Każda solidna teoria systemu pojęciowego musi zawierać wyjaśnienie:
1. jak pojęcia opierają się na doświadczeniu
2. jaką mają strukturę
3. jak są ze sobą wzajemnie powiązane
4. jak są zdefiniowane
Metafora- obecna w życiu codziennym, w języku, myślach, czynach
Metafora konwencjonalna- metafory nadające strukturę systemowi pojęciowemu właściwemu naszej kulturze, co odzwierciedla się w naszym języku codziennym, np. CZAS TO PIENIĄDZ
Nasz system pojęć ma charakter metaforyczny, np.
Metafora życia codziennego: ARGUMENTOWANIE TO WOJNA, np.
Twoje twierdzenia nie dają się obronić
Jego uwagi trafiły prosto do celu.
Zburzyłem jego argumentację.
Nie wygrałem z nim sporu.
Zbił wszystkie moje argumenty.
Itd.
Struktura sporu czy argumentowania jest metaforyczna: posiada strukturę: atak- obrona-kontratak. ARGUMENTOWANIE TO WOJNA jest metaforą naszego obszaru kulturowego, kształtuje nasze działanie.
Istotą metafory jest rozumienie i doświadczanie pewnego rodzaju rzeczy w terminach innej rzeczy.
Metafora nie istnieje jedynie w słowach, w których ją wyrażamy, lecz w samym sposobie pojmowania np. sporu. Mówimy tak, ponieważ tak to pojmujemy, postępujemy zgodnie z tym, jak pojmujemy. Metafory, które tkwią w systemie pojęć człowieka- są to POJĘCIA METAFORYCZNE
Budowanie metafory- pojęcia konkretnego używa się do rozumienia pojęcia bardziej abstrakcyjnego.
Na podstawie wielu odpowiedników w naszym doświadczeniu możemy dać wyjaśnienie wielu możliwych metafor.
Pojęcia metaforyczne i język, w jakim je wyrażamy jest systematyczny.
Wyrażenia metaforyczne w języku codziennym umożliwiają dostęp do metaforycznej istoty pojęć kształtujących nasze codzienne postępowanie- np. CZAS TO PIENIĄDZ- metaforyczna istota tego pojęcia- czas jest bardzo cenny w naszej kulturze, bo ludzie są rozliczani za czas swej pracy, wszystkie opłaty w naszej kulturze są wyznaczane przez czas.
Metafora pozwala skupić uwagę na jakimś aspekcie pojęcia np. bitewnym, ale tym samym uniemożliwi zauważenie rzeczy nie mających związku z daną metaforą a istotnych dla danego pojęcia. Metafora uwypukla i ukrywa np. METAFORA PRZEWODU: Wyrażenia językowe to pojemniki dla znaczeń implikuje, że wyrażenia mają znaczenie niezależnie od kontekstu i mówiącego, co jest nieprawdą. Znaczenia to przedmioty implikuje, że znaczenia istnieją niezależnie od ludzi i kontekstów itd.
Struktura metaforyczna jest strukturą częściową i zakres tego pojęcia można poszerzać poza znaczenie metaforyczne.
METAFORY ORIENTACYJNE- cały system pojęć nadaje strukturę innemu systemowi. Orientacyjne bo wiążą się z ukierunkowaniem przestrzennym zgodnym z naszym ciałem np. --SZCZĘŚLIWY- TO W GÓRĘ wszystkie metafory szczęścia będą odnosiły się do zorientowania w górę np. podniesiony na duchu, w siódmym niebie, itd.,
- SMUTNY TO W DÓŁ : przybity, oklapnięty, w dołku, wpaść w depresję . Zależą one od naszego doświadczenia fizycznego i kulturowego.
Inne przykłady: racjonalny to góra, nieracjonalny, emocjonalny- dół, dobro- góra, zło- dół
Każda metafora orientacyjna charakteryzuje się wew. systematycznością i wyznacza koherentny system.
Bez odniesienia się do doświadczenia nie sposób zrozumieć metafory. Np. nieznane to góra ma zupełnie inną podstawę doświadczeniową niż skończone to góra.
Najbardziej podstawowe wartości w danej kulturze są koherentne z metaforyczną strukturą najbardziej podstawowych pojęć w danej kulturze np.
WIĘCEJ TO LEPIEJ jest koherentne z WIĘCEJ TO GÓRA I DOBRE TO GÓRA
MNIEJ TO LEPIEJ nie jest koherentne ze ZŁY TO DÓŁ I MNIEJ TO DÓŁ.
Niektóre wartości otrzymują priorytet w danej subkulturze. Więcej to góra ma wyższy priorytet niż dobre to góra, co uwidacznia się w „ przestępczość podnosi się” przestępczość jest zła, więc nie jest koherentna z pierwszym twierdzeniem, natomiast „jest jej coraz więcej”, jest koherentna z drugim.
METAFORY ONTOLOGICZNE- sposób, by pojmować wydarzenia, czynności, uczucia, wyobrażenia jako rzeczy, substancje ( podstawą jest doświadczenie przedmiotów fizycznych i własnego ciała) np. INFLACJA TO RZECZ
Inflacja obniża nasz poziom życia.
Musimy zwalczyć inflację.
Inflacja zbiera żniwo.
Inflacja przyprawia mnie o chorobę.
Metafory ontologiczne są niezbędne przy każdej próbie racjonalnego traktowania naszych doświadczeń
Inne przykłady: MÓWIENIE O CZYMŚ- Mój strach przed owadami denerwuje moją żonę.
KWANTYFIKOWANIE-Tak wiele jest nienawiści na świecie.
ROZPOZNAWANIE ASPEKTÓW-Brutalność wojny odczłowiecza nas wszystkich.
ROZPOZNAWANIE PRZYCZYN- Wewnętrzne spory kosztowały ich utratę proporca.
USTALANIE CELÓW I MOTYWOWANIE DZIAŁAŃ- Sądziła, że małżeństwo rozwiąże jej problemy.
Metafory ontologiczne służą określonym celom. Mogą ulegać przetworzeniu, np. metafora UMYSŁ TO RZECZ ulega przetworzeniu UMYSŁ TO MASZYNA ( np. coś w nim wysiadło), UMYSŁ TO PRZEDMIOT KRUCHY ( on pęka ze złości).
Metafory ontologiczne są bardzo mocno osadzone w naszym myśleniu, uważa się je za zupełnie oczywiste
Metafory pojemnika- obszary lądu, pole widzenia wyobrażane jako pojemnik zamknięty- metafora ontologiczna; też: wydarzenia, działania, czynności i stany też pojmowane jako pojemniki lub przedmioty: On żyje w miłosnym uniesieniu - pojemnik, Czy idziesz na wyścig- przedmiot
PERSONIFIKACJA- rodzaj metafory ontologicznej, pojmowanie zdarzeń w terminach działalności, motywacji i właściwości ludzkich. Np.:
Choć inflacja uległa personifikacji nie mamy tu do czynienia po prostu z metaforą INFLACJA TO OSOBA, ale metafora jest tu bardziej szczegółowa- INFLACJA TO PRZECIWNIK. Widzenie czegoś tak abstrakcyjnego jak np. inflacja w terminach człowieczeństwa ma swoją wartość wyjaśniającą.
METONIMIA- kolejny przykład metafory ontologicznej, używanie pewnej rzeczy realnie istniejącej, by mówić o innej rzeczy, część za całość która jest z nią związana, pełni funkcję desygnacyjną, pozwala na bardziej szczegółowe skupienie się wokół aspektów, o których jest mowa , są systematyczne, konceptualizują daną rzecz przez odniesienie jej do czegoś innego np.
Kanapka z szynka czeka na rachunek.- odnosi się do rzeczywistej osoby, która zamówiła kanapkę
Samochód blokuje nasze drogi- zbiór samochodów
Zastrzyk nowej krwi w firmie- nowi ludzie
Times nie przybył na konferencję- reporter z Timesa
Metonimie organizują nasz język i nasze myślenie, np.: Nixon zbombardował Hanoi- wiadomo, że on sam tego nie zrobił, ale myślimy o nim jako o bombardującym i obarczamy go za to odpowiedzialnością.
Metonimia tak jak metafora nie jest przypadkowa, lecz tworzy koherentny system, według którego generuje pojęcia oparte na naszym doświadczeniu.
Struktura metaforyczna ma cząstkowy charakter. Możemy wyróżnić trzy podgatunki metafory obrazowej, pokazujące cząstkowy charakter metafory:
TEORIE TO BUDYNKI
1. rozszerzenie wykorzystanej części metafory, np. Te fakty to cegły i zaprawa mojej teorii. Jest tu mowa o zewnętrznej warstwie budynku, podczas gdy metafora TEORIE TO BUDYNKI nie precyzuje materiałów budowlanych.
2. niewykorzystanie metafory dosłownej, skrócenie, np. Jego teorie to tysiące pokoików i długich, krętych korytarzy..
3. nowa metafora- nowy sposób myślenia o czymś skonwencjonalizowanym, np. Klasyczne teorie to patriarchowie, ojcujący wielkiej liczbie dzieci.
Każde z tych podgatunków wykracza poza wykorzystaną część pojęcia metaforycznego. Wyrażenia metaforyczne nie są dosłowne, gdyż tylko część znaczenia zdań używana jest do nadawania struktury naszym pojęciom metaforycznym.
Spotykamy też samoistne wyrażenia metaforyczne nieużywane systematycznie w naszym języku czy myśleniu, np. u stóp góry to jedyna wykorzystana część metafory GÓRA TO OSOBA. Jest to metafora marginalna w naszym języku i kulturze. Oczywiście takie metafory mogą ulec rozszerzeniu o owe niewykorzystane części znaczenia i wtedy powstają nowe wyrażenia metaforyczne. Taka metafora jak u stóp góry nie odgrywa ciekawej roli, nie wchodzi w związki z innymi metaforami, więc nie organizuje naszego życia i myślenia. Należy odróżniać te odosobnione, niesystematyczne przypadki od systematycznych wyrażeń metaforycznych jak: chodzi własnymi drogami, atakowanie pozycji, strata czasu .
1. Henryk jest w kuchni.- dziedzina przestrzenna, wyłania się bezpośrednio z doświadczenia przestrzennego, nie jest to pojęcie metaforyczne
2. Henryk jest w partii.- dziedzina społeczna, metafora GRUPY SPOŁECZNE TO POJEMNIKI w terminach przestrzennych, jest to metafora przestrzenna
3.Henryk jest w rozpaczy.- dziedzina emocjonalna, metafora ROZPACZ TO POJEMNIK, metafora ontologiczna
Pokazuje to, że istnieją różnice w nadawaniu struktur pojęciowych. Mimo że „w” we wszystkich trzech oznacza to samo, mamy trzy pojęcia, z czego dwa metaforyczne społeczne i emocjonalne.
METAFORY STRUKTURALNE- ( omawiane do tej pory) jedno pojęcie nadaje strukturę metaforyczną innemu pojęciu. Ich podłożem jest zawsze coś, co można kwantyfikować, przypisywać wartość, co służy określonemu celowi, wyczerpuje się w miarę osiągania celu, np.
CZAS TO BOGACTWO NATURALNE( tym samym czas to rodzaj substancji- metafora ontologiczna)
- można go dość dokładnie policzyć ( w terminach czasu)
- można mu przypisać wartość na daną jednostkę
- służy określonemu celowi
- wyczerpuje się w miarę osiągania celu
PRACA TO BOGACTWO
- można ją dość dokładnie kwantyfikować ( w terminach czasu)
- można jej przypisać wartość na daną jednostkę
Metafora PRACA TO BOGACTWO opiera się na bardziej prostej metaforze ontologicznej CZYNNOŚĆ TO SUBSTANCJA
Metafory te uwypuklają te aspekty pracy i czasu, które mają centralne znaczenie w naszej kulturze tym samym pozbawiają wyrazistości i przesłania inne aspekty pracy i czasu, np. określenie pracy jako rodzaju czynności w oderwaniu od kontekstu i od tego, kto ją wykonuje, jak ją doświadcza, przesłania problemy związane z tym, czy praca przynosi zyski, satysfakcję czy ma znaczenie itd.
Nasze codzienne czynności związane są z pewnymi wspólnymi cechami, które charakteryzuje pojęcie bezpośredniej przyczynowości. Większość codziennych czynności ma w sobie cechy przypadku prototypowego lub paradygmatycznego bezpośredniej przyczynowości.
Wśród wspólnych cech paradygmatycznych znajdują się:
1. agens ma na celu zmianę stanu patiensa
2. zmiana stanu ma charakter fizyczny
3. agens ma plan realizacji tego celu
4. plan ten wymaga użycia programu motorycznego przez agensa
5. agens kontroluje ten program motoryczny
6. agens jest odpowiedzialny za realizację tego planu
7. agens jest źródłem energii, patiens jest celem energii
8. Agens dotyka patiensa swoim ciałem bądź narzędziem
9. agens wykonuje swój plan zgodnie z zamierzonym skutkiem
10. zmiana w patiensie jest dostrzegalna
11. agens kontroluje zmianę w patiensie za pomocą postrzegania zmysłowego
12. istnieje jeden dany agens i jeden dany patiens
Zawsze istnieje jakiś prototyp związku przyczynowego. Te prototypy powtarzają się w każdej czynności, jaką wykonujemy codziennie. Doświadczamy ich jako
- gestaltów- jest to zespół właściwości czynności wspólnie występujących, bardziej podstawowych, niż pojedyncze wypadki ich występowania. Kiedy w czynności nie zachodzi wystarczające podobieństwo do prototypu, wtedy nie określamy tego, co ma miejsce mianem związku przyczynowego.
Henryk podniósł nas na duchu.- mamy tu do czynienia z przykładem związku przyczynowego, w którym Henryk spowodował istotnie podniesienie nas na duchu ( ku GÓRZE) , zgodnie z metaforą SZCZĘŚLIWY TO GÓRA. Chociaż to scharakteryzowane pojęcie jest pojęciem podstawowym w działalności człowieka, nie jest pojęciem pierwotnym, czyli nie jest ono niepodzielne. Ponieważ definiuje się je w pojęciach prototypu, charakteryzującego się zespołem cech powtarzalnych, nasze pojęcie poddają się analizie i dopuszcza się duży zakres zmienności.
Rozwinięcie metaforyczne prototypowego związku przyczynowego:
Zrobiłem samolot z gazety.
Wynikiem manipulacji jest to, że powstały przedmiot ( samolot) jest nowym rodzajem rzeczy ( gazety). Tę nową rzecz inaczej kategoryzujemy, ma ona inną formę i funkcję. Może dojść do rozwinięcia metaforycznego prototypowego związku przyczynowego, uleganie kolejnej konceptualizacji metaforycznej:
- rzecz powstaje z substancji
- SUBSTANCJA WCHODZI W PRZEDMIOT
- RZECZ WYCHODZI Z SUBSTANCJI
- TWORZENIE TO NARODZINY
- WYŁANIANIE SIĘ WYDARZENIA ZE STANU
Pojęcie związku przyczynowego opiera się na prototypie MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ, który wyłania się bezpośrednio z naszego doświadczenia. Prototypowe jądro ulega rozwinięciu przez metaforę, z czego wynika szersze pojęcie związku przyczynowego. Wszystkie użyte wyżej metafory to wyłanianie się( wydarzenia, przedmiotu ze stanu, pojemnika) . Prototypowe jądro pojęcia ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY, czyli MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA tworzy gestalt składający się z cech, które występują wspólnie w naszym codziennym doświadczeniu towarzyszącym manipulacjom bezpośrednim. MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA jest pojęciem podstawowym i pierwotnym w naszym doświadczeniu
Związek przyczynowy nie jest niepodzielny, gdyż:
- pozwala charakteryzować w kategoriach podobieństwa rodzinnego do prototypu MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ
- sam prototyp MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ jest gestaltem właściwości współwystępujących i podlega nieograniczonej analizie
- prototypowe jądro ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO podlega rozwinięciom metaforycznym.
Pojmowanie rozmowy jako sporu wiąże się z nałożeniem na strukturę jej pojęcia, struktury pojęcia WOJNA. Takie wielowymiarowe struktury charakteryzują gestalty doświadczeniowe, które stanowią sposoby organizowania doświadczeń w całości o określonej strukturze. W metaforze SPÓR TO WOJNA gestalt ROZMOWY otrzymuje dodatkową strukturę za pośrednictwem wybranych elementów gestaltu WOJNY. Jedną czynność ROZMAWIANIE pojmuje się w terminach innej czynności- WOJNY. Nadawanie struktury naszemu doświadczeniu w terminach wielowymiarowych gestaltów stanowi o jego koherencji.
Gestalty doświadczenoiwe są wielowymiarowymi całościami o określonej strukturze.
Należy odróżniać strukturę metaforyczną od subkategoryzacji. np. spór to rozmowa uznamy za przykład subkategoryzacji, bo spór to ten sam rodzaj czynności co rozmowa i mają wystarczającą liczbę tych samych cech strukturalnych. Ale SPÓR TO WOJNA uznamy za metaforę, gdyż spór i wojna to zasadniczo dwie różna rodzaje czynności. W innych przypadkach nie do końca jest jasne co jest czym, np. „Spór to walka”.
Metafora w swoim własnym obrębie musi być koherentna! Np. metafory PODRÓŻY I POJEMNIKA dotyczące SPORU
Fakty dotyczące podróży:
PODRÓŻ OKREŚLA TRASĘ.
TRASA PODRÓŻY JEST POWIERZCHNIĄ.
Implikacje metaforyczne:
SPÓR TO PODRÓŻ.
Dlatego SPÓR OKREŚLA TRASĘ.
SPÓR TO PODRÓŻ
Dlatego TRASA SPORU JEST POWIERZCHNIĄ.
W tym przypadku wszystkie implikacje metafory łączą w sposób koherentny wszystkie przykłady wchodzące w zakres tej metafory.
Bardzo często implikacje dwóch metafor nakładają się na siebie np. SPÓR TO PODRÓŻ i SPÓR TO POJEMNIK, bo podczas sporu przybywa powierzchni, gdy przybywa powierzchni zwiększa się treściowa zawartość sporu- pojemnika. Wtedy widoczna jest koherencja między nimi. Te metafory są koherentne, ale nie w pełni konsekwentne.
Każda metafora pozwala nam zrozumieć jeden aspekt pojęcia w terminach pojęcia dokładniej zarysowanego np. PODRÓŻY I POJEMNIKA dotyczących SPORU. Potrzebujemy aż dwu metafor , ponieważ jedna nie podoła temu zadaniu- nie istnieje jedna metafora, która pozwalałaby uchwycić jednocześnie kierunek sporu i jego treść. Istnieją przypadki niedopuszczalnych metafor mieszanych, które powstają, gdy niemożliwe są przypadki powstania pojedynczej metafory, spełniającej oba cele naraz. Np. możemy mówić o kierunku sporu i o treści sporu ale nie o kierunku treści sporu ani o treści kierunku sporu. Dlatego nie ma takich zdań, jak:
Możemy nadążyć za kierunkiem jądra tego sporu.
Martwi mnie jałowość kierunku twojego argumentu.
TAK WIĘC WSPÓLNA IMPLIKACJA METAFORYCZNA MOŻE USTALIĆ ODPOWIEDNIOŚĆ MIĘDZY METAFORAMI. Np. wspólna implikacja W MIARĘ ROZWOJU SPORTU TWORZY SIĘ WIĘKSZA POWIERZCHNIA ustala od...
chahaviah