Sat-Okh - Głos Prerii.pdf - Sath-Okh - intintika

Sat-Okh - Głos prerii

„KB”

„Opowiem wam, tak jak umiem, w jaki sposób Indianin pojmuje rzeczy. Biały człowiek

posiada wi ħ cej słów na wyra Ň enie swoich pogl Ģ dów, ale aby powiedzie ę prawd ħ , nie potrzeba

wielu słów...”

JOSEPH - wódz plemienia Nez Perce rok 1979

PRZEDMOWA

Do dzisiaj nie udało si ħ dokładnie ustali ę daty, od kiedy na kontynencie

północnoameryka ı skim postawił sw Ģ stop ħ pierwszy człowiek. W Ļ ród najwybitniejszych

badaczy i uczonych wielu krajów panuj Ģ na ten temat ró Ň ne opinie i pogl Ģ dy.

Znaczna ich cz ħĻę zgodna jest wła Ļ ciwie w dwu sprawach. Po pierwsze, Ň e

najdogodniejsze warunki zasiedlania panowały od 40 000 do 20 000 lat temu oraz mi ħ dzy

dwunastym a trzynastym tysi Ģ cleciem. I po drugie, Ň e pierwszymi lud Ņ mi, którzy wkroczyli

na ameryka ı sk Ģ ziemi ħ , byli pierwotni my Ļ liwi.

Uczeni wielu dziedzin wiedzy zgodni s Ģ równie Ň na ogół co do tego, Ň e w tych

wła Ļ nie okresach, w miejscu dzisiejszej Cie Ļ niny Beringa, istniał mi ħ dzy kontynentem

azjatyckim a północnoameryka ı skim l Ģ dowy przesmyk, umo Ň liwiaj Ģ cy my Ļ liwym

przenikanie na Nowy Kontynent.

Nie przeszli jednorazowo, nie przechodzili masowo, nie napływali wi ħ kszymi falami.

Przenikali w ci Ģ gu setek, a mo Ň e tysi ħ cy lat, w niewielkich grupach, w hordach licz Ģ cych

kilkana Ļ cie do kilkudziesi ħ ciu osób.

Sk Ģ d przybywali, jaki był cel ich w ħ drówki, do jakiego ludu lub ludów nale Ň eli? Jak

poprzez bezdro Ň a Syberii znajdowali szlak wiod Ģ cy wła Ļ nie ku owemu w Ģ skiemu pomostowi

l Ģ dowemu? Czy wła Ļ nie tego szlaku poszukiwali? Jaka siła popychała ich w tym kierunku?

Czy wiedzieli w ogóle, Ň e wkraczaj Ģ na nowy kontynent i jakie wi Ģ zali z nim nadzieje i

plany? Trudno odpowiedzie ę dokładnie na wiele z tych pyta ı . By ę mo Ň e, na niektóre nigdy

nie znajdziemy odpowiedzi. Ale istnieje kilka przesłanek, zda si ħ , niepodwa Ň alnych.

Pochodzili z ró Ň nych obszarów olbrzymiego kontynentu azjatyckiego; wywodzili si ħ z

ró Ň nych zamieszkuj Ģ cych go ludów, byli potomkami ró Ň nych ras, które dały pocz Ģ tek fasie

india ı skiej. Posiadali pewne, podobne cechy fizyczne, takie jak barwa skóry w odcieniach od

z lekka Ň ółtej do jasnobr Ģ zowej, wystaj Ģ ce ko Ļ ci policzkowe oraz proste, sztywne, czarne

włosy. Okrywały ich futra i skóry zwierz ħ ce, posługiwali si ħ podobn Ģ broni Ģ - oszczepem

opatrzonym grotem i ci ħŇ k Ģ maczug Ģ .

Poza tym, Ň e byli my Ļ liwymi, niewiele wi ħ cej ju Ň potrafimy o nich powiedzie ę . Nie

wiemy, jak wygl Ģ dała organizacja wewn ħ trzna i Ň ycie takiej grupy, czy i jakie posiadała

wierzenia, jakim posługiwała si ħ j ħ zykiem.

Wiemy, i Ň po przekroczeniu przesmyku i znalezieniu si ħ na ameryka ı skiej ziemi,

tropami wielkich zwierz Ģ t, szlakami biegn Ģ cymi wzdłu Ň wschodniego podnó Ň a Gór

Skalistych i Wielkiej Prerii pod ĢŇ ali na południe - ku coraz wy Ň ej wznosz Ģ cym si ħ

Ň yciodajnym promieniom sło ı ca.

Nie szli bez przerwy. Na dziesi Ģ tki, a mo Ň e setki lub niekiedy nawet na tysi Ģ ce lat,

zatrzymywali si ħ w jednej okolicy, w rejonie, w którym wyst ħ powała wystarczaj Ģ ca ilo Ļę

zwierz Ģ t łownych.

Polowali - od tego zale Ň ał ich byt. Polowali ha Ň ółto-brunatnego leniwca olbrzymiego,

zwierz ħ ro Ļ lino Ň erne, daj Ģ ce przeszło półtorej tony czystego mi ħ sa. Zastawiali pułapki na

mamuta, pokrytego g ħ stym, długim włosem i nieco mniejszego mastodonta - praprzodka

dzisiejszych słoni. Łupem ich cz ħ sto padał bizon wielki, a tak Ň e, by ę mo Ň e, ko ı ,

zamieszkuj Ģ cy rozległe faliste równiny.

Sobie znanymi sposobami łowili i inne, mniejsze zwierz ħ ta, zamieszkuj Ģ ce w tym

czasie Ameryk ħ Północn Ģ .

Pod wpływem naporu nowych hord ci Ģ gn Ģ cych z północy, a tak Ň e by ę mo Ň e ze

wzgl ħ du na zmniejszenie si ħ w ich okolicy ilo Ļ ci wielkich zwierz Ģ t, schodzili coraz dalej na

południe w kierunku Wy Ň yny Meksyka ı skiej. Cz ħĻę pod ĢŇ yła jeszcze dalej przez Kanał

Panamski na kontynent Ameryki Południowej. Cz ħĻę skr ħ ciła szerokim łukiem na wschód, by

po wielu wiekach, a mo Ň e tysi Ģ cleciach osi Ģ gn Ģę wielkie, Ļ rodkowo-wschodnie puszcze i

dotrze ę do wybrze Ň y Atlantyku, by pó Ņ niej pój Ļę z powrotem na północ w stron ħ Wielkich

Jezior i Doliny ĺ w. Wawrzy ı ca.

W ci Ģ gu kolejnych pokole ı , w czasie mi ħ dzy dziesi Ģ tym tysi Ģ cleciem a czasami

nowo Ň ytnymi, rozprzestrzenili si ħ na całym kontynencie. Zaj ħ li Dolin ħ Sw. Wawrzy ı ca i

północno-wschodnie puszcze; rozci Ģ gn ħ li si ħ długim pasem wzdłu Ň atlantyckiego wybrze Ň a;

zasiedlili rejony wzdłu Ň Missisipi i Missouri. Wytworzyli bogat Ģ kultur ħ nad brzegami

Pacyfiku. Zamieszkiwali na Wielkich Równinach i w Górach Skalistych. Znale Ņ li si ħ w

ka Ň dym miejscu kontynentu. Nie trwali w bezruchu. Plemiona przemieszczały si ħ ,

w ħ drowały, zmieniały miejsca. W ostatnim okresie przed przybyciem białych migracje te

jeszcze trwały.

Ilu spo Ļ ród nich drog Ģ poprzez l Ģ dowy przesmyk z Azji przybyło na kontynent - nie

wiadomo. I nikt tego ju Ň nie ustali. Wiadomo jednak, Ň e ta tysi Ģ ce lat trwaj Ģ ca migracja

została zahamowana około 10 000 lat temu kiedy w epoce topnienia lodu i cofania si ħ

lodowca, wezbrały wody i zatopiły ów l Ģ dowy pomost, tworz Ģ c kilkudziesi ħ ciokilometrowej

szeroko Ļ ci cie Ļ nin ħ - dzisiejsz Ģ Cie Ļ nin ħ Beringa. Co prawda, pas wody o szeroko Ļ ci

kilkudziesi ħ ciu kilometrów nie stanowi dzisiaj Ň adnej przeszkody, ale wtedy - dziewi ħę ,

dziesi ħę tysi ħ cy lat temu, dla my Ļ liwych epoki kamienia łupanego, musiał stanowi ę nie lada

trudno Ļę do pokonania.

Nie ma dowodów na to, Ň e przekraczano go jeszcze, nie ma i takich, które

wykluczyłyby tak Ģ mo Ň liwo Ļę . A wi ħ c mo Ň e jakie Ļ pojedyncze grupy korzystały i w

bli Ň szych nam okresach z tej drogi. Któ Ň to wie?

W ka Ň dym razie na północnoameryka ı skim kontynencie znale Ņ li si ħ ludzie. Pozostali

tu, przetrwali. Mimo i Ň około dziesi ħę tysi ħ cy lat wstecz, z powodów nie wyja Ļ nionych dot Ģ d

przez nauk ħ , wygin ħ ły wszystkie wielkie zwierz ħ ta, ł Ģ cznie z koniem - ludzie przetrwali, a

wła Ļ ciwie przetrwali potomkowie pierwszych przybyszów.

Dowodów na potwierdzenie przetrwania potomków ludzi przybyłych z gł ħ bi Azji

dostarczaj Ģ liczne wykopaliska, prace archeologiczne i antropologiczne, fizyka, chemia, i

wiele innych nauk, badaj Ģ cych histori ħ kultury materiałnej. Człowiek pochodz Ģ cy z Azji - z

ró Ň nych rejonów tego olbrzymiego kontynentu, człowiek reprezentuj Ģ cy ró Ň ne ludy

azjatyckie nie tylko przetrwał na kontynencie ameryka ı skim, nie tylko rozprzestrzenił si ħ na

jego bezkresnych obszarach, ale rozwin Ģ ł si ħ i wytworzył bogat Ģ i zró Ň nicowan Ģ kultur ħ .

Jak to czytelnik zapewne zauwa Ň ył, nie mówi ħ o jednym ludzie azjatyckim. Mówi ħ , i Ň

na kontynent ameryka ı ski napłyn ħ li przedstawiciele wielu pradawnych azjatyckich ludów i

mo Ň e nie tylko azjatyckich.

Twierdz Ģ c tak, mam ku temu powa Ň ne podstawy. Pierwsz Ģ z nich jest to, i Ň mimo

znacznych podobie ı stw, wyst ħ puj Ģ te Ň znaczne ró Ň nice cech antropologicznych

przedkolumbijskiej ludno Ļ ci Ameryki, ró Ň nice, których nie da si ħ wytłumaczy ę jedynie

innymi warunkami Ļ rodowiskowymi, w jakich przez tysi Ģ ce lat kształtowały si ħ poszczególne

india ı skie grupy plemienne. Gdyby Ļ my przyj ħ li tu inne zało Ň enie, musieliby Ļ my stwierdzi ę ,

Ň e rasa biała i rasa murzy ı ska wywodz Ģ si ħ z jednego pnia etnicznego. Indianie wła Ļ nie z

uwagi na swoje ró Ň nice i cechy antropologiczne nie mog Ģ wywodzi ę si ħ z jednego pnia.

Wywodz Ģ si ħ z ró Ň nych pni i ró Ň nych ras, a wi ħ c tak Ň e z ró Ň nych ludów.

Istnieje dowód drugi. W czasach gdy Kolumb odkrył Nowy ĺ wiat, kontynent

północnoameryka ı ski - od Zatoki Meksyka ı skiej po Cie Ļ nin ħ Beringa - zamieszkiwało około

dwu tysi ħ cy ró Ň nych plemion, z których ka Ň de posługiwało si ħ innym j ħ zykiem. Prawd Ģ jest,

Ň e wiele tych j ħ zyków wykazywało znaczne podobie ı stwa, takie, jakie istniej Ģ np. mi ħ dzy

j ħ zykami polskim, słowackim, czy rosyjskim - podobie ı stwa potwierdzaj Ģ ce nie tylko

wspólny pie ı etniczny. Istniały jednak i istniej Ģ nadal plemiona u Ň ywaj Ģ ce ró Ň nych j ħ zyków,

j ħ zyków ró Ň ni Ģ cych si ħ od siebie tak bardzo, jak np. polski, arabski, chi ı ski, czy suahili. Nikt

nie odwa Ň y si ħ powiedzie ę , Ň e te cztery j ħ zyki posiadaj Ģ wspólny rodowód, wywodz Ģ si ħ ze

wspólnego pnia kulturowego, a zró Ň nicowały si ħ tak bardzo pod wpływem ewolucyjnych

przemian ró Ň nych Ļ rodowisk, w których kształtowały si ħ przez tysi Ģ clecia. Byłby to absurd. A

wi ħ c plemiona india ı skie, plemiona o tak ró Ň ni Ģ cych si ħ j ħ zykach, musz Ģ pochodzi ę z

ró Ň nych ludów.

Te dwie pozorne dygresje, uczynione tu przeze mnie rozmy Ļ lnie i celowo, maj Ģ

posłu Ň y ę jedynie jako wprowadzenie do uczynienia dygresji najwa Ň niejszej.

Otó Ň plemiona india ı skie, z którymi przeszło w sto lat po podró Ň ach Kolumba

zetkn ħ li si ħ inni biali - europejscy przybysze ró Ň niły si ħ mi ħ dzy sob Ģ i to bardzo znacznie

zwyczajami i obyczajami, prawami ustanowionymi przez praojców i, co najwa Ň niejsze,

ró Ň niły si ħ wierzeniami.

Ten oczywisty fakt z jednej strony potwierdza ró Ň norodno Ļę historycznych,

kulturowych i genealogicznych rodowodów Indian; z drugiej uzasadnia zjawiska wielo Ļ ci i

trwało Ļ ci zró Ň nicowanych postaw etyczno-moralnych, zró Ň nicowanych tradycji i obyczajów,

ró Ň nych pra Ņ ródeł duchowego Ň ycia i duchowych postaw jednego india ı skiego kr ħ gu

kulturowego wobec innych.

Oczywi Ļ cie, nie tylko inno Ļę Ņ ródeł decydowała o ró Ň norodno Ļ ci wierze ı . Wpływ na

pogł ħ bianie si ħ lub łagodzenie niektórych ró Ň nic wywierał klimat, Ļ rodowisko geograficzne i

uwarunkowany nimi cz ħ sto rodzaj zaj ħ cia. Wiele co prawda plemion pozostało na etapie

niemal pierwotnego my Ļ listwa, czy zbieractwa, inne jednak w wielu, szczególnie

południowych i południowo-wschodnich regionach kraju, w ostatniej fazie przed

pojawieniem si ħ białego człowieka, nabrały wielu cech ludów osiadłych, co musiało odbi ę si ħ

na wierzeniach. Trzeba te Ň doda ę , Ň e plemiona nie Ň yły w zupełnym odosobnieniu.

S Ģ siadowały z innymi, prowadziły z nimi handel wymienny, cz ħ sto wojny, przemieszczały si ħ

z miejsca na miejsce. Istniał wi ħ c przepływ, przenikanie elementów kulturowych, takich jak

np.: zwyczaje, elementy zachowa ı , rozwijaj Ģ cej si ħ wiedzy o otaczaj Ģ cym Ļ wiecie,

prawidłowo Ļ ciach rz Ģ dz Ģ cych Ň yciem, przyrodniczych czy astronomicznych zjawiskach. Ten

pierwotny przepływ kultury materialnej i niematerialnej musiał wywiera ę mniejszy lub

wi ħ kszy wpływ równie Ň na wierzenia. W jednym przypadku elementy wspólne utrwaliły i

niejako upodobniły wierzenia, tradycje wywodz Ģ ce si ħ z jednego kulturowego pnia; w innym

oddalały je od siebie - były nie do przyj ħ cia dla innego kulturowego kr ħ gu.

Posługuj ħ si ħ tu okre Ļ leniem „wierzenia” - okre Ļ leniem niezbyt jasno zdefiniowanym,

jedynie dlatego, Ň e nie mog ħ u Ň ywa ę okre Ļ lenia „religia”.

O religii w odniesieniu do obu Ameryk mo Ň na mówi ę jedynie, gdy ma si ħ na my Ļ li

wzgl ħ dnie jednorodny, cało Ļ ciowy, bogaty i zunifikowany system wierze ı Majów na

Jukatanie, Azteków w Meksyku czy Inków w Peru. Nie mo Ň na natomiast, jak czyni Ģ to

niektóre pseudoautorytety naukowe, ogromnie zró Ň nicowanych wierze ı Indian

północnoameryka ı skich nazywa ę religi Ģ - w dodatku jedn Ģ religi Ģ . Bowiem z podanych

wy Ň ej przyczyn jedna religia nie mogła si ħ w Ameryce Północnej rozwin Ģę i nie rozwin ħ ła si ħ

w Ļ ród Indian do tej pory.

Pozostaj ħ wi ħ c przy okre Ļ leniu „wierzenia”, chocia Ň , jak zastrzegłem wcze Ļ niej, i to

okre Ļ lenie w odniesieniu do Ň ycia duchowego Indian północnoameryka ı skich nie wydaje si ħ

okre Ļ leniem najlepszym.

By wyja Ļ ni ę nieco bli Ň ej, co rozumiem pod poj ħ ciem „wierzenia”, musz ħ przytoczy ę

przynajmniej kilka przykładów.

Wi ħ kszo Ļę czytelników, szczególnie młodych, zna z licznych ksi ĢŇ ek przygodowo-

podró Ň niczych słowo „tabu”. Tak, wiele plemion szczególnie my Ļ liwskich, mo Ň e nawet

ogromna wi ħ kszo Ļę , posiadało rozliczne tabu, obowi Ģ zuj Ģ ce b Ģ d Ņ całe plemi ħ , b Ģ d Ņ tylko

jedn Ģ lub kilka osób. Tabu to głównie nakazy b Ģ d Ņ zakazy, których przekroczenie, według

wierze ı przekazywanych z pokolenia na pokolenie, mogło narazi ę naruszaj Ģ cego je na

powa Ň ne kłopoty, niepowodzenia, czy nawet nieszcz ħĻ cie. Takim tabu w licznych szczepach

Dakotów, w Ļ ród wielu plemion algonki ı skich i athapaskijskich był nakaz przepraszania

upolowanej zwierzyny za zadanie jej Ļ mierci. My Ļ liwy wierzył, Ň e gdyby nie dopełnił tego

obowi Ģ zku, mogłoby opu Ļ ci ę go szcz ħĻ cie i powodzenie w łowach, od czego zale Ň ało

przecie Ň Ň ycie jego i jego rodziny. A wi ħ c przepraszał upolowane przez siebie zwierz ħ

zawsze, traktuj Ģ c to jako sw Ģ powinno Ļę wobec ducha zabitego oraz wobec duchów jego

współbraci - innych zwierz Ģ t. Do dnia dzisiejszego wszystkim ptakom i zwierz ħ tom

przysługuje sze Ļę praw-przywilejów, które wszystkie plemiona uczciwie respektuj Ģ : 1) Prawo

do ludzkiej miło Ļ ci; 2) Prawo do ludzkiej opieki; 3) Prawo do Ň ycia; 4) Prawo rozmna Ň ania

si ħ ; 5) Prawo nieograniczonej swobody; 6)

Prawo do ludzkiej wdzi ħ czno Ļ ci.

Sat-Okh - Głos Prerii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: