OsobowoĹ›Ä‡_homilopatyczna.pdf

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59

OsobowoĻę homilopatyczna

Andrzej Jakubik

Rok:

Wydawnictwo:

Miejsce wydania:

Zasadniczym kierunkiem badaı nad zaburzeniami osobowoĻci w psychiatrii klinicznej sĢ teorie

opisowe (deskryptywne) , czyli tzw. teorie cech osobowoĻci, charakteryzujĢce siħ

klasyfikowaniem ludzi z perspektywy ich staþych wþaĻciwoĻci (dyspozycji) psychofizycznych, tj.

cech. Cecha to hipotetyczny komponent osobowoĻci, definiowany przez przypisywanie oglnej

nazwy dla zbioru wspþwystħpujĢcych zachowaı (Jakubik, 1997, s. 50). Podstawħ teoretycznĢ

takiego opisowego ujħcia osobowoĻci stanowi fakt wzglħdnej staþoĻci niektrych elementw

zachowania siħ czþowieka w podobnych sytuacjach oraz regularnoĻę i podobieıstwo zachowaı

rŇnych ludzi, co pozwala wnosię o wsplnoĻci ich cech i opisywaę je za pomocĢ tych samych

pojħę. W takim podejĻciu struktura osobowoĻci byþaby wiħc okreĻlonym ukþadem (konfiguracjĢ)

cech, a cecha - skrtowym opisem pewnych zachowaı, a przy tym jednoczeĻnie ich

determinantĢ.

Opisowe ujħcie osobowoĻci, mimo powaŇnych sþaboĻci teoretyczno-metodologicznych, przewaŇa

obecnie w psychiatrii, stanowiĢc wygodnĢ - chociaŇ heurystycznie bezpþodnĢ - pþaszczyznħ

porozumienia miħdzy psychiatrami o rŇnych poglĢdach teoretycznych (np. zwolennicy koncepcji

typologicznych czy psychoanalitycznych rwnieŇ posþugujĢ siħ opisem zaburzeı osobowoĻci w

kategoriach cech) oraz w miarħ dogodne rozwiĢzanie kliniczno -pragmatyczne. Jednym ze

skutkw tych sþaboĻci jest powiħkszajĢca siħ liczba klinicznych postaci zaburzeı osobowoĻci, z

ktrych niektre, jak np. osobowoĻę pograniczna (Jakubik, 1996) czy osobowoĻę aleksytymiczna

(Jakubik, 2002) budzĢ powaŇne kontrowersje diagnostyczne. Podobne wĢtpliwoĻci dotyczĢ takŇe

tzw. homilopatii czyli osobowoĻci homilopatycznej.

W piĻmiennictwie psychiatrycznym, niezaleŇnie od arbitralnych podziaþw czy klasyfikacji chorb

psychicznych, wyodrħbnia siħ czasem swoisty typ zaburzeı osobowoĻci okreĻlany mianem

homilopatii (por. Bilikiewicz, 1989; Cwynar, 1980; Jakubik, 1997). Homilopatia (gr. homilejn -

obcowaę] - to nieprawidþowy rozwj osobowoĻci na skutek kalectwa lub przewlekþej choroby

somatycznej (Jakubik, 1997, s. 93), spowodowany czynnikami utrudniajĢcymi prawidþowe

obcowanie ze Ļrodowiskiem lub zakþcajĢcymi relacje miħdzy jednostkĢ a otoczeniem

spoþecznym. Ten rodzaj zaburzeı osobowoĻci obserwuje siħ przede wszystkim u mþodzieŇy

(Kwatyra, 1981; Susuþowska i Przetacznikowa, 1967; Szwarc, 1985; Urliıska, 1987), choę

nierzadko wystħpuje rwnieŇ u dorosþych (Jakubik i Szwarc, 1989).

W ten sposb rozumiana homilopatia moŇe byę uwarunkowana rŇnego typu

niepeþnosprawnoĻciĢ, jak na przykþad wrodzonymi wadami fizycznymi (skrzywienie krħgosþupa,

zwichniħcie stawu biodrowego, wady serca, warga zajħcza itd.), ĻlepotĢ lub niedowidzeniem,

gþuchotĢ lub niedosþyszeniem, brzydotĢ (wrodzonĢ albo nabytĢ w wyniku wypadku, oparzeı

itp.), przewlekþĢ chorobĢ somatycznĢ (dychawica oskrzelowa, choroba reumatyczna, schorzenia

ukþadu krĢŇenia itp.) oraz nabytym kalectwem (np. po amputacji koıczyn/y). U osb

niepeþnosprawnych mogĢ wiħc, chociaŇ nie muszĢ, powstaę zaburzenia osobowoĻci jako rezultat

niesprzyjajĢcych warunkw Ļrodowiskowych (por. Hulek i Larkowa, 1974), np. ciĢgþego

przeŇywania skutkw swojego kalectwa w obcowaniu z odrzucajĢcym, wyszydzajĢcym, a

niekiedy wrħcz okrutnym Ļrodowiskiem.

Jednostki homilopatyczne ma charakteryzowaę niepewnoĻę, niewiara we wþasne moŇliwoĻci,

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59

Jednostki homilopatyczne ma charakteryzowaę niepewnoĻę, niewiara we wþasne moŇliwoĻci,

obniŇona samoocena (czħsto kompleks niŇszoĻci), niski poziom samoakceptacji, nadwraŇliwoĻę,

nieufnoĻę, ostroŇnoĻę, poczucie zagroŇenia, zaburzony obraz wþasnej osoby, poczucie kontroli

zewnħtrznej, zmiennoĻę nastroju, sþaboĻę ego, nadmierna koncentracja na "ja", przypisywanie

otoczeniu wrogich zamiarw (czasem nastawienie urojeniowe), postawa cierpiħtnicza i

mħczeıskiego godzenia siħ z losem, a w stosunku do Ļrodowiska - zachowania zþoĻliwe,

agresywne lub nawet antyspoþeczne (Jakubik, 1997). Osoby takie ŇyjĢ zawiĻciĢ, buntem,

nienawidzĢ zdrowych i szczħĻliwych, ŇyczĢ im Ņle lub czynnie starajĢ siħ drugim szkodzię

(Bilikiewicz, 1989, s. 246). WiħkszoĻę badaczy tego zagadnienia wþaĻciwie zgodnie podkreĻla

odmiennoĻę psychiki inwalidw (por. Garett i Levine, 1972; Ostrowska, 1971; Szwarc, 1985),

ich trudnoĻci w przystosowaniu psychicznym i spoþecznym (por. Engel, 1962; Marinelli i Dell

Orto, 1977; Shontz, 1975; Stubbins, 1977), a zwþaszcza ograniczenia w prawidþowym

funkcjonowaniu w rŇnych rolach spoþecznych, m. in. rodzinnych, seksualnych, zawodowych,

towarzyskich itp. (por. Kowalik, 1991).

W swojej interesujĢcej koncepcji analizy rozwojowej, tj. uwzglħdniajĢcej dynamikħ zmian

zachodzĢcych w osobowoĻci jednostek niepeþnosprawnych i w ich stosunku do otoczenia

spoþecznego, Kerr (1977) wyrŇnia kilka kolejnych etapw przystosowania siħ do

niepeþnosprawnoĻci:

faza szoku - "odrzucanie choroby" w efekcie dziaþania mechanizmu zaprzeczenia,

faza oczekiwania poprawy stanu zdrowia,

faza lamentu - przekonanie, Ňe "wszystko stracone",

faza obronna prawidþowa - "idħ do przodu bez wzglħdu na inwalidztwo" (stawianie nowych

celw, realizowanie nowych zadaı),

faza obronna neurotyczna - uruchomienie mechanizmw obronnych osobowoĻci celem

zaprzeczenia skutkom inwalidztwa,

faza przystosowania.

W sensie psychologicznym, wedþug autorki, przystosowanie do niepeþnosprawnoĻci polegana

zaprzestaniu traktowania kalectwa (choroby) jako bariery uniemoŇliwiajĢcej zaspokojenie

wþasnych potrzeb. W zaleŇnoĻci od etapu przystosowania do niepeþnosprawnoĻci, mogĢ byę

rŇne wyniki badaı empirycznych nad sposobami reagowania na zaburzenia funkcjonowania

somatycznego. Wydaje siħ, Ňe - uŇywajĢc podziaþu Kerr - utrwalenie siħ fazy obronnej

neurotycznej sprzyja formowaniu siħ osobowoĻci homilopatycznej.

W kaŇdym spoþeczeıstwie wysokie miejsce w hierarchii wartoĻci zajmujĢ zdrowie, sprawnoĻę

fizyczna i zdolnoĻę do peþnienia podstawowych rl spoþecznych. W procesie socjalizacji kaŇda

jednostka przejmuje te wartoĻci i je uwewnħtrznia (internalizuje), tak, iŇ stajĢ siħ one podstawĢ

samooceny. Dlatego dla osoby niepeþnosprawnej, uszkodzenia somatyczne organizmu stanowiĢ

bezpoĻrednie naruszenie obrazu wþasnego ciaþa, a w konsekwencji zaburzenie struktury "ja".

Zakþcenie funkcjonowania spoþecznego wskutek inwalidztwa jest dodatkowym, waŇnym

elementem zmieniajĢcym dotychczasowy obraz wþasnej osoby, a tym samym istotnie

wpþywajĢcym ujemnie na integralnoĻę i wþaĻciwoĻci osobowoĻci.

Warto wspomnieę, Ňe niektrzy badacze wþĢczajĢ - za Kraepelinem (1915) - w zakres pojħcia

homilopatii rwnieŇ zespoþy urojeniowe, wystħpujĢce u gþuchoniemych i niewidomych w

rezultacie ich gþħboko zaburzonej relacji ze Ļrodowiskiem. Wedþug Bilikiewicza (1989, s. 246),

na przykþad u gþuchoniemych moŇe powstaę ostra reakcja psychotyczna o cechach paranoi, ale z

upþywem lat powstaje teŇ przewlekþy zespþ cech charakterologicznych, wyraŇajĢcy siħ

nastawieniem nieufnym, przeĻladowczym, rwnieŇ poczuciem niŇszoĻci, niewiary we wþasne

moŇliwoĻci, niepewnoĻciĢ, a czasem przeciwnie - skþonnoĻciĢ do hiperkompensacji.

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59

moŇliwoĻci, niepewnoĻciĢ, a czasem przeciwnie - skþonnoĻciĢ do hiperkompensacji.

Dþugotrwaþe przebywanie w Ļrodowisku obcojħzycznym ma mieę podobny wpþyw

"homilopatogenny", choę taka moŇliwoĻę wydaje siħ mocno wĢtpliwa (Jakubik, 1997). W Ļwietle

wspþczesnych badaı psychologicznych, podobnie nie uzasadnione jest poszukiwanie zwiĢzku

miħdzy rodzajem niepeþnosprawnoĻci a okreĻlonym typem zaburzeı osobowoĻci (Roessler i

Bolton, 1978). Tworzenie siħ bowiem struktury homilopatycznej zaleŇy od bardzo wielu

czynnikw: wczeĻniej uksztaþtowanej osobowoĻci, czasu powstania kalectwa (choroby

przewlekþej), jego rozmiarw i rodzaju, gwaþtownoĻci jego wystĢpienia (powolne czy nagþe, np.

powypadkowe), reakcji psychologicznej na uszkodzenie organizmu oraz Ļrodowiska, w jakim

Ňyje osoba niepeþnosprawna.

Sugeruje siħ takŇe nieco odmienny poglĢd, uznajĢcy okreĻlone rodzaje niesprawnoĻci organizmu

za wystarczajĢcĢ przyczynħ nieprzystosowania inwalidy do otoczenia. SþusznoĻę tego stanowiska

podwaŇa jednakŇe m. in. Shontz (1977), ktry opierajĢc siħ na analizie bogatego piĻmiennictwa,

wykazuje, Ňe struktura osobowoĻci ludzi przed i po nabyciu kalectwa charakteryzuje siħ duŇym

stopniem stabilnoĻci, a nieprzystosowanie osb niepeþnosprawnych jest tylko czasowe. Autor

podkreĻla, a nie jest w swojej opinii odosobniony (por. Kowalik, 1991), Ňe negatywne

doĻwiadczenia zwiĢzane z inwalidztwem mogĢ byę niekiedy nawet korzystne dla dalszego

rozwoju osobowoĻci.

W naszych badaniach (por. Jakubik i Szwarc, 1989) przeprowadzonych m. in. za pomocĢ

Inwentarza Psychologicznego (CPI) H. G. Gougha w grupie 40 osb (25 mħŇczyzn i 15 kobiet) w

wieku 20-55 lat, po amputacji koıczyny grnej lub dolnej, stwierdziliĻmy, porwnujĢc grupy

badanych o dþugim (10-20 lat po amputacji) i krtkim (do 4 lat po amputacji) okresie

niepeþnosprawnoĻci, Ňe:

Osoby o dþugim okresie niepeþnosprawnoĻci przejawiaþy wiħksze zahamowanie,

zamkniħcie w sobie, obojħtnoĻę, niŇszĢ zdolnoĻę do przewodzenia i wytrwaþoĻci oraz

inicjatywy w sytuacjach spoþecznych; posiadaþy znacznie mniej zdolnoĻci

przystosowawczych, pewnoĻci siebie, fantazji; nie dĢŇyþy do kontaktw interpersonalnych,

byþy bardziej nieuporzĢdkowane i konfliktowe, czħĻciej ulegaþy autorytetom i

podporzĢdkowywaþy siħ innym; byþy nadmiernie ostroŇne, podejrzliwe i krytyczne w

stosunku do otoczenia; czħĻciej przeŇywaþy poczucie winy i wstydu oraz charakteryzowaþy

siħ brakiem samodyscypliny i umiejħtnoĻci kierowania sobĢ, skþonnoĻciĢ do

wyolbrzymiania zmartwieı i kþopotw.

Osoby o krtkim okresie niepeþnosprawnoĻci przejawiaþy natomiast wiħkszĢ niedojrzaþoĻę,

inercjħ, nieporadnoĻę, brak ambicji, skþonnoĻę do postaw rezygnacyjnych i czħstsze

uleganie osobistym uprzedzeniom; miaþy zawħŇone horyzonty myĻlowe, zachowywaþy siħ

niezrħcznie w sytuacjach spoþecznych i ze znacznym dystansem do ludzi; byþy bardziej

agresywne, zaczepne i wymagajĢce; skarŇyþy siħ na oglne zþe samopoczucie psychiczne.

Naszym zdaniem wyniki tych badaı potwierdziþy hipotezħ o zmianach osobowoĻci pod wpþywem

kalectwa u osb amputowanych (bez wzglħdu na pþeę), a obserwowane zmiany, zakþcajĢce

funkcjonowanie spoþeczne i obniŇajĢce poziom przystosowania, odpowiadajĢ w znacznym

stopniu zaburzeniom osobowoĻci opisywanym w literaturze przedmiotu jako tzw. homilopatia.

Wydaje siħ jednak, Ňe teza o istnieniu homilopatii u jednostek niepeþnosprawnych wymaga

dalszych dowodw empirycznych w badaniach prowadzonych wĻrd osb z innym typem

kalectwa lub z rŇnymi, przewlekþymi schorzeniami somatycznymi.

Stwierdzenie wystħpowania zmian osobowoĻciowych w efekcie niepeþnosprawnoĻci nie jest

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59

Stwierdzenie wystħpowania zmian osobowoĻciowych w efekcie niepeþnosprawnoĻci nie jest

naturalnie rwnoznaczne z akceptacjĢ homilopatii, jako odrħbnej postaci patologii

osobowoĻci. NaleŇy wyraŅnie podkreĻlię, Ňe wydzielenie homilopatii z grupy zaburzeı

osobowoĻci nie jest niczym uzasadnione, zwþaszcza iŇ wiħkszoĻę wymienianych w publikowanych

pracach badawczych cech, mieĻci siħ w powszechnie przyjħtym pojħciu osobowoĻci paranoicznej.

Poza tym, tendencja do uproszczonego, sztywnego þĢczenia niepeþnosprawnoĻci z trwaþymi

cechami osobowoĻci, czħsto negatywnie ocenianymi spoþecznie, staþa siħ podstawĢ do

podobnego myĻlenia w Ňyciu codziennym, co - jako typowy przykþad naznaczania i stygmatyzacji

(Goffman, 1973) - utrudnia inwalidom prawidþowe przystosowaniesiħ do Ļrodowiska i nie uþatwia

procesu ich rehabilitacji. Jak sþusznie bowiem akcentuje Kowalik (1991, s. 460), "trudno zgodzię

siħ na tak proste zwiĢzki miħdzy sferami somatycznĢ i psychicznĢ".

PiĻmiennictwo

Bilikiewicz T.: Psychiatria kliniczna. Wyd. 7 (pod red. A. Bilikiewicza), PZWL, Warszawa

1989, t. 2.

Cwynar S.: Psychopatie i inne zaburzenia osobowoĻci. W: J. Jarosz, S. Cwynar (red.):

Podstawy psychiatrii. Wyd. 3, PZWL, Warszawa 1980, s. 216-232.

Engel G.: Psychological development in health and disease. Saunders, Philadelphia 1962.

Garett J. F., Levine E. S. (red.): Praktyka psychologiczna w rehabilitacji inwalidw. PZWL,

Warszawa 1972.

Goffman E.: Stigma. Pelican Books, Harmondsworth 1973.

Hulek A., Larkowa H. (red.): Problemy psychologiczne w rehabilitacji inwalidw. PZWL,

Warszawa 1974, t. 3.

Jakubik A.: Mit osobowoĻci pogranicznej. W: A. Grochowska, A. Jakubik, I. M. Marcysiak,

S. Siek, A. Strzaþecki, J. Terelak (red.): Studia z psychologii. Tom VII. Wyd. ATK,

Warszawa 1996, s. 303-316.

Jakubik A.: Zaburzenia osobowoĻci. WL PZWL, Warszawa 1997.

Jakubik A.: OsobowoĻę aleksytymiczna. W: A. Grochowska (red.): Wokþ psychologii

osobowoĻci. UKSW, Warszawa 2002, s. 65-73.

Jakubik A., Szwarc K.: Homilopatia. Problemy Rehabilitacji Zawodowej, 1989, 3, 17-23.

Kerr N.: Understanding the process of adjustment to disability. W: J. Stubbins (ed.):

Social and psychological aspects of disability. University Park Press, Baltimore 1977.

Kowalik S.: Wybrane psychospoþeczne problemy niepeþnosprawnoĻci i rehabilitacji. W:

H. Sħk (red.): Spoþeczna psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1991, s. 446-471.

Kraepelin E.: Psychiatrie. Wyd. 7, Barth, Leipzig 1915.

Kwatyra M. M.: Obraz wþasnej osoby a wystĢpienie zaburzeı w zachowaniu dziecka

przewlekle chorego. UMK, Toruı 1981 (praca magisterska).

Marinelli R. P., Dell Orto A. E. (eds.): The psychological and social impact of physical

disability. Springer, New York 1977.

Ostrowska H.: Funkcjonowanie osobowoĻci w warunkach choroby i szpitala. W: H.

Larkowa (red.): Problemy psychologiczne w rehabilitacji inwalidw. PZWL, Warszawa

1971, t. 2.

Roessler R., Bolton B.: Psychosocial adjustment to disability. University Park Press,

Baltimore 1978.

Shontz F. C.: The psychological aspects of physical illness and disability. Macmillan,

New York 1975.

Stubbins J. (ed.): Social and psychological aspects of disability. University Park Press,

Baltimore 1977.

Susuþowska M., Przetacznikowa M.: Wpþyw choroby przewlekþej na rozwj psychiczny

i osobowoĻę dziecka. PWN, Warszawa 1967.

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59

i osobowoĻę dziecka. PWN, Warszawa 1967.

Szwarc K.: Zmiany osobowoĻci na skutek inwalidztwa. WSPS, Warszawa 1985 (praca

magisterska).

Urliıska M. M.: Obraz wþasnej osoby mþodzieŇy przewlekle chorej na dychawicħ

oskrzelowĢ. UMK, Toruı 1987 (praca doktorska).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: