Bajer Magdalena - Jak wierzą uczeni.pdf - ➡ CHRZEŚCIJAŃSKIE e-BOOKI i ARTYKUŁY - zbyszekg4

JAK WIERZĄ UCZENI

Autor Magdalena Bajer

Wydawnictwo FRONDA

SPIS TREŚCI

SŁOWO WSTĘPNE

1. NIE MUSZĘ MIEĆ SPÓJNEGO ŚWIATA - Andrzej Białas 4

2. TĘSKNOTA ZA WYSPĄ - Tadeusz Bielicki 10

3. WIERZĄC W BOGA, CZUJĘ SIĘ BEZPIECZNIEJ WŚRÓD LUDZI - Włodzimierz

Bolecki 17

4. ŚWIADOMOŚĆ I MIŁOŚĆ - Maria Krzysztof Byrski 25

5. OPATRZNOŚĆ POMAGA SŁUŻYĆ - Alicja Chybicka 34

6. BÓG DAŁ NAM KLUCZ DO ŚWIATA - Roman Duda 40

7. ABY WIDZIELI WASZE UCZYNKI - Władysław Findeisen 47

8. POWINNOŚĆ WYBIERANYCH - Andrzej Górski 56

9. WIERZĘ, ŻE ŚWIAT JEST UPORZĄDKOWANY - Maciej Władysław Grabski 64

10. NONOMNIS... - Marek Kuś 74

11. PAN BÓG NIE MA POMYSŁÓW - Andrzej Paszewski 81

12. SPOZA PRZYPADKÓW - Piotr Salwa 88

13. POCZUŁEM ABSOLUTNĄ PEWNOŚĆ - Andrzej Szczeklik 95

14. DLACZEGO NIE KŁAMIĘ - Łukasz A. Turski 101

15. CZYSTA AKTUALNOŚĆ BOGA - Edmun d Wnuk-Lipiński 106

16. CZŁOWIEK— OKAZANY ŚWIATU - Włodzimierz Zagórski-Ostoja 113

17. BÓG SIĘ WTRĄCIŁ TRZY RAZY - Marek Ziółkowski 118

18. MIĘDZY SUMIENIEM I MONITORINGIEM - Andrzej Zoll 124

19. ZGODA NA TAJEMNICE - Karol Życzkowski 131

20. TRZEBA ZACZĄĆ OD PRYNCYPIÓW - Maciej Żylicz 142

SŁOWO WSTĘPNE

Złudne jest mniemanie, że wiara może silniej oddziaływać na slaby rozum; przeciwnie,

jest wówczas narażona na poważne niebezpieczeństwo, może bowiem zostać sprowadzona

do poziomu mitu lub przesądu. Analogicznie, gdy rozum nie ma do czynienia z dojrzałą

wiarą, brakuje mu bodźca, który kazałby skupić uwagę na specyfice i głębi bytu.

Encyklika „Fides et ratio" Ojca Świętego Jana Pawła II

Przeżycie kilku tak różnych epok w dziejach duchowości napawa mnie

egzystencjalnym smutkiem, który jednak mogę rekompensować, przynajmniej

częściowo, obserwowaniem zachodzących zmian i utrwalających się różnic. Nie mam tu

na myśli różnic politycznych, społecznych czy zewnątrz kulturowych. Efekty tych

obserwacji w dłuższej perspektywie układają się w obraz, który uzasadnia moje, nie

nazbyt śmiałe, konkluzje.

Od kilku dziesięcioleci zajmuję się popularyzacją nauki. Dziedzina ta nie straciła swej

nazwy, lecz dziś pojmowana bywa inaczej. Dawniej popularyzację, wśród innych

dziennikarskich specjalności, wyróżniało to, że cieszyła się uznaniem przewyższającym

rzeczywiste nią zainteresowanie. Stanowiła jeden z nurtów pracy u podstaw —

przekazywania społeczeństwu wiedzy o świecie, przede wszystkim poprzez

informowanie o odkryciach, wynalazkach, kierunkach i tematach badań prowadzonych

w Polsce oraz na świecie. To ostatnie tylko wtedy, gdy dziennikarzom udało się pokonać

problemy z dostępem do zagranicznych czasopism.

Od początku, jeszcze w głębokich mrokach PRL-u, starałam się uprawiać coś, co w

wąskim gronie zajmujących się nauką dziennikarzy obdarzaliśmy mianem publicystki

naukowej — starałam się mówić i pisać nie tylko o wynikach, ale także o przebiegu

badań. Poprzestając na razie na tym uproszczonym określeniu, dodam, że te starania nie

znajdowały aplauzu w środowisku uczonych. Oni gotowi byli pośrednictwo dziennikarzy

w kontaktach ze społeczeństwem rozszerzyć co najwyżej do referowania kolejnych

pomysłów organizacyjnych i odmian finansowania sfery nauki, czy też do

prezentowania laureatów nagród państwowych w zbiorowym portrecie z uczniami. Na

wyrażanie rzeczywistych poglądów w tych sprawach władze komunistyczne nie dawały

przyzwolenia, limitując starannie, w rytmie politycznych meandrów, uznanie dla

badaczy i ich pracy, zatem i dopuszczalny zakres popularności. Publicystyki naukowej

nie było prawie wcale, a dziennikarze naukowi (ta nazwa przyjęła się nawet w

nomenklaturze międzynarodowej) relacjonowali Zgromadzenia Ogólne PAN, Kongresy

Nauki i inne, raczej fasadowe imprezy. Mając swój klub w Stowarzyszeniu Dziennikarzy

Polskich, organizowali, wspierani przez niektórych życzliwych rzeczników Akademii,

resortu i towarzystw naukowych, spotkania z wybitnymi przedstawicielami środowiska.

Sytuacja zmieniła się po Sierpniu. Mogłam wtedy, prezesując od wiosny 1981 roku do

stanu wojennego Klubowi Dziennikarzy Naukowych, organizować spotkania

poświęcone stosunkom uczonych z władzą, marcowym docentom, cenzurowaniu badań

i tym podobnym tematom publicystycznym.

Lata osiemdziesiąte nie sprzyjały popularyzacji nauki, gdyż Polaków mało wtedy

interesowały hipotezy dotyczące życia w Kosmosie albo struktury białek. Warto

wspomnieć, że Polskie Radio nadawało w stanie wojennym archiwalne audycje na takie

właśnie tematy, pozorując aktualne w nich uczestnictwo wybitnych uczonych... brakiem

zapowiedzi, że zostały nagrane w innych czasach.

Wolna Rzeczpospolita rychło zaczęła aspirować do cywilizacyjnej europejskości,

zanim jeszcze aspiracje formalne okazały się możliwe do spełnienia. Środowisko

naukowe, zwłaszcza to gromadzące przedstawicieli sciences, mogło rozwinąć istniejące

zawsze, nawet w najmroczniejszych latach, kontakty ze światem. W nowej sytuacji

politycznej kontakty te zaczęty być normalne, czyli wyznaczane rzeczywistymi

potrzebami dyscyplin naukowych, i wzajemne, bo uczeni z zagranicy mogli przyjeżdżać

do tych ośrodków, z którymi chcieli współpracować, a nie tych, którymi władze chciały

się chwalić.

Upośledzeni pod tym względem humaniści (najszerzej ich tu traktuję) nawiązywali

po przełomie roku 1989 liczne kontakty, wyjeżdżali na kwerendy, wychodzili ze swoimi

pracami poza krąg czasopism i wydawnictw polskojęzycznych, zaczęli uczestniczyć w

międzynarodowych organizacjach i gremiach badawczych.

Jeśli mówimy o „doganianiu" jako trosce wciąż naznaczającej wiele dziedzin naszego

życia, to nauka jest dziedziną, której chyba najwięcej się udało, ale zarazem tą, której

czołówka nieustannie przyśpiesza, a obszar ciągle się powiększa.

Ludzie uprawiający naukę należą do elity każdego społeczeństwa, niezależnie od

tego, jak wielu jest wśród nich autorów przełomowych odkryć i fundamentalnych

koncepcji. Ich przeżycia związane z pracą badawczą, motywy tej pracy, źródła

satysfakcji, to, jak traktują porażki, rodzaj wyobraźni, zakorzenienie w kulturze,

poczucie uniwersalności tego, co robią i poczucie rodzimości tego, w czym żyją —

wszystko to wydaje mi się bardzo interesujące. Niektóre doznania uczonych, zdawałoby

się immanentne dla tego, co robią, a niewidoczne dla innych, okazują się — w

rozmaitych wariantach biograficznych — dostępne każdemu, kto zastanawia się nad

otaczającym go światem. To banalne stwierdzenie nabiera wyrazistego sensu, jeśli

uprzytomnimy sobie, że społeczeństwo wiedzy nie będzie w nieskończoność hasłem

reformatorów systemu edukacji, ale staje się faktem, niezależnie od tego, że kultura

masowa wciąż jeszcze bardziej temu przeszkadza niż służy.

Pośród cech, jakimi odznaczają się uczeni, a które mogą w sobie rozwijać ludzie

pełniący w społeczeństwie inne role, poczesne miejsce zajmuje śmiałość.

Śmiałość staje się wartością, gdy podbudowana jest wiedzą o rzeczywistości, ale

między tymi elementami zachodzi sprzężenie zwrotne: im większa wiedza, tym większa

i śmiałość, lecz zarazem bardziej kontrolowana. Pomnażana wiedza ośmiela badacza do

wchodzenia na obszary nieznane, gdzie ryzykuje zejściem na manowce, a w

konsekwencji stratą czasu, dobrej sławy, opóźnieniem kariery, a także, oczywiście,

zmarnowaniem jakiejś części powierzonych mu, niemal zawsze skąpych, środków. W

innych rodzajach aktywności, na innych polach działania, bardzo często dochodzi do

głosu, i dominuje nad śmiałością, oportunizm i lęk przed utratą łask aktualnych

dysponentów naszego losu, ograniczeniem dochodów, zepchnięciem na boczny tor. W

nauce tor wybiera się samemu, a oportunizm mniej popłaca, choć niepodobna przeczyć

jego istnieniu.

Spotykam się od kilkunastu lat z przedstawicielami rodów, w których praca naukowa

to tradycja (relacje z tych spotkań w latach 1995--2003 regularnie emitowało Polskie

Radio, od 1996 roku drukuje je „Forum Akademickie", od roku 2008 „Nowaja Polsza").

Dzięki temu mam możność poznawać główne, często dziedziczone przez pokolenia, rysy

postaw ludzi nauki wobec świata, nie tylko tego tutaj. Także tamtego, o istnieniu którego

niektórzy z nich są absolutnie przekonani, inni weń wątpią, jeszcze inni, nieliczni,

unikają pytania o jego istnienie.

W minionej epoce nie mówiło się publicznie o sprawach wiary. Przyznając się do niej,

człowiek nauki budził czasem zdziwienie, czasem niedowierzanie. Sporo uczonych

związanych z opozycją demokratyczną włączyło się w działalność Kościoła, co nie

musiało być tożsame z głęboką wiarą.

Znając wielu ludzi z tego środowiska, chciałam poznać ich stosunek do takich kwestii,

jak powstanie świata, człowieka, granice rozumu, działanie Opatrzności w naszym życiu,

życie przyszłe. Pragnęłam także dowiedzieć się, jak wybitni uczeni, często pełniący

funkcje publiczne, widzą miejsce Kościoła w społeczeństwie, jego relacje z państwem,

misyjność, odczytywanie znaków czasu, zadania świeckich...

Opowieścią o tym, oczywiście niepełną i nierozstrzygającą, są rozmowy zawarte w

książce. Nie każdy z moich rozmówców określa się jako wierzący, niektórzy w każdym

razie nie identyfikują się z żadną religią. Wszyscy jednak wyrośli w kulturze

chrześcijańskiej, posiedli podstawową wiedzę o głównych źródłach tej kultury,

posługują się uniwersalnymi kodami, które ukształtowała chrześcijańska tradycja.

W rozmowach starałam się usłyszeć, jak owe kody konfrontują się z pomnażaną

szybko wiedzą o świecie, czy nie tracą znaczenia wobec zyskiwanych dzięki nauce wciąż

nowych możliwości poznawczych. A może dzieje się inaczej: poznawanie tajemnic

stworzenia kieruje myśl ku Stwórcy, nawet jeśli nie jest On dla uczonego Bogiem

osobowym, a słabo określoną pierwszą przyczyną, czy tylko uosobionym przez religie

zbiorem stwórczych atrybutów natury.

Przeżywamy zmierzch bezwarunkowego scjentyzmu, a jednocześnie nową falę

manifestów człowieczej pychy, która pragnie do końca zobiektywizować rozum, negując

jego transcendentne pochodzenie. Starałam się dowiedzieć, czy zgoda na to przeszkadza

poznawczym ambicjom i dążeniom. Czy te ambicje muszą być karmione nieustannym

premiowaniem rozumu ludzkiego odkryciami, które zdają się zdzieraniem zasłon z

Bożych tajemnic?

Współczesna biologia zdradza demiurgiczne uzurpacje, strasząc, ale i łudząc

klonowaniem, przy ciągle jeszcze powszechnym sprzeciwie wobec klonowania

człowieka i gorących sporach w innych kwestiach bioetycznych. Zasadne więc wydaje

się pytanie przedstawicieli tej dziedziny, także lekarzy, o owoc zakazany, o prawo

dociekania dobrego i złego.

Współczesna fizyka, z astronomią i kosmologią, sięgają tam, „gdzie graniczą Stwórca i

natura", więc uprawiających te nauki pytać trzeba, czego się spodziewają, gdyby zdołali

zajrzeć poza te granice. Ujrzenia Boga twarzą w twarz ? Nowych bezkresnych obszarów

nieznanego i nowych horyzontów ?

Rozmawiałam z antropologiem, matematykiem, z przedstawicielami nauk

technicznych, z humanistami — filologami, socjologami, filozofem. Każdy z nich

odwołuje się do, rozmaicie określanej, rzeczywistości ponad czy poza doczesnością.

Wielu przeżyło momenty albo okresy zwątpień, sprzeciwów, ulegania

światopoglądowym lub zgoła ideologicznym ponętom. Okazały się nietrwałe, co

pokazuje, że poznawanie świata realnego musi człowieka wrażliwego otwierać na to,

czego poznać ludzkim umysłem niepodobna, a on, dojrzewając, z takiej ambicji się

wyzwala.

W bardzo wielu rozmowach słyszałam zdecydowane stwierdzenie, że nauka i wiara

są osobnymi sferami, które nie wchodzą w sprzeczność, dają się oddzielić bez

dyskryminacji którejkolwiek, a z czasem i z rozwojem — intelektualnym oraz

duchowym — mogą stanowić harmonię.

Gorąco dziękuję wszystkim wybitnym rozmówcom za to, że szczerze opowiedzieli o

przeżyciach tak bardzo osobistych i byli gotowi dzielić się swoimi wnioskami, które

przecież mogą jeszcze ulec przemianom czy nawet zaprzeczeniom. Co jednak nie odbiera

im aktualnej wartości.

Wydawnictwu FRONDA dziękuję za umożliwienie podzielenia się całym tym

bogactwem pytań i odpowiedzi z czytelnikami.

Magdalena Bajer

1. NIE MUSZĘ MIEĆ SPÓJNEGO ŚWIATA

ANDRZEJ BIAŁAS

Urodzony w 1936 r. w Krakowie. Fizyk. Absolwent i emerytowany profesor Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Obecnie w Instytucie Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk, której jest

członkiem rzeczywistym. Zajmuje się fizyką wysokich energii i cząstek elementarnych. W

Polskiej Akademii Umiejętności od 1989 r. jako członek czynny, od 2001 r. jako prezes.

W latach 1991-93 przewodniczył Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego. Laureat

nagrody nowojorskiej Fundacji Alfreda Jurzykowskiego.

Magdalena Bajer: Jest pan człowiekiem wierzącym?

Andrzej Białas: Nie jest to pytanie tak proste, jak by się wydawało, mimo że jakoś się

przygotowałem do tej rozmowy. Ale tak. Jestem człowiekiem wierzącym. A w każdym

razie, bardzo staram się wierzyć.

Z wychowania ?

Tak. Jak miałem lat szesnaście, to nie wiem, czy byłem wierzący czy nie. Uciekałem z

drogi do kościoła... na kawę albo gdzie indziej.

To był bunt ?

Raczej może... lenistwo. Chodzenie do kościoła było o wiele mniej przyjemne niż picie

kawy z przyjaciółmi. Nigdy nie buntowałem się przeciwko istnieniu Boga, nawet

przeciwko temu, co mówił katecheta na lekcjach religii. Może wyda się pani dziwne to,

co powiem, ale ja nie odczuwam żadnej potrzeby koherentnego poglądu na świat. Mam

w mózgu różne „działki".

One nie stoją naprzeciw siebie? Przeciwko sobie?

Właśnie nie, sam się dziwię. Chodzę bardzo regularnie do kościoła, staram się

przestrzegać przykazań, wydaje mi się, że jestem w miarę dobrym chrześcijaninem... Ale

to nie ma nic wspólnego z moją fizyką. Fizyka to jest fizyka, a stworzenie świata to jest

stworzenie świata. Nie widzę żadnego powodu, żeby te rzeczy łączyć.

Czy to nie jest jakiś rodzaj ucieczki od problemów, jakie pojawiłyby się przy

próbach połączenia fizyki z wiarą?

Może, a nawet prawdopodobnie tak, ale jest mi z tym bardzo dobrze.

Uznaje pan Boga za instancję moralną.

Tak. Kiedy zacząłem się zastanawiać nad tym, co mi daje religia (przy całej

trywialności tego sformułowania), doszedłem do wniosku, że nasza religia daje

człowiekowi jedną fantastyczną rzecz — prawo do bycia nieszczęśliwym. W dzisiejszym

świecie dominuje przekonanie, że człowiek ma prawo do szczęścia. Ale ten, zapewne

słuszny, pogląd jest powszechnie interpretowany jako obowiązek bycia szczęśliwym.

Tymczasem w życiu bywa różnie i ten obowiązek jest czasem nie do zniesienia.

Człowiek nigdy nie czuje się dosyć szczęśliwy...

Gorzej. Jeżeli spotyka go nieszczęście, czuje się pogrążony dodatkowo przez

przeświadczenie, że nie potrafił wykorzystać prawa, które ma, prawa do szczęścia.

I chociaż od tysięcy lat ludzie wiedzą, że to prawo nie musi być urzeczywistnione —

ktoś przecież napisał Księgę Hioba — mamy teraz ten narzucony przez cywilizację

imperatyw szczęścia. Dla mnie to jest jedna z najgorszych rzeczy. To, że wszystko zawsze

musi być OK, że mamy się rodzić, żyć i umierać z uśmiechem na twarzy. A przecież

bywamy nieszczęśliwi. Mówiąc krótko: człowiek powinien mieć prawo do nieszczęścia.

I takie prawo daje wiara?

Moim zdaniem, tak.

Rozumiem, że pan profesor korzysta z tego prawa. I jest panu lepiej?

Bajer Magdalena - Jak wierzą uczeni.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: