CENTRALNOSC OSRODKA USLUGOWEGO - zależność koncentracji ludności i koncentracji usług. Procedura okreslania centralnosci: a)I etap polega na obliczeniu wspolczynnikow centralnosci poszczegolnych placowek uslugowych na danym obszarze b)II etap obejmuje obliczenie wspolczynnikow centralnosci osrodkow uslugowych. Wspolczynnik centralnosci osrodka jest suma centralnosci poszczegolnych placowek w nim zlokalizowanych. Wskaźnik bonitacji punktowej Kamińskiego (Założenia metody: eliminacja ze zbioru instytucji usługowych występujących w każdej miejscowości) I etap Cj=100 – (mj/m) x 100 Cj – współczynnik centralności instytucji usługowe mj – liczba miejscowości w których występuje dany rodzaj instytucji j m- ogólna liczba miejscowości II etap Cj = k suma j=1*Cjwspółczynnik centralności ośrodka usługowego: C j – wartość bonitacji punktowej j-tego rodzaju, k- liczba rodzajów instytucji usługowych w danym ośrodku, z – liczba wszystkich uwzględnionych w badaniach usług. Wartość współ. centralności ośrodków danego obszaru mieszczą się w przedziale 0-1. Miasta centralne – nadwyżka znaczeniowa - większa podaż niż popyt. Kryteria miernikow centralnosci: liczba rodzajow instytucji uslugowych, liczba pracujacych w uslugach, masa uslugowa osrdoka, wsolzaleznosc miedzy wielka podazy uslug a popytem miejscowym CZYNNIKI ROZWOJU USLUG W POLSCE a)wzrost realnych dochodow spoleczenstwa b)postep techniczny. W latach 70-90 mielismy do czynienia z tym, ze sektor II tworzyl ok 45% PKB. Naklady na produkcje byly niskie; glownie kierowano je na sektor III. Nie bylo to jednak zauwazalne, gdyz duza czesc przeznaczona byla na gospodarke komunalna i mieszkaniowa. Po transformacji, od polowy lat 90 maleja naklady na gosp komunalna i mieszkaniowa, na infrastrukture spoleczna (odczuwane w ochronie zdrowia i edukacji). Wzrastaja wydatki w przemysle, niewspolmiernie do zyskow. Wzrastaja naklady na finanse, informayke itp. Do konca lat 90 nastepowaly niewielkie zmiany w udziale sektora III 42-45% udzialu. Te szacunki nigdy nie podaja dokladnej liczby pracujacych. Obecnie ok 55% pracuje w uslugach METODY DELIMITACJI wyznaczanie granic obszarów i placowek osrodkow uslugowych a)analiza macierzy przeplywow (budujemy macierz (tabele) do gory w poziomej tabeli wpisujemy osrodki zaopatrzenia w uslugi, w tabelce pionowej wpisujemy osrodki, miejsca zamieszkania, nastepnie uzupelniamy tabele odpowiednimi danymi) m – liczba osob zaopatrujaca sie w uslugi b)metoda grawitacyjna c)metoda analizy skupien – wyznaczanie poligonu Thiessena, metoda zblizona do dendrytu. Glowne zalozenie jest takie: wszystkie osrodki musza byc tej samej rangi. Miedzy osrodkami tej samej rangi budujemy trojkaty. Nastepnie kazdemu z bokow trojkata wyznaczamy symetralna, laczymy symetralne ze soba. W ten sposob wyznaczamy granice obszarow osrodkow uslugowych MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO: a)produkt krajowy brutto(PKB): całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju(kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze) b)produkt narodowy brutto(PNB): całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju c)dochód narodowy(DN): stanowi nowo wytworzoną wartość produktu krajowego w ciągu roku przez wszystkie podmioty gospodarki narodowej, skorygowaną o saldo rozliczeń z zagranicą d)wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca
MIERNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO a)demograficzne (przyrost naturalny, srednia dlugosc trwania zycia, smiertelnosc niemowlat na 1000 urodzen zywych, feminizacja, struktura zatrudnienia, odsetek osob w wieku 25-64 z wyksztalceniem wyzszym b)gospodarcze (struktura towarowa eksportu i importu, ilosc energii elektrycznej na 1 mieszkanca, bilans energii, dlugosc linii kolejowych, ilosc hektarow gruntow przypadajacych na 1 ciagnik, dlugosc dro utwardzonych i autostrad, urobotowinie, udzial procentowy nakladow na badania naukowe w PKB, produkcja produktow wysoko przetworzonych, udzial procentowy w swiatowej produkcji c)spoleczne (liczba osob przypadajaca na jednego lekarza, zuzycie energii elektrycznej na 1 mieszkanca, HDI, ilosc TV na 1000 osob, liczba osob majaca dostep do internetu na 1000 osob, odsetek ludnosci miejskiej do calosci osob, dzienne spozycie kalorii na 1 osobe, wskaznik umiejetnosci pisania i czytania u osob pow 15 roku zycia) NADWYZKA ZNACZENIOWA (wspolczynnik centralnosci uslugowej) danej uslugi w osrodku to relacja pomiedzy podaza tej uslugi, a popytem miejscowym NUTS Regiony NUTS (NTS) 0 - kraj 1, 1 - region (6), 2 - województwo (16), 3 - podregion (45), 4 - powiat i miasta na prawach grodzkich(380), 5 - gmina (3200). Regiony NTS 1: a)centralny (łódzkie ,mazowieckie) b)południowy (małopolskie , śląskie) c)wschodni (lubelskie, podkarpackie , świętokrzyskie , podlaskie) d)północno - zachodni ( wielkopolskie , lubuskie, zachodniopomorskie) e)południowo - zachodni (dolnośląskie, opolskie) f)północny (pomorski , kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurski). Dolny Śląsk: Podregiony 4, Powiaty 29, + 3 miasta na prawach grodzkich Legnica, Wrocław, Jelenia Góra, Gminy 167 OSRODEK USLUGOWY grupa zabudowan wyodrebniajaca sie ze wzgledu na koncentracje w nich placowek uslugowych. Innymi slowy osrodek uslugowy to miejsce skupienia koncentracji uslug. Osrodkami uslugowymi moga byc miasta i wsie, jednostki urbanistyczne w obrebie poszczegolnyh miast jako uslugowe centra ogolnomiejsce, dzielnicowe, skupienia uslugowe poza jednostkami osadniczymi, ale zawsze w poblizu wezłow komunikacyjnych. Funkcje: miejscowa i pozamiejscowa. PKB A III SEKTOR Po osiagnieciu 70% optymalny udzial w sektorze III – dochodzi do coraz wyzszego wypracowania PKB i tylko to roznicuje panstwa. Nie mozna mowic o podobienstwie struktury w panstwach biednych. Wzrost zatrudnienia w III sektorze nie oznacza wzrostu PKB. Gdy panstwa na wyzszym poziomie maja podobne zatrudnienie w III sektorze mozna mowic o podobnej strukturze zatrudnienia w 3 sektorach PKD – POLSKA KLASYFIKACJA DZIALALNOSCI jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują jednostki (podmioty gospodarcze). PKD ustala symbole, nazwy i zakres grupowań klasyfikacyjnych na pięciu różnych poziomach, tj. sekcji i podsekcji, działów, grup, klas, podklas. Do poziomu klasy (4 znaków) PKD jest zgodna z Europejską Klasyfikacją Działalności, natomiast poziom podklasy, oznaczony kodem alfanumerycznym (XX.XX.A) jest poziomem krajowym, uwzględniającym potrzeby i specyfikę gospodarki polskiej. Rodzaje działalności określane są jako: przeważające, drugorzędne, pomocnicze. Wykorzystywana jest do: a)klasyfikowania podmiotów gospodarczych dla potrzeb krajowego urzędowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON - wg rodzaju prowadzonej przez nie działalności b)przedstawiania struktury gospodarki narodowej z punktu widzenia społecznego podziału pracy c)zestawiania dynamicznych szeregów dla potrzeb ekonomicznej analizy rozwoju gospodarczego d)opracowywania bilansów gospodarki narodowej, w tym zintegrowanych rachunków narodowych e)sporządzania porównań międzynarodowych f)zestawiania informacji statystycznych, odpowiednio porównywalnych z innymi krajami
PLACOWKI USLUGOWE a)zaklad uslugowy – stale miejsce pracy, wyposazone w srodki, przedmioty pracy, w ktorym wykonywane sa uslugi przez zatrudnionych w tym celu pracownikow b)punkt swiadczenia uslug – placowka, w ktorej pracownicy zajmuja się swiadczeniem uslug rownolegle do dzialalnosci podstawowej c)punkt przyjec – wyodrebniona lokalowo placowka, w ktorej zatrudnieni specjalnie w tym celu pracownicy przyjmuja zlecenia na wykonanie uslugi. Nastepnie przekazuja to zlecenia do zakladow uslugowych lub punktow swiadczenia uslug. Cechy charakterystyczne rozmieszczenia placowek uslugowych: a)punktowy charakter rozmieszczenia sieci placowek uslugowych danego obszaru (siec rozumiana jako rozklad przestrzenny placowek uslugowych na danym obszarze. Nie ma natomiast charakteru sieci w sensie analizy sieciowej tak jak np. siec komunikacyjna czy transportowa, w ktorej podstawowymi elementami materialnymi sa wezly i laczace je linie. W przypadku sieci uslugowej sasiadujace ze soba placowki uslugowe na ogol nie sa ze soba powiazane, ekonomicznie i fizycznie, natomiast wystepuja powiazania organizacyjne i zaopatrzeniowe, ktore mozna okreslic jako relacje promieniste ogniskowe) b)brak posrednika miedzy faza wytwarzania i konsumpcji efektow dzialalnosci placowek uslugowych c)roznorodna skala koncentracji wytwarzania w jednym punkcie (tzn. Lokalizacja wynikowa) z wyrazna tendencja do koncentracji zgodnej z koncentracja ludnosci i dzialalnosci spoleczno – gospodarczej POZIOM ROZWOJU USLUG Wskaźniki: Strukturalny Su udział pracujących w sektorze III w % ogółu pracujących Su= Pu/P x 100. Natężenia Usług Nu pracujący w sektorze III na 1000 mieszkańców: Nu = Pu/ L x 1000. Wskaźnik strukturalny – łatwiejszy do zinterpretowania , gdyż niektórzy mieszkają poza miejscem pracy dlatego wsk. Natężenia usług jest nieco przekształcony PROCEDURA OPISU STRUKTURY PRZESTRZENNEJ USLUG powinna zawierac: a)okreslenie stopnia wyksztalcenia funkcji uslugowych w osrodkach uslugowych poprzez obliczenie nadwyzki znaczeniowej uslug b)delimitacje pol przestrzeni obslugi osrodkow uslugowych USŁUGI a)Clark – uslugi to inne zroznicowanie dzialalnosci gospodarczej nie wchodzace w zakres sektora I i II czyli: handel, obieg transport, administracja publiczna itp b)Fisher – rodzaje działalnosci, ktorych wynik konsumenci zuzywaja dla siebie c)Lange – czynnosci zwiazane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich, ale nie sluzace bezposrednio do produkowania przedmiotow (praca wyrazajaca sie w tworzeniu „wartosci uzytkowej” efektem tej pracy jest czynnosc, a nie nowy przedmiot d)Niewadzi – czynnosci zaspokajajace ludzkie potrzeby e)Polarczyk – praca wytworcza, ktorej efektem jest wartosc uzytkowa odtworzona lub nadana istniejacemu obiektowi w wyniku swiadczenia uslug na jego rzecz f)Queen, Beruck, Paquette – przedmiot, ktorego nie mozna sobie upuscic na nogi Kryteria klasyfikacji uslug: a)stopien obligatoryjnosci korzystania z uslug b)czas ukazywania sie efektu dzialania uslug c)wielkosc obszaru objetego dzialalnoscia d)okres swiadczenia uslug e)scislosc zwiazku z danym obszarem f)srodowisko spoleczne, jakiego potrzebuja do swojego dzialania g)wynik pracy uslugowej h)funkcjee uslug w procesie zaspokajania potrzeb ludzkich i)odplatnosc j)charakter i odbiorca – sposob dystrybucji uslug k)specyfika potrzeb grup spolecznych czy demograficznych l)gospodarka czasem wolnym od pracy ł)ogolny poziom cywilizacyjny spoleczenstwa m)relacja czlowiek – podmiot dzialania n)funkcje, koszty i udzial czlowieka w dzialalnosci urzadzen infrastrukturalnych
WSKAŹNIK U:P Wskaźnik U:P -Zatrudnieni w usługach do zatr. w przemyśle(największy Holandia ,prawie nie maja przemysłu, Polska początkowy okres rozwoju postindustrialnego). Najwiekszy wskaźnik ma holandia 9tam nie ma prawie przemysłu. Jest tylko rolnictwo i uslugi). Polska znajduje sie w poczatkowym okresie panstw rozwoju postindustrialnego Prawo Petti’ego- W wyniku ewolucji społeczeństwa gospodarka dochodzi do stałego spadku zatrudnionych w rolnictwie , wzrostu a potem stabilizacji zatr. w przemyśle i monotonicznego wzrostu zatr.w usługach WZROST A ROZWOJ GOSPODARCZY Wzrost gospodarczy – rozszerzanie zdolnosci danego kraju do produkcji towarow i uslug pozadanych przez ludzi. Jest on scisle zwiazany z poszerzaniem i ulepszaniem czynnikow produkcji. Mierniki ilościowe: PKB na mieszkańca, Nakład kapitału, Rozwój technologiczny, Nakład zasobów ludzkich, Eksport ,import Rozwoj gospodarczy - towarzyszy wzrostowi gospodarczemu(nie zawsze!), przemiany jakościowe zamiany w strukturze. Gospoarka moze wykazywa wzrost gopodarczy bez oznak rozwoju gospodarczego, ale nigdy odwrotnie. Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego: a)ilosc i jakos pracy – samo jej wystepowanie nie gwarantuje wzrostu i rozwoju, musi byc elastycznosc i kwalifikacje zawodowe b)ilosc i jakos zasobow naturalnych – czynnik pomocniczy, nie decyduje o wzroscie i rozwoju gosp c)ilosc i jakos kapitalu d)wysoki poziom technologii e)czynnik socjokulturowy. Obecnie najwazniejszy jest jeden czynnik – ludzki. Wspolzaleznosc pomiedzy wzrostem a rozwojem gospodarczym jest to wspolzalenosc krzywoliniowa. Zalezna jest od etapu rozwoju
Expedyt