Prowadzący: III PSO, grupa A
Data: 16.12.2008
Przedmiot: Warsztaty umiejętności wychowawczych.
Miejsce prowadzenia zajęć: Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, ul. Ingardena 4
Temat: Wigilia – tradycje i zwyczaje.
Cele ogólne:
· zapoznanie z tradycją wigilijna
· uświadomienie potrzeby kultywowania zwyczajów polskich,
· zapoznanie z historią wierzeń i obyczajów ludowych,
· integracja grupy poprzez zabawę,
· zapoznanie z tradycjami wigilijnymi innych państw
Metody kształcenia:
a) słowne,
b) praktyczne.
Formy organizacyjne:
a) indywidualna,
b) zbiorowa.
Środki dydaktyczne: magnetofon, płyta z kolędami, krzyżówka, krzesełka
II. Przebieg zajęć:
1) Część wstępna.
Zapoznanie grupy z historią wigilii, tradycjami w Polsce i w innych krajach, Przedstawienie przysłów i zwyczajów związanych z wieczorem wigilijnym. (zał. 1)
2)Część właściwa.
· Wzajemne składanie życzeń i „łamanie się” opłatkiem,
· Wspólny posiłek,
· Wspólne śpiewanie kolęd
· Przeprowadzenie zabaw :
- taniec parami na gazecie
- zabawa z krzesełkami,
- konkurs krzyżówkowy (zał. 2)
3) Część końcowa.
Podziękowania za za wspólną zabawę.
ZAŁ.1
24 grudnia - Wigilia Narodzenia Panskiego
Wigilia- wieczór wigilijny w tradycji polskiej jest najbardziej uroczystym i najbardziej wzruszającym wieczorem roku. Punktem kulminacyjnym przeżyć adwentowych jest wigilia Bożego Narodzenia. Główną jej częścią jest uroczysta wieczerza, złożona z postnych potraw. Wieczerza ta ma charakter ściśle rodzinny. Wolne miejsce przy stole- miejsce to przeznaczone bywa przede wszystkim dla przygodnego gościa. Pozostawiając wolne miejsce przy stole wyrażamy pamięć o naszych bliskich, którzy nie mogą świąt spędzić razem z nami. Prezenty- wręcza się je , gdy na niebie zabłyśnie pierwsza gwiazdka. Ową gwiazdę utożsamiano z Gwiazdą Betlejemską. Ponieważ tą częścią wieczoru wigilijnego najbardziej zainteresowane są dzieci nic zatem dziwnego, że to one z niecierpliwością wypatrują pierwszej gwiazdki na niebie Choinka- na wigilię Bożego Narodzenia niemal każda polska rodzina umieszcza w swoim domu i dekoruje choinkę. Jest to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych. Wśród iglastych gałązek wiją się łańcuchy, wiszą bombki, cukierki, lampki . Pierwsza gwiazdka- gdy na niebie ukaże się pierwsza gwiazdka rozpoczyna się wieczerza wigilijna. Łamanie się opłatkiem- najważniejszym momentem wigilii jest zwyczaj łamania się opłatkiem. Czynność ta następuje po przeczytaniu Ewangelii o Narodzeniu Pańskim i złożeniu życzeń. Zwyczaj ten oznacza wzajemne poświęcenie się jednych dla drugich i uczy ,że należy się dzielić z bliźnim. Składamy sobie życzenia pomyślności i wybaczamy urazy. Ilość potraw- 12 na cześć dwunastu apostołów. Potrawy powinny zawierać płody rolne, aby obrodziły w następnym roku. Wskazane też było skosztować wszystkich potraw, żeby nie zabrakło którejś podczas następnej wieczerzy wigilijnej . Wigilię otwiera jedna z tradycyjnych zup wigilijnych- najczęściej barszcz wigilijny z uszkami, zupa grzybowa. Oprócz dań rybnych podawano staropolski groch z kapustą, potrawy z grzybów, kompoty oraz ciasta a zwłaszcza świąteczny makowiec. Śpiewanie kolęd- nieodłączną częścią wieczoru wigilijnego jest wspólne śpiewanie kolęd. Pieśni opowiadające o narodzeniu Jezusa mamy w polskiej tradycji bardzo dużo. Święty Mikołaj- uwielbiają go wszyscy, dorośli i dzieci. Święty Mikołaj przynosi prezenty, zostawia je pod poduszką, w skarpetach, bucikach czy pod choinką. Pasterka- kończy wieczór wigilijny, to msza odprawiana w kościołach dokładnie o północy. Zgodnie z tradycją upamiętnia ona przybycie do Betlejem pasterzy i złożenia przed nim hołdu nowo narodzonemu Mesjaszowi.
TRADYCJE WIGILIJNE
Z nocą wigilijną związane są szczególnie liczne wierzenia. Jest to noc, w czasie której błąkają się duchy, a w wierzeniach ludowych noc ta jest okresem czarów, dziwów, niesamowitych zjawisk. To wieczór, w którym nie ma rzeczy niemożliwych. Według starych wierzeń w wieczór ten otwiera się wnętrze ziemi i jasnym płomieniem świecą ukryte w nim skarby, woda w źródłach i rzekach zamienia się na chwilę w wino i miód, a nawet płynne złoto. Wtedy też srebrną gwiazdką zakwita kwiat paproci. Ptaki i bydło domowe rozmawiają wtedy ludzkim głosem.
Z wigilią związanych jest wiele obrzędów i wierzeń. I tak wierzono, że kto w wigilię kichnie, będzie zdrów przez cały rok. Po porannej modlitwie pocierano zęby czosnkiem, wierząc, że przez cały rok nie będą bolały. Jabłko jedzone przy wieczerzy wigilijnej miały zapobiegać bólowi gardła, a orzechy - bólowi zębów.
Wierzono, że nieposzanowanie tego święta sprowadzić może wielkie nieszczęścia. I tak, na przykład, po zachodzie słońca nie należy nic robić, nawet czyścić butów. Wszystko trzeba zrobić przed zmrokiem: nakarmić bydło, uprzątnąć gospodarstwo, przynieść węgla, wody, i drzewa na całe święta.
Cały dzień starano się spędzić w spokoju i wesoło, gdyż wróżyło to szczęście i pomyślność w przyszłym roku. Każde zdarzenie w tym dniu stanowiło podstawę do wróżb i przepowiedni przyszłości.
W tym dniu nie wolno było niczego pożyczać, bo kto w wigilię coś z domu swojego wydaje, ten niczego się nie dorobi. Nie cerowano też i nie szyto, aby nowe się nie darło. Rano uważano, aby pierwszy do domu wszedł mężczyzna, a nie kobieta, co wróżyło na cały rok zdrowie.
Gdy pierwsza gwiazdka ukazywała się na niebie, zasiadano do wieczerzy wigilijnej. Jedno nakrycie na stole zostawiano wolne, dla niespodziewanego gościa, w dawnych wierzeniach - dla błąkających się dusz zmarłych, które w tym dniu brały czynny udział w wieczerzy.
Według prastarych wierzeń, dusze zmarłych przybierają postać ptaków, zwierząt a także ludzi. Dlatego też, w tym dniu nie należało nikomu odmawiać gościny.
Od niepamiętnych czasów kolacja wigilijna składała się z potraw postnych. Do tradycji należy, aby do stołu zasiadała parzysta liczba osób, ponieważ nieparzysta wróżyć miała rychłą śmierć jednego z biesiadników.
Wieczerza wigilijna rozpoczynała się zawsze wspólną modlitwą i do końca miała charakter uroczysty i poważny. Według dawnych zwyczajów ilość obrzędowych potraw wigilijnych powinna być nieparzysta, co miało magicznie zapewnić urodzaj w przyszłym roku.
Stary zwyczaj nakazywał skosztować każdej potrawy, gdyż w przeciwnym wypadku, tego, czego nie spróbowano, zabraknie w przyszłym roku.
Według starych zwyczajów bardzo ważną rzeczą było przygotowanie izby jadalnej i nakrycie stołu. Na podłodze roztrząsano słomę, w rogach izby ustawiano snopy zboża. Na stole pod obrusem rozściełano siano, co miało przypominać miejsce narodzin Chrystusa i siano w żłobku. Stół nakrywano zawsze śnieżnobiałym obrusem i przystrajano gałązkami świerku.
Najważniejszym momentem kolacji wigilijnej jest dzielenie się opłatkiem. Zwyczaj ten jest ściśle związany z Polską i tak głęboko zapadł w serce każdego Polaka, że ma dla niego znaczenie niemal mistyczne. Żadne przeszkody, nawet wojna, nie mogły powstrzymać od przepięknej tradycji dzielenia się opłatkiem.
Jedną z najmłodszych tradycji wigilijnych jest strojenie choinki. Na Mazurach zwyczaj ten przyjął się dopiero około 1910 roku. Nie jest przypadkiem, że choinka - to świerk, jodła lub sosna, bo według najstarszych wierzeń ludowych drzewa te zawierają w sobie życiodajne moce i mają cudotwórcze właściwości. Całe zielone drzewko ze wszystkimi swoimi ozdobami miało czarodziejską żywą moc niszczącą zło i chroniącą przed złymi urokami.
· Do stołu wigilijnego zasiadamy wówczas, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka.
· Pierwsza gwiazdka pojawiająca się na niebie w Wigilię jest symbolem Gwiazdy Betlejemskiej, którą ponad dwa tysiące lat temu ujrzeli na niebie Trzej Królowie. Gwiazda ta zwiastowała przyjście na świat Zbawiciela.
· Przy stole powinniśmy siedzieć według starszeństwa, aby żegnać się z tym światem w takiej samej kolejności
· Dzielenie się opłatkiem powinien rozpocząć najstarszy członek rodziny, przełamując się nim ze wszystkimi po kolei według starszeństwa i składając życzenia. Później dzielą się opłatkiem wszyscy pozostali uczestnicy Wigilii.
· Dzielenie się opłatkiem jest symbolem zgody, wyrozumiałości oraz puszczania w niepamięć wszystkich urazów.
· Nie wolno nikomu wstawać od stołu podczas posiłku. Zakaz ten nie dotyczy gospodyni lub innej osoby podającej potrawy.
· Tradycyjnie liczba potraw na wigilijnym stole powinna być nieparzysta ( np. 7 na - siedem dni tygodnia, 9 - dziewięć Chórów Anielskich).
· Dopuszczalna jest również ilość dwunastu potraw na cześć 12 Apostołów
· Według wierzeń nieparzysta ilość posiłków zapewnia nam dobrą prace lub urodzaj w kolejnym roku.
· Obowiązkowo należy spróbować wszystkich potraw, aby nie zabrakło którejś z nich podczas następnej wieczerzy wigilijnej
· Na stole wigilijnym powinno znaleźć się dodatkowe nakrycie dla zbłąkanego wędrowca, aby nikt w ten dzień nie był sam
Dzień wigilijny, od rana do wieczora, szczególnie sprzyja wszelkim wrózbom, rytuałom i obyczajom. Folklor polski był pod tym względem szczególnie bogaty i zróznicowany w zależności od regionu.Niektóre zwyczaje zachowały się do dziś.
Tradycja ta wywodzi się z VIII w. Św. Bonifacy, nawracając na chrześcijaństwo pogańskich Franków, kazał ściąć olbrzymi dąb, któremu oddawano cześć. Upadający dąb zniszczył wszystkie pobliskie drzewa oprócz małej sosenki. Święty uznał to za znak niebios, a młode zielone drzewko za symbol Chrystusa i chrześcijaństwa. Zwyczaj ubierania choinki w znanej formie przyszedł do nas z Niemiec na przełomie XVIII i XIX w. Zawieszane na drzewku w wigilię ozdoby i smakołyki nie były dobrane przypadkowo. I tak:
* jabłka symbolizowały zdrowie i urodę,
* orzechy zawijane w złotko miały zapewnić dobrobyt i siły witalne,
* miodowe pierniki - dostatek na przyszły rok,
* opłatek umacniał miłość, zgodę i harmonię w rodzinie,
* łańcuchy wzmacniały rodzinne więzi
* lampki i bombki miały chronić dom od demonów i ludzkiej nieżyczliwości
* gwiazdka na czubku - to pamiątka gwiazdy betlejemskiej oraz znak mający pomagać w powrocie członków rodziny przebywających poza domem,
* dzwonki oznaczały dobre nowiny i radosne wydarzenia w rodzinie
* aniołki - to opiekunowie domu
Propagatorzy starochińskiej sztuki feng shui zalecają zawieszenie na choince drobnych przedmiotów, np. dzwoneczka lub szklanego paciorka, które później można umieścić w swoim pokoju na resztę roku. Będą służyć wspomaganiu harmonii , zdrowia i pomyślności przez wzmocnienie przepływu dobroczynnej energii. Staną się nie tylko ozdobą, ale i naładują się szczególną mocą związaną z drzewkiem, które obdarzamy uczuciem i w którym skupia się najbardziej pozytywna energia świątecznych dni.
Ten satry anglosaski obyczaj znajduje coraz więcej zwolenników również w naszym kraju. Pod jemiołą zakochani całują się, zwaśnione osoby łatwiej sie godzą, a zawarta przyjażń jest trwała. Zgodnie z tradycją gałązki jemioły zawiesza się nad wigilijnym stołem, najpóźniej przed pojawieniem się pierwszej gwiazdki, nad drzwiami frontowymi oraz nad kominkiem lub kuchnią. Wigilijny pęk jemioły należy trzymać przez cały rok, bo inaczej jej dobroczynna moc zniknie.
(od łacińskiej nazwy pierwszego dnia każdego miesiąca "calendae") to pieśń bożonarodzeniowa (nawiązująca do Bożego Narodzenia), utrzymana w konwencji ściśle religijnej, początkowo wywodząca się z tradycji ludowej, potem komponowana również przez wielu wybitnych kompozytorów. Odmianą kolędy jest pastorałka. Zawiera wątki zaczerpnięte z życia codziennego, i w odróżnieniu od kolędy nie jest wykorzystywana w nabożeństwach religijnych ze względu na swój świecki charakter. Kolędy śpiewane są od Wigilii (24 grudnia) do święta Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). Według tradycji autorem pierwszej kolędy jest Franciszek z Asyżu. Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424 roku, zaczyna się od słów "Zdrów bądź, Królu Anielski". Pierwotnie na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy ze śpiewników braci czeskich. Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy ustalił się sam termin kolęda w znaczeniu pieśni bożonarodzeniowej. Powstała wówczas jedna z najważniejszych polskich kolęd "W żłobie leży" przypisywana Piotrowi Skardze - do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. Inną ważną kolędę "Bóg się rodzi", do melodii w rytmie poloneza, napisał Franciszek Karpiński. Twórcami kolęd byli także między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński i Andrzej Morsztyn, a w XIX w Feliks Nowowiejski i Zygmunt Noskowski. Kolędę "Lulajże Jezuniu" Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części Scherza h-moll op.20. Ze współczesnych kolędy komponował Witold Lutosławski.
1. W tym dniu nie należy się sprzeczać, kłócić ani płakać, bo niezgoda i smutek będą częste w domu aż do następnej Wigilii.
2. Zachorowanie lub zranienie się zapowiada słabe zdrowie przez cały rok
3. Jeżeli Wigilię pierwszy przyjdzie lub zatelefonuje mężczyzna to szczęście dle tego domu, a jeśli kobieta-to choroba lub inne niepomyślne zdarzenie.
4. Podczas wieczerzy wigilijnej nie należy zbyt dużo mówić czy przerywać innym, aby w przyszłym roku nie kłócić się i nie wyjawiać powierzonych sekretów.
1. Dzielenie się opłatkiem zapewnia dostatek chleba w przyszłym roku oraz symbolizuje zgodę, wybaczenie i puszczenie niepamięć wszystkich urazów.
2. Nie nalezy wstawać zza stołu w trakcie posiłku. Zakaz ten nie dotyczy gospodyni lub innej osoby podającej do stołu.
3. Do stołu należy siadać według starszeństwa, aby i schodzic z tego świata w takiej kolejności.
4. Liczba potraw powinna byc nieparzysta.
5. Każdą potrawę należy chociażby spróbować, aby jej nie zabrakło na stole w przyszłym roku.
6. W tym dniu obowiązuje zasada: "Jak w Wigilię, tak i przez cały rok".
Dlatego dobrze jest zabrać się rano do nieuciążliwej pracy, aby być zdrowym, rześkim i pracowitym przez cały rok. Nie należy się też przemęczać.
Wigilijne wróżby
1. Jeżeli chcesz się przekonać, czy w nowym roku zakochasz się, zjedz jabłko i policz pestki. Jeśli liczba pestek jest parzysta, to odpowiedź jest pozytywna, a jeśli pestek będzie więcej niż sześć, to twoje szczęście będzie podwójne.
2. Przywłaszczenie sobie jakiegoś drobiazgu przynosi szczeście przez cały rok. Oczywiście rzecz trzeba właścicielowi w jakiś sposób niepostrzeżenie podrzucić. Nie należy natomiast niczego swojego pożyczać, bo wróży to straty.
3. Wszelkie długi, w miarę możliwości, wskazane jest do Wigilii zwrócić.
4. Dobrze jest miec podczas wieczerzy nawet drobną sumę pieniędzy, aby nie cierpieć na ich brak przez cały rok.
5. Łuski z karpia spożytego podczas wieczerzy wigilijnej, noszone w potrmonetce przez cały rok, przyciągną pieniądze
Od pasterki, czyli pierwszego dnia świąt(25 grudnia), aż do 6 stycznia, czyli święta Trzech Króli, trwa okres zwany potocznie dwunastnicą. Przez dwanaście kolejnych dni można wróżyć, jaka będzie pogoda w nadchodzących dwunastu miesiącach. A więc: 25 grudnia przepowiada pogodę na styczeń, 26 na luty, 27 na marzec, 28 na kwiecień itd.
Wigilia w innych krajach
Anglia - tradycyjnej Wigilii się nie obchodzi. W pierwsze święto
spożywa
się pieczonego indyka.
Austria - w Wigilię przygotowuje się kaczkę lub karpia, pieczone
kasztany, pierniki oraz wino z korzeniami. W niektórych miastach są
wspólnie śpiewane kolędy, znany jest także zwyczaj podobny do obchodów
kolędniczych.
Belgia - nie ma postu, a wigilijną wieczerzę często celebruje się w
restauracji. Tradycyjną potrawą jest indyk z kasztanami i borówkami.
Dania - tradycyjną wigilijną potrawą jest pieczona kaczka. Ciekawym
zwyczajem jest podawanie ryżu z owocami w miseczkach tylko w jednej z
nich jest migdał. Osoba, której dostanie się owa miseczka, ma prawo do
dodatkowego prezentu.
Francja - najważniejszym posiłkiem jest świąteczny obiad.
Najpopularniejszymi potrawami są pasztet z gęsi, wędzony łosoś i
faszerowany kasztanami indyk.
Holandia - nie ma postu ani tradycyjnej Wigilii. Przyozdabia się jednak
choinki, śpiewa kolędy oraz uczestniczy w pasterce. Typowym
bożonarodzeniowym zwyczajem jest pisanie, wysyłanie oraz... wystawianie
otrzymanych kartek ze świątecznymi życzeniami.
Niemcy - nie obowiązuje tu post, a na kolację przygotowuje się pieczone
kiełbaski oraz sałatkę ziemniaczaną. Tradycyjną potrawą podawaną w
...
m.karpacz