Psychologia analityczna.Jungapdf.pdf

PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA

C.G. JUNGA

Carl Gustav Jung urodził się 26 lipca 1875 roku w Keßwil (kanton Turgowia) w

Szwajcarii. Szkołę i studia medyczne ukończył Jung na Uniwersytecie Bazylejskim.

Doktoryzował się na podstawie pracy O psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych . Był

psychiatrą, psychoanalitykiem , twórcą psychologii analitycznej i teorii archetypu. Poglądy

jego wywarły wpływ na psychiatrię, psychoanalizę i filozofię. Rozwinął teorię "libido", jako

podstawy życia psychicznego, pojmował jednak "libido", nie tylko seksualnie, jak Z. Freud,

ale także jako żądzę władzy, "wolę" A. Schopenhauera i "elan vital" H. Bergsona

W jednej ze swych prac C.G. Jung zawarł stwierdzenie, które zapewne może

zadziwiać, a nawet szokować psychologów, którym bliski jest pozytywistyczny ideał nauki:

każda teoria osobowości jest odbiciem problemów jej twórcy. Swoje prawo do takiego

stwierdzenia potwierdzi Jung, wskazując wyraźnie na te wątki własnej biografii — więcej —

na te dramatyczne wydarzenia z własnego życia, które legły u podstaw jego własnej teorii

osobowości. W jakim stopniu stwierdzenie to jest prawdziwe w odniesieniu do innych teorii,

jest sprawą osądu biografów ich twórców (por. Nuttin, 1968— Freud i Adler wg typologii

Junga). W przypadku Junga nie można oddzielić jego koncepcji, zwłaszcza koncepcji

rozwoju, od historii jego życia. Teoria jego ma swoje źródło w jego osobistym

doświadczeniu, którego z kolei nie można odrywać od tła, jakim była cała jego formacja

intelektualna: ogromnie wszechstronne zainteresowania i erudycyjna wiedza z bardzo

różnych obszarów. Specyficzna wrażliwość Junga zdecydowała o specyfice doświadczenia

osobistego, a to zostało następnie opisane i zinterpretowane za pomocą kategorii i terminów

pochodzących także spoza obszaru psychologii; z dziedzin tak od niej różnych, jak mistyka,

etnologia, alchemia. Drugim bardzo ważnym źródłem jego teorii była szeroka (niepomiernie

szersza niż u Freuda) praktyka kliniczna. Ta tak bardzo szeroka perspektywa, z jakiej Jung

patrzył na dane psychologiczne, terminologia obca psychologii — często odbierana jako

dziwaczna, a najczęściej niezrozumiała bez zaplecza w postaci tej wiedzy, z jakiej Jung

czerpał (np. mitologia, rytuały religijne — to tylko dwa momenty z tych, które

prawdopodobnie wyznaczyły małą popularność jego teorii, ograniczając ją do dość wąskiego

kręgu “wyznawców” Junga. Dzisiaj w epoce badań interdyscyplinarnych, bardziej

powszechnego zainteresowania antropologią kulturową, powszechnej niemal aprobaty dla

myślenia systemowego, język koncepcji Junga przestał być ezoteryczny. Nie jest to jedyny i

najważniejszy powód wzrastającego ciągle zainteresowania jego poglądami. Można

zaryzykować twierdzenie, że swymi poglądami na człowieka, na jego rozwój, Jung

wyprzedził swoją epokę. Duch Czasu — o którym pisze Franki — był w okresie powstawania

tej koncepcji inny, jego patologię trafnie ujmowała psychoanaliza Freuda. Koncepcję Junga

cechuje swoisty profetyzm — ujął Ducha epoki, która rozpoczęła się dopiero po II wojnie

światowej, przewidział charakter tego ducha i opisał jego patologię: frustrację

egzystencjalną, nerwicę noogenną — używając terminologii Frankla. Mało zrozumiały dla

swoich współczesnych, staje się Jung coraz bardziej obecny w naszych czasach.

Jung utrzymywał kontakty z wybitnymi współczesnymi fizykami. Interesujący jest na

przykład dwugłos o nieświadomości Junga i Pauliego (fizyka, laureata nagrody Nobla).

Znajomość podstawowych problemów współczesnej fizyki pozwoliła mu odrzucić freudowski

model psychoanalizy, który nawiązywał do newtonowskiego rozumienia świata, i doprowa-

dziła do rozwinięcia koncepcji ocenianej dzisiaj jako zgodna z ideami fizyki jądrowej i z

teorią systemów (Capra 1987). W książce Aion Jung pisał:

“Prędzej czy później i tak dojdzie do istotnego zbliżenia fizyki atomowej i psychologii

nieświadomości, ponieważ obie te dziedziny wiedzy — niezależnie od siebie i z

przeciwnych stron — wnikają w dziedzinę tego, co transcendentalne” (Jung, 1997,

s.295).

Zdaniem Capry “wiele różnic między Freudem a Jungiem przypomina różnice między

fizyką klasyczną a nowoczesną, między mechanistycznym paradygmatem a holistycznym”.

Poglądy Freuda na dynamikę zjawisk psychicznych (aparatu psychicznego stanowiącego

część skomplikowanej maszyny biologicznej) ulegały w ciągu jego życia pewnym zmianom,

nigdy jednak nie zmieniała się jego zasadnicza “kartezjańska” orientacja, rozdzielająca ciało

od duszy i redukująca tę ostatnią do procesów biologicznych. Jung natomiast

“…nie interesował się zbytnio wyjaśnianiem zjawisk psychicznych w kategoriach

poszczególnych mechanizmów; starał się on raczej zrozumieć psychikę człowieka w

jej ogólnym wymiarze, przywiązując szczególną wagę do zbadania stosunków

łączących psyche z szerszym środowiskiem człowieka” (Capra, s. 491).

Zdaniem Capry, teoria Junga nosi cechy teorii systemowej, chociaż nie mógł on jeszcze

posługiwać się językiem teorii systemów. Podobnie jak Freud

“…wykorzystał pojęcia z zakresu fizyki klasycznej, znacznie mniej odpowiadające

opisowi funkcjonowania żywych organizmów. W konsekwencji teoria energii

psychicznej (libido) Junga bywa miejscami nieco niejasna” (Capra, s. 492).

Podkreślając poważne znaczenie teorii Junga dla współczesnej psychologii i

psychoterapii, Capra stwierdza, że

“byłaby (ona) jeszcze bardziej przydatna, gdyby została sformułowana na nowo

za pomocą nowoczesnego języka systemowego” (s. 492).

Poszukując najlepszej formuły ujęcia swych idei, Jung wielokrotnie odwołuje się do

pojęć współczesnej mu, rodzącej się fizyki jądrowej. Widać to wyraźnie w tak ważnej dla

psychologii kwestii, jak próba wyjścia poza deterministyczne ujęcie zjawisk (ujęcie

charakterystyczne dla Freuda). Jung uważał, że fakty i procesy psychiczne powiązane są ze

sobą nie tylko przyczynowo (kauzalnie), lecz również bezprzyczynowo (akauzalnie):

“Dla określenia bezprzyczynowych związków między symbolicznymi wyobrażeniami w

wewnętrznym świecie psychicznym i zdarzeniami w rzeczywistości zewnętrznej,

wprowadził termin synchronizm. Jung uważał te synchroniczne związki za szczególny

przykład ogólniejszego akauzalnego uporządkowania umysłu i materii. Dziś, 30 lat

później, pogląd ten zda się znajdować potwierdzenie w fizyce. (...) fizycy również

rozróżniają obecnie związki kauzalne (czyli lokalne) oraz akauzalne (czyli nielokalne”)

(Capra, s. 494 — 495).

Specyficzny, różny od freudowskiego, był stosunek Junga do psychologicznego

poznania. We wstępie do wykładów wygłoszonych w Yale w 1937

roku sformułował wyraźnie swoje metateoretyczne założenia:

“... jestem przede wszystkim empirykiem i jako taki przyjmuję fenomenologiczny

punkt widzenia (...) dorywcze rozważania, wychodzące poza samo gromadzenie i

klasyfikację doświadczeń, nie stoją bynajmniej w sprzeczności z zasadami

naukowego empiryzmu (...) doświadczenie bez refleksji jest czymś niemożliwym,

ponieważ doświadczenie jest procesem asymilowania, bez którego w ogóle nie może

być zrozumienia (...) do faktów psychologicznych podchodzę z punktu widzenia nauk

przyrodniczych, nie zaś filozoficznych” (Jung, 1970, s. 97).

Pisząc zaś o swoich zainteresowaniach religią, stwierdza:

“…o tyle, o ile religia posiada nader istotny aspekt psychologiczny, zajmuję się nią z

czysto empirycznego punktu widzenia, tj. ograniczam się do obserwacji zjawisk i

powstrzymuję się od wyrażania jakichkolwiek poglądów metafizycznych czy

filozoficznych” (tamże).

Podobny stosunek zajmował Jung wobec innych zjawisk, którymi się interesował. Jest

przedmiotem kontrowersji, czy Jungowi do końca udało się zachować ową deklarowaną

neutralność wobec metafizyki, ale to już inna sprawa. We wspomnianych wykładach dokonał

określenia metodologicznego punktu widzenia tej psychologii, którą reprezentował:

“Ten punkt widzenia ma charakter wyłącznie fenomenologiczny, tj. zajmuję się

tylko zdarzeniami, wypadkami i doświadczeniami, jednym słowem — faktami (...)

prawdą jest fakt, nie zaś sąd (...) psychologia interesuje się wyłącznie faktem

istnienia (jakiejś idei w umyśle człowieka — A.G.) nie zaś kwestią, czy idea ta jest

prawdziwa lub fałszywa w jakimkolwiek innym znaczeniu. Idea ta jest

psychologicznie prawdziwa o tyle, o ile istnieje (można dodać: o ile wywiera wpływ

na zachowanie się, na aktywność człowieka, A.G.). Egzystencja psychologiczna ma

charakter subiektywny o tyle, o ile jakaś idea występuje tylko w pojedynczej

jednostce. Natomiast ma charakter obiektywny, o ile dzięki consensus gentium staje

się udziałem jakiejś większej grupy” (Jung, 1970, s. 99).

Rozwijając tę myśl, Jung niezwykle mocno podkreśla empiryczny status faktów

psychicznych, stawiając je na tej samej płaszczyźnie, co fakty

będące przedmiotem zainteresowań nauk przyrodniczych:

“Słoń jest prawdziwy, ponieważ istnieje. Co więcej, nie jest on ani wynikiem

wnioskowania, ani tylko twierdzeniem, ani też czyimś subiektywnym sądem. Jest po

prostu zjawiskiem. Ale tak bardzo przywykliśmy do przekonania, że fakty psychiczne

są czymś samowolnym i arbitralnym, a nawet czymś wymyślonym przez ludzi, iż z

trudem tylko potrafimy uwolnić się od przesądu, jakoby psychika i jej treści były

jedynie arbitralnym myśleniem czy też mniej lub więcej iluzorycznym wytworem

naszych przypuszczeń i sądów. Faktem jest, że określone idee istnieją niemal

wszędzie i we wszystkich epokach (cytowany tekst związany jest z ogólniejszą

refleksją na temat religii — AG.), oraz że mogą powstawać spontanicznie i

najzupełniej niezależnie od migracji i tradycji. Nie są one wytworem jednostki, lecz

raczej pojawiają się — a nawet wręcz narzucają się świadomości jednostki. Nie jest

to bynajmniej platońska filozofia, lecz psychologia empiryczna” (Jung, 1970, s. 99).

Zaskakująco zbieżne jest twierdzenie Junga na temat poznawalności faktów

fizycznych ze stwierdzeniem na ten sam temat laureata nagrody Nobla w dziedzinie fizyki —

Hcisenberga. Jung pisze:

“Jakże śmieszny jest przesąd, wedle którego istnienie może mieć charakter

wyłącznie fizyczny. W gruncie rzeczy, jedyną formą istnienia, którą znamy bez-

pośrednio, jest istnienie psychiczne. Równie dobrze moglibyśmy powiedzieć coś

wręcz przeciwnego, a mianowicie, że to właśnie istnienie fizyczne jest tylko

przedmiotem wnioskowania, ponieważ o tyle tylko wiemy coś o materii, o ile

postrzegamy obrazy psychiczne, przekazywane nam za pośrednictwem zmysłów (...)

umysł nasz nie jest w stanie pojąć formy swego istnienia, brak mu położonego na

zewnątrz archimedesowego punktu odniesienia, niemniej jednak istnieje. Psychika

istnieje, a nawet jest samym istnieniem” (Jung, 1970, s. 104).

Istotne dla poglądów Junga jest to, że w przeciwieństwie do Freuda był głęboko

przekonany o rzeczywistym istnieniu wymiaru duchowego w życiu człowieka, aczkolwiek

jego wypowiedzi na temat istoty owej duchowości są raczej niejasne i niespójne. O istnieniu

tego wymiaru, jak pisze Capra, przekonały go

“…jego własne liczne przeżycia religijne. Uważał on studia porównawcze nad religią i

mitologią za niezastąpione źródło informacji o nieświadomości zbiorowej, prawdziwą

duchowość zaś uważał za integralną część ludzkiej psychiki” (Capra, s. 494).

Konsekwentnie do swoich poglądów, podejście racjonalne w psychologii jako nauce

uważał za jedno z wielu możliwych, podkreślając — także w swojej teorii typów

psychicznych — rolę uczuć i intuicji.

Myśl psychologiczna Junga , jego poglądy na strukturę i funkcje psychiki są wyrażone

w kategoriach psychologicznych, lub w kategoriach, których sens jest sensem

psychologicznym. Jego poglądy — aczkolwiek jako biolog (lekarz) wiązał psychiczne

funkcjonowanie człowieka z jego strukturą biologiczną — nie noszą znamion redukcjonizmu.

Referencje w kierunku biologicznych aspektów funkcjonowania człowieka są zrozumiałe

właśnie nieredukcyjnie, jeśli się uwzględni jego systemowy obraz człowieka, jego w ogóle

systemową wizję świata, w której to co materialne i to co duchowe stanowi jedność poprzez

jedność zasad, a niekoniecznie jedność bytu. Wydaje się jakby człowiek (jako osoba) był

przez Junga dostrzegany podobnie jak widzieli go filozofowie greccy: jako swoistą

egzemplifikację natury i praw kosmosu. Jest to jednak tylko dygresja. Energia psychiczna —

libido — nie jest przez niego redukowana do żadnej innej (np. popędowej) energii, co

stanowiło jeden z podstawowych przedmiotów kontrowersji między nim a Freudem.

Całość psychiki jest nazywana przez niego jaźnią lub osobowością. Jaźń to zarówno

obszar świadomy psychiki, jak i nieświadomy. Między tymi obszarami dokonuje się przepływ

stałej ilości energii psychicznej. Dystrybucja energii pomiędzy świadomość a nieświadomość

dokonuje się zgodnie z określonymi przez Junga zasadami. Te zasady to zasada ekwiwalen-

cji — zniknięcie określonej ilości energii w jednej formie, pociąga za sobą pojawienie się jej

w innej formie — oraz zasada entropii, zgodnie z którą sprzeczności psychiczne równoważą

się w toku rozwoju względnie niezmiennej postawy Psychikę traktuje Jung jako względnie

zamknięty samoregulujący się system energetyczny. Energię psychiczną należy rozumieć

jako intensywność procesów psychicznych, a jej źródłem jest stałe napięcie między

świadomością i nieświadomością. Przy stałej ilości energii psychicznej zmienna jest jej

dystrybucja. Im mniej jest energii psychicznej w obszarze świadomości, tym więcej jest jej

w obszarze nieświadomości —relacja odwrotna nigdy nie jest w pełni możliwa, gdyż

nieświadomości nie można do końca rozjaśnić. To ostatnie stwierdzenie może być

zrozumiałe tylko przy uwzględnieniu charakterystycznego dla Junga sposobu widzenia

nieświadomości. W nieświadomości Jung wyróżnia dwa poziomy: nieświadomość

indywidualną i nieświadomość kolektywną (zbiorową). Nieświadomość indywidualna to

obszar doświadczeń nieświadomych, właściwych określonej jednostce. Powstaje ona w toku

rozwoju indywidualnego i zawiera treści stłumione lub zapomniane przez jednostkę.

Nieświadomość kolektywna obejmuje przede wszystkim formalne, beztreściowe formy

zachowań (archetypy), wspólne grupom kulturowym (np. plemionom) lub w ogóle

wszystkim ludziom. Świadomość i nieświadomość są względem siebie komplementarne.

Proces rozwoju polega na poszerzeniu się pola świadomości o treści zawarte w

nieświadomości indywidualnej i częściowo kolektywnej o rozpoznawanie archetypowych

form zachowania. O niebezpieczeństwach związanych z tym procesem będzie dalej mowa.

W koncepcji Junga bardzo istotną rolę w strukturze psychiki odgrywa Ego — Ja.

Wylania się ono stopniowo z jaźni w procesie rozwoju (pierwsza faza indywiduacji),

krystalizuje się, aby następnie w drugiej fazie indywiduacji ulec rozbiciu i reorganizacji na

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: