912 roku, wsp�lnie z Antonem Thiry, opublikowa� Timmermans "Begijnhofsproken" ("Klechdy begina�u") - zbi�r quasi_mistycznych nowel ukazuj�cych w dusznej i przyt�aczaj�cej atmosferze pesymistyczn� wizj� �wiata i ludzkiego losu. Ten okres tw�rczo�ci przyni�s� jeszcze szereg wierszy oraz pr�b dramatycznych. Maj� one jednak warto�� g��wnie jako stadia ewolucji ich autora. Jedno z opowiada� z "Schemeringen..." - "Piwnica", zosta�o uwzgl�dnione w antologii "Smutny kos. Opowie�ci niesamowite i osobliwe z prozy niderlandzkiej" (PIW 1983). U pod�o�a przemiany, jaka dokona�a si� w pogl�dzie pisarza na �wiat, a kt�ra doprowadzi�a do stworzenia w "Pallieterze" optymistycznej wizji ludzkiego przeznaczenia, le�a�a choroba Timmermansa. Powik�ania po operacji przepukliny (1911) zagrozi�y nie tylko jego zdrowiu, ale i �yciu. To otarcie si� o �mier� oraz powr�t do zdrowia na przek�r medycznym rokowaniom spowodowa�y nawr�cenie si� pisarza na wiar� w �ycie i p�yn�ce z niego rado�ci. Najoczywistszym dowodem tej nowej postawy by�a powie�� o "doicielu dni" Pallieterze. W niej to wy�o�y� autor swoje nowe credo. Ten neoficki utw�r - je�li wzi�� pod uwag� nami�tne zaanga�owanie pisarza - apoteozuje przyrod� i wszelkie przejawy �ycia i daje urzekaj�cy wizerunek flamandzkiego wcielenia nowego Adama. Pallieter, tytu�owy bohater, nie wie, co to rozdarcie wewn�trzne, konflikty sumienia, nie zna poj�cia grzechu, "panicznie" ub�stwia rodzim� okolic�, kocha ludzi, zwierz�ta, ro�liny. Tak jak flamandzcy mistrzowie p�dzla przenosili akcj� biblijnych wydarze� w znan� im sceneri� swojskich stron, tak Timmermans, zapewne �wiadomie, bior�c pod uwag� jego plastyczne zainteresowania, przyda� krajobrazowi flamandzkiej wsi rajskie atrybuty. (Zreszt� jeszcze konsekwentniejszej transpozycji dokona� w opublikowanej rok p�niej powie�ci "Het kindeke Jezus in Vlaanderen", "Dzieci�tko Jezus we Flandrii", w kt�rej, jak sama nazwa wskazuje, ewangeliczne wydarzenia rozgrywaj� si� we Flandrii). Niew�tpliwie w�a�nie sielankowy i optymistyczny nastr�j powie�ci zawa�y� na niespotykanym sukcesie, co w pe�ni uwidacznia data ksi��kowego wydania. W roku 1916, trzecim roku wojny �wiatowej, w czasie kiedy tereny Belgii by�y widowni� d�ugotrwa�ych walk i niewyobra�alnych zniszcze�, mog�a ta apoteoza �ycia w idyllicznym krajobrazie rodzinnych stron sta� si� poczytn�, jako antidotum na okropno�ci wojny. Tym bardziej �e powie�� nie zrobi�a szczeg�lnego wra�enia, gdy jeszcze przed wybuchem wojny, w latach 1912_#14, drukowa�o j� pismo "De Nieuwe Gids", zas�u�one sk�din�d dla artystycznej odnowy literatury niderlandzkiej prze�omu wiek�w. Oczywi�cie, powie�� nadal urzeka. G��wnie dzi�ki niezaprzeczalnej i ponadczasowej zas�udze Timmermansa, kt�ry stworzy� okre�lony typ i model, bo w�a�nie typem i modelem jest Pallieter, nie za� cz�owiekiem z krwi i ko�ci. Pisarz sam zreszt� ostrzega�, �e ksi��ka nie odzwierciedla rzeczywisto�ci, lecz jest jedynie odbiciem pewnego pragnienia. St�d nawet malownicze krajobrazy nie maj� ambicji by� bardziej realne czy prawdopodobne ni� podziwiaj�cy je bohater, celowo przerysowany w swym witalizmie. Bo w tej ksi��ce nie jest wa�ne, czy rzeczy postrzegane s� w�a�ciwie, najistotniejsze jest, �e s� ogl�dane oczyma, kt�re potrafi� dostrzec pi�kno nawet w wype�niaj�cych ludzk� codzienno�� drobiazgach. Aczkolwiek b��dem by�oby traktowanie Pallietera jako typowego przedstawiciela flamandzkiego ludu, przecie� jest on tak�e nosicielem modelowych cech arcyflamandzkiego charakteru przez to, �e przedstawia sob� wybuchow� w swej �ywio�owo�ci mieszank� cech zmys�owych i mistycznych. Jednym z wa�niejszych utwor�w w dwudziestoletnim okresie mi�dzy "Pallieterem" a "Psalmem flamandzkim" jest powie�� "Pieter Brueghel" (1928, fragmenty przek�. pol.: "�ycie Literackie" 1959, nr 47; wyd. ksi��kowe Wl 1962, wznow. 1973). Form� zbeletryzowanej biografii nada� pisarz tak�e utworowi "De harp van Sint Franciscus" (1932, "Harfa �w. Franciszka"). W okresie tym Timmermans coraz bardziej doskonali� technik� pisarsk� i odchodzi� powoli od jednostronnie optymis...
garniecpieprzu