SZKOLENIE KANDYDATÓW NA KIEROWCÓW A ZASADY WYCHOWANIA.
Szkolenia kandydatów na kierowców nie przebiega w izolacji i oderwaniu od procesów, zjawisk i zagadnień ogólnospołecznych. Jest ono integralną częścią całej działalności inżynierii ruchu drogowego, która w ścisłym powiązaniu z działami nauki służy krajowi i społeczeństwu. Stąd też szkolenie przyszłych użytkowników dróg trzeba widzieć w znacznie szerszym aspekcie niż tylko pod katem wyposażenia poszczególnych uczniów w umiejętność kierowania pojazdem. Niektórzy z nich to przyszli kierowcy zawodowi, być może sportowi. Proces przygotowania do podjęcia trudnego i odpowiedzialnego zawodu zaczyna się już podczas szkolenia podstawowego na samochodach osobowych. Opóźnianie tego procesu utrudnia i może całkowicie uniemożliwić pełny rozwój osobowości dojrzałego kierowcy.
Na kwalifikacje wartościowego kierowcy składa się nie tylko umiejętność kierowania pojazdem lecz również cały szereg cech psychofizycznych, takich jak spostrzegawczość, odwaga, zdyscyplinowanie, zrównoważenie, odporność psychiczna, zamiłowania do motoryzacji itp. Wykształcenie tych cech wyłącznie przez nauczanie jest niemożliwe, gdyż większość z nich leży nie w sferze intelektualnej, lecz emocjonalnej, moralnej, motywacyjnej, ambicjonalnej. Najłatwiej jest ukształtować osobowość kierowcy poprzez jednoczesne nauczanie i wychowanie.
Według współczesnej pedagogiki nauczanie i wychowanie są procesami jednoznacznymi, przebiegającymi jednocześnie i równolegle. W wyniku nauczania oddziałujemy nie tylko na sprawność umysłową kursanta, lecz także na jego stronę emocjonalną, moralną, estetyczną itp. To oddziaływanie wywołuje określone stany psychiczne, utrwalające się w pewne poglądy, postawy, przekonania i zainteresowania. Wychowując przyszłego kierowcę pobudzamy go uczuciowo i ambicjonalnie, dzięki czemu rozszerzają się jego zainteresowania i perspektywy intelektualne, rozwijają się zdolności i wzbogaca osobowość.
W szkoleniu kursowym kandydatów na kierowców procesy wychowawcze mogą przebiegać samorzutnie w rezultacie odbierania przez ucznia wrażeń towarzyszących szkoleniu i pod wpływem interpersonalnych kontaktów z kierowcami pojazdów. Jeżeli te procesy nie będą kierowane przez kadrę ośrodka szkolenia, ich rozwój ulega znacznemu opóźnieniu lub może pójść w w niewłaściwym kierunku. Stad konieczność prowadzenia równolegle ze szkoleniem specjalistycznym wychowania komunikacyjnego ruchu drogowego.
Wspólny cel szkolenia i wychowania komunikacyjnego jest podstawą programu pracy ośrodków szkolenia z kursantami. Skoncentrowanie wysiłków kadry ośrodka wyłącznie na samym szkoleniu prowadzi do jednostronnego rozwinięcia cech kierowcy u uczniów, do niepełnego rozwoju ich osobowości. Współbieżność wychowania i nauczania wzajemne przeplatanie się i uzupełnianie obu tych procesów jest warunkiem prawidłowej pracy ośrodka szkolenia, a metodyka powinna nasycona pierwiastkiem wychowawczym, tzn powinna zawierać wskazówki dotyczące form, metod i zasad wychowania komunikacyjnego. Harmonijne powiązanie metodyki szkolenia z zasadami wychowania w jedną całość umożliwia instruktorom wszechstronne oddziaływanie na psychikę i umysł uczniów i już od początku szkolenia podstawowego- na prawidłowe kształtowanie osobowości „młodych” kierowców.
ZWIĄZEK METODYKI SZKOLENIA KIEROWCÓW Z ZASADAMI ORGANIZACJI PROCESU SZKOLENIA.
Metodyka szkolenia kierowców zajmuje się głównie kształceniem umiejętności i nawyków kierowania pojazdem. Jednak nie tylko poprawność metod nauczania ma wpływ na sprawność i trwałość przyswajania przez ucznia czynności zasad jazdy. Nie mniej ważną rzeczą jest organizacja procesu szkolenia, a więc dobór i uporządkowanie poszczególnych składników szkolenia oraz organizacja szkolenia czyli zapewnienie warunków dla niezakłóconego przebiegu szkolenia.
Można trafnymi metodami uczyć praktycznej jazdy samochodem i nie osiągnąć spodziewanych rezultatów, jeśli nie będą właściwie regulowane tempo oraz kolejność poszczególnych czynności lub nie będą dobierane warunki ruchowo-drogowe. Nie pomogą także najlepsze metody nauczania, jeśli uczeń nie będzie miał zapewnionego należytego wypoczynku, regularnych posiłków, znośnych warunków przebywania i sprawnej obsługi w ośrodku szkolenia, od której zależy częstotliwość jazd szkoleniowych. Regulowanie przebiegu szkolenia i utworzenie właściwych warunków administracyjno-technicznych dla szkolenia wiąże się harmonijnie z zabiegami typowo metodycznymi. Ten związek czynności metodycznych instruktora z czynnościami organizacyjnymi ośrodka szkolenia, przede wszystkim wspólny cel, jakiemu służą wpływają determinująco na metody i zasady, które stosuje się wykonując te czynności. Muszą one być zgodne w swej treści i kierunku działania muszą je łączyć wspólne cechy, jednolity program i charakter.
Związek metodyki szkolenia z zasadami organizacji jest tak ścisły, że traktujemy je jako integralne części tej samej całości, którą określamy mianem metodyki szkolenia kierowców.
WŁAŚCIWOŚCI NAUKI JAZDY POJAZDEM SAMOCHODOWYM.
Wykonywanie powszechnych zawodów sprowadza sie przede wszystkim do czynności mechanicznych, przekształconych w umiejętności i nawyki. Biegłość w wykonywaniu tych czynności odgrywa rolę dominującą. Udział nawyków intelektualnych i procesu myślenia w wielu zawodach tradycyjnych jest ograniczony.
W ruchu drogowym szczególnie o dużym natężeniu nawyki intelektualne i sprawność myślenia odgrywają rolę najważniejszą. Kierowanie tj wykonywanie poszczególnych elementów jazdy, jest tylko środkiem realizacji celu podróży, a nauka kierowania łącznie z automatyzacją trwa stosunkowo krótko. Natomiast taktyczne rozwiązanie zagadnień ruchu drogowego wymaga nie tylko sprawnej pracy intelektualnej , lecz także wielu cech charakteryzujących osobowość kierowcy, które nie są udziałem każdego człowieka. Cechy te to spostrzegawczość, szybki refleks, odwaga, odporność psychiczna, zrównoważenie, odpowiedzialność, zdyscyplinowanie i wiele innych. W znacznej większości popularnych zawodów cechy te nie są niezbędne.
Metodyka szkolenia przyszłych kierowców musi więc zajmować się oprócz nauki techniki jazdy i taktyki ruchu drogowego, również rozwojem i kształtowaniem osobowości kierowcy. Osobowość to zespół cech fizycznych i psychicznych za pomocą których można opisać podstawowe formy zachowania człowieka. W psychologii przyjmuje się że osobowość kształtuje się pod wpływem czterech czynników takich jak:
1. wrodzone, dziedziczne cechy organizmu;
2. wpływ środowiska;
3. własna aktywna działalność;
4. nauczanie i wychowanie;
Metodyka powinna także dawać wskazówki co do sposobu wykrywania braku cech niezbędnych kierowcy oraz ustalić kryteria eliminacji ze szkolenia osób nie nadających się do kierowania pojazdami samochodowymi. Nauka jazdy pojazdami samochodowymi odznacza się swoistą cechą, polegającą na tym, że szkolony odbiera podczas jazdy w ruchu drogowym nie tylko doznania związane z czynnościami, jakie wykonuje i których dostarcza reakcja samochodu na ruchy kierownicą , wciskanie pedałów czy przestawianie dźwigni, lecz również dość silne wrażenia z jazdy. Wrażenia te są odbierane tym silniej im mniejsze jest doświadczenie osoby szkolonej. Z biegiem czasu pod wpływem nabieranego doświadczenia w kierowaniu pojazdem wrażenia te słabną i mogą zaniknąć całkowicie. Wrażenia te powstają pod wpływem dużego natężenia ruchu pojazdów lub pieszych, prędkości jazdy, hałasu wewnątrz i za zewnątrz pojazdu, złego stanu nawierzchni, złej widoczności niewłaściwej organizacji ruchu itp. Poznania te połączone z małą ilością godzin jazd szkoleniowych i podświadomą obawą przed niebezpieczeństwem wypadku wywołują napięcie emocjonalne, które utrudnia i opóźnia opanowanie sztuki prowadzenia pojazdu. Zakłócenie podczas procesu szkolenia przez wzmożone napięcie zdarza się podczas nauki kierowania samochodem dość często. Z tego powodu metodyka szkolenia kandydatów na kierowców musi zawierać wskazówki dotyczące kryteriów oceny tego napięcia u poszczególnych kursantów. Sposobów obniżania jego poziomu do granic nieszkodliwych, bądź też wskazania dotyczące eliminacji osób zdradzających objawy lęku patologicznego.
Inną cechą charakterystyczną dla szkolenia kandydatów na kierowców jest wspomniany już niedobór czasu nauki jazd szkoleniowych, zwłaszcza podczas szkolenia podstawowego w zakresie kategorii B prawa jazdy. Czas nauki poszczególnych elementów jazdy jest bardzo krótki wobec czego szczególnego znaczenia nabiera przygotowanie ucznia do praktycznej nauki jazdy i stosowania właściwie dobranych metod nauczania. Wielokrotność powtórzeń tej samej czynności przy nauce popularnych zawodów nie nastręcza trudności, natomiast szkolenie przyszłych kierowców jest ograniczone czasem jazd szkoleniowych, co może nie wystarczyć do trwałego opanowania materiału, a co dopiero do automatyzacji sztuki kierowania pojazdem. Przyszli kierowcy powinni zdawać sobie sprawę z trudu uzyskania kwalifikacji kierowcy, współpracować z instruktorem podnosząc poziom swego wykształcenia do granic określonych w charakterystyce absolwenta kursu.
KIEROWANIE POJAZDEM.
Podział czynności wykonywanych przez kierowcę.
Do potrzeb metodyki szkolenia kierowców przyjęto, że słowo „kierowanie”, odnosi się do zespołu czynności wykonywanych na pojeździe przez kierowcę, a polegających na kierowaniu pojazdem samochodowym i zmierzających do wykonania zadania.
Na kierowanie pojazdem składają się następujące czynności:
-kierowanie, czyli wykonywanie poszczególnych elementów jazdy, np. Włączenie sie do ruchu, wymijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa przejazdu, wyprowadzenie z poślizgu, zatrzymanie itp.
-czynności taktyczne, polegają na wiązaniu poszczególnych elementów jazdy w jedną całość w celu wykonania zadania tj,dojechania do celu podróży np., wykonywanie jazdy w ruchu drogowym, zaplanowanie trasy przejazdu, objazdy itp.;
-czynności bezpieczeństwa, to takie czynności których nie można zaliczyć ani do kierowania, ani czynności taktycznych, a których wykonanie wykonanie jest niezbędne do prowadzenia pojazdu na drodze, np. Obserwacja antykolizyjna. Dostrzeganie wszelkich znaków i sygnałów itp.
Poza kierowaniem pojazdem kierowca może wykonywać inne czynności zmierzające do osiągnięcia celu podróży, a nie polegające na prowadzeniu pojazdu. Nie należą do nich czynności eksploatacyjne, (np. Obsługa wentylacji-klimatyzacji pojazdu, radia) prowadzenie rozmów z pasażerami, czy korespondencji telefonicznej, palenie papierosa, praca z mapą drogową itp. Osiągnięcie celu podróży poprzez obserwację znaków kierunku i miejscowości zalicza się do czynności taktycznych, czyli do kierowania pojazdem. Uzasadnia to zarówno mechanizm psychomotoryczny kierowcy jak i bezpośredni związek czynności zmierzających do osiągnięcia celu podróży z kierowaniem pojazdem w ruchu drogowym.
Ze względu na mechanizm psychomotoryczny czynności zaliczane do kierowania pojazdem można podzielić na:
-obserwację, tzw celowe skoncentrowanie uwagi na odbiorze wrażeń i spostrzeżeń wzrokowych i słuchowych, wrażenia i spostrzeżenia docierające do kierowcy podczas jazdy w wyniku obserwacji, a także przypadkowo, są podstawa wszelkiego działania kierowcy ; obserwację można podzielić na zewnętrzną (ruch drogowy, nierówności terenu, przestrzeń) i obserwację wewnętrzną (przyrządy, wskaźniki, położenie koła kierownicy, dźwigni w kabinie pojazdu, itp.);
-kontrolę przebiegu jazdy, tj,ciągłą ocenę zmieniającej się sytuacji podczas jazdy w drodze kojarzenia spostrzeżeń i wrażeń, wyciągania z nich wniosków; kontrola przebiegu jazdy to głównie proces myślowy;
-podejmowanie decyzji o dalszym przebiegu jazdy, tj proces myślowy oparty na ocenie sytuacji i polegający na wyborze i dostosowaniu do aktualnej potrzeby wariantu dalszego przebiegu jazdy; na podejmowanie decyzji składają się procesy wyboru znanych wariantów, procesy przewidywania, procesy twórcze (np. Przy podejmowaniu decyzji zawodniczych, czy jazda na nowym typie samochodu); przejście od decyzji do wykonania to już akt woli;
-ruchy wykonywane rękami i nogami w celu uruchomienia przyrządów sterowania pojazdem i innych urządzeń w samochodzie.
Czynności wykonywane podczas jazdy przez kierowcę układają się z biegiem czasu w jednolite ciągi działania.
TECHNIKA JAZDY, ZASADY JAZDY.
Wyżej ustalono, ze przez pojęcie kierowania pojazdem rozumie się zespół czynności wykonywanych podczas jazdy np. W ruchu drogowym przez kierowcę, polegających na operowaniu pojazdem samochodowym i zmierzających do wykonania zadań (np. Dojechanie do celu podróży). Czy więc jazda, podczas której kierowca nie ma określonego zadania, lub zrezygnował z postawionego przed nim zadania jazdy lub je zlekceważył jest jazdą, w której kierowca nie wykonuje czynności kierowania pojazdem? Tak by wynikało z definicji, lecz jest inaczej, bowiem nie ma jazdy podczas której kierowca nie wykonuje zadania. Jeśli nawet kierowca nie otrzymuje odpowiednich poleceń, to natychmiast nawet nie zdając sobie sprawy, sam je przed sobą stawia. Czyni to również odstępując od zasad ruchu drogowego. Jeśli na przykład mało zdyscyplinowany kierowca zdecydował się przekroczyć prędkość jazdy lub nie przejmując się potokiem pojazdów decyduje się jechać ze zbyt małą prędkością to owe utrudnienia stają się nowymi zadaniami jazdy, które mogą być osiągnięte poprzez odpowiednie czynności kierowania pojazdem. Ten niezbyt pozytywny przykład pozwoli dojść do następnego ważnego i popularnego pojęcia a mianowicie pojęcia „techniki jazdy”. Skoro bowiem celem każdej jazdy jest wykonanie zadania (bez względu na to, kto je przed kierowcą postawił i czy jest godne pochwały),a kierowanie pojazdem jest działaniem mającym do tego celu doprowadzić, to niezwykle ważny staje się skuteczny sposób działania wiodącego do celu. Właśnie zespół sposobów wykonania czynności kierowania, w praktycznym aspekcie działania kierowcy, określa się jako technikę kierowania pojazdem. Oceniając poszczególne sposoby wykonania czynności kierowania prawidłową albo nieprawidłową „czystą” albo niechlujną, elegancką, nieefektowną, staranną, ostrożną, brawurową itp.
Wiedza teoretyczna odnosząca się do techniki jazdy nazywana jest zasadami kierowania pojazdem. Zasady kierowania pojazdem zajmują się ustalaniem najkorzystniejszych sposobów wykonywania wszystkich czynności wchodzących w skład kierowania pojazdem. Stąd używane niestety dość często jako synonim zasad kierowania określenie „stosowana technika jazdy” jest zbyt wąskie gdyż zasady kierowania opierają się nie tylko na mechanice jazdy, ale również na technice motoryzacyjnej, zasadach organizacji ruchu drogowego, psychologii komunikacyjnej, ograniczeniach fizjologicznych itp.
Tak więc zasady kierowania odnoszą sie nie tylko do doboru odpowiednich parametrów jazdy, wykonania określonych ruchów przez kierowcę. Ważnym i bardzo-niestety -zaniedbywanym działaniem zasad kierowania pojazdem są ustalenia dotyczące metod i zakresu obserwacji zewnętrznej i wewnętrznej, operowaniu narzędziami i dzielenia uwagi podczas jazdy, złudzeń przy odbiorze wrażeń, analizowania przebiegu jazdy i podejmowanie decyzji. Reasumując zasady kierowania pojazdem powinny w odniesieniu do każdego elementu jazdy, a także do każdego założenia taktycznego jazdy dawać następujące wskazówki.
-Jakie są najkorzystniejsze przebieg i parametry jazdy przy wykonywaniu danego elementu jazdy lub założenia taktycznego?
-Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności kierowania pojazdem ( w aspekcie podziału tych czynności na obserwację, ocenę sytuacji, podejmowanie decyzji i ruchy przyrządami kierowania pojazdem)?
-Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności zapewniające bezpieczeństwo?
Zasady kierowania pojazdem powinny również odpowiadać na pytania jakie kierowanie pojazdem i jaka technika jazdy są prawidłowe. Odpowiedź na to pytanie jest niemożliwa bez ustalenia kryteriów prawidłowości kierowania pojazdem.
KIEROWANIE I PROCES JEGO AUTOMATYZACJI.
Zgodnie z przyjętą w rozważaniach o sztuce prowadzenia pojazdu definicją, kierowaniem pojazdu nazywa sie wchodzący w skład techniki jazdy zespół czynności, które polegają na wykonywaniu podstawowych elementów jazdy. Mechanizm psychomotoryczny związany ze sterowaniem czynności kierowcy zależy od tego czy uczy się on wykonania danego elementu jazdy czy też wykonuje ten element jazdy już po jego opanowaniu.
Kierowanie niezautomatyzowane można zilustrować następującym przykładem. W początkowym etapie nauki kierowania pojazdem uczeń przyswaja z pomocą instruktora na placu manewrowym kierowanie po określonym torze jazdy. Dzięki obserwacji zewnętrznej stwierdza, że pojazd porusza się w zbyt dużym oddaleniu od np.prawej krawędzi toru jazdy. Podejmuje decyzje o zbliżeniu się do prawej krawędzi toru jazdy poprzez ruch kołem kierownicy w prawo. Wykonując ten ruch obserwuje reakcję pojazdu-wiedząc, ze w miarę zbliżania się do krawędzi jezdni musi wykonać skręt kołem kierownicy w lewo ,a następnie w położenie neutralne (do jazdy na wprost) w takim tempie, aby poruszać się po żądanym torze jazdy.
W opisanym powyżej działaniu reakcja na spostrzeżenia jest oddzielona od ich odbioru procesem myślowym wyrażającym się oceną sytuacji i podjęciem decyzji , który pochłania uwagę ucznia.; w tym czasie uczeń myśląc intensywnie nadal obserwując tor jazdy pojazdu nie dostrzega już innych zmian w sytuacji jak np. Zbliżanie się do słupka ograniczającego. Podczas wykonywania ruchów sterowania pojazdem uwaga ucznia koncentruje się na obserwacji zewnętrznej pomijając czynności kierowania i wówczas zamiast podjąć czynności hamowania przejeżdża przez słupek ograniczający tor jazdy.
Niezautomatyzowanemu kierowaniu towarzyszy opóźnienie reakcji i liczne błędy tkwiące w poszczególnych czynnościach ucznia. Jednak w miarę powtórzeń ćwiczenia, wskazówek instruktora i rosnącego doświadczenia ucznia, jego działanie usprawnia się. Spostrzeżenia i wrażenia na skutek zdobywania umiejętności kierowania obserwacją porządkują się już w fazie ich odbierania. Dzięki temu stopniowo zanika proces myślowy polegający na ocenie sytuacji i podejmowaniu decyzji.
Podczas jazdy zbyt duże oddalenie od namalowanej na placu linii staje się dla ucznia nakazem natychmiastowego ruchu kołem kierownicy, a zbliżanie się do przeszkody w postaci ograniczających słupków spowoduje spowolnienie ruchu pojazdu, a nawet odpowiednie jego zatrzymanie.
Kilkakrotne przekonanie się podczas obserwacji powrotnego toru jazdy, jak i zmniejszenie prędkości o prawidłowości ruchów przyrządami kierowania pojazdem rozwija pamięć ruchowo-mięśniową. Pamięć ta umożliwia kontrolę mięśniowo- ruchową prawidłowości ruchu kołem kierownicy i pedałami, dzięki czemu następuje odciążenie uwagi od śledzenia efektów poruszania mechanizmami sterowania i zwolnienie części zakresu uwagi, która może być wykorzystywana do obserwacji innych czynności.
W wyniku ćwiczeń, podczas wykonywania opanowanych już elementów jazdy, ustala się schemat kierowania zautomatyzowanego.
Prawidłowość ruchu kierownicą jest kontrolowana głównie zmysłem mieśniowo-ruchowym. Przed automatyzacją kierowania zmysł równowagi, spotęgowany napięciem emocjonalnym, powodował reagowanie na zmieniającą sie sytuację na drodze odchyleniami całego ciała, zamiast odpowiednich ruchów kolłem kierownicy czy odpowiednimi pedałami. Obecnie na etapie kierowania zautomatyzowanego wspomaga on obserwację dostarczając przy nieskomplikowanych sytuacjach ruchowo-drogowych wrazeń-sygnałów do reakcji kierownicą i pedałami. Myslowe procesy oceny sytuacji i podejmowania decyzji nie zanikają całkowicie. W czasie układania się wrażeń w niebyt typowe spostrzeżenia procesy te pozostają uruchomione do szybkiego działania. Umożliwia to na przykład puszczenia hamulca podczas pierwszych objawów poślizgu kół, czy mocniejsze przytrzymanie kierownicy przy pokonywaniu nierówności występujących na drodze.
W pełni zautomatyzowane kierowanie jest dizałaniem wysoce sprawnym. Niemal nie obciąża ono procesów myślowych, w minimalnym stopniu absorbuje obserwację, dzięki czemu tylko nieznaczna część uwagi jest poświęcona kierowaniu. Umożliwia to wykorzystanie zwolnionego zakresu onserwacji i uwagi na czynności taktyczne i inne dodatkowe czynności podczas jazdy.
Taka struktura kierowania zautomatyzowanego legła u podstawy niesłusznej, wydaje się teorii sprawdzajacej sztukę kierowania pojazdem do nawyków i wyćwiczonych doskonale sprawności manualnych.
Nieśłusznośc tej teori można wykazać następująco:
-kierowanie w którym precyzja ruchów odgrywa niemałą rolę, to jeszcze nie całe zasady bezpiecznej jazdy, bowiem taktyczna strona jazdy, gdzie decydują inne uzdlonienia, jest czynnikiem decydującym we wszytskich poważnych i skomplikowanych zadaniach wsytępujących podczas jazdy.
-najbardziej nawet skomplikowane kombinacje ruchów pedałami sprzęgła, hamulca, gazu czy kołem kierownicy, dźwigni hamulca recznego itp są wyjątkowo proste i prymitywne w porównaniu zw złożonymi ruchami całym ciałem sportowców uprawiających klasyczne dyscypliny sportu (np skoki w dal i wzwyż, o tyczce czy pływanie). Stad zupełny antytalent ruchowy czy poważne zaburzenia ruchowe u kandydata na kierowcę utrudniają lub uniemozliwiają opanowanie zasad kierowania pojazdem, natomiast nikłe uzdolnienia ruchowe- przy posiadaniu innych pozytywnych cech- wystarczaja do nauki kierowania pojazdem, co najwyżej wymagają indywidualnego traktowania ucznia przez instruktora.
Analizując ruchy wykonywane podczas kierowania pojazdem należy wyróżnić pojące osnowy, dostosowania i koordynacji. Ruchy o prawidłowej osnowie to ruchy wykonane prawidłowo co do kierunku. Prznacza wykonywanie ruchów o poprawnej osnowie, wielkości i tempie. Prawidłowa koordynacja ruchów zachodzi wówczas, gdy uczeń w razie potrzeby wykonuje jednocześnie ruchy różnymi przyrządami kierowania pojazdem. Najczęściej koordynacja dotyczy ruchów kołem kierownicy, pedałami gazu, hamulca czy sprzęgła ak i dźwigni hamulca ręcznego. Ruchy mogą być skoordynowane tylko w zakresie osnowy, albo skoordynowane w zakresie osnowy i dostosowania.
Na przykład: jeśli wprowadzając pojazd w zakręt uczeń skręcił koło kierownicy zgodnie, lecz proporcja skrętu lub prędkość poruszania się pojazdem były nieprawidłowe, to ruch jest skoordynowany tylko co do osnowy. Jeśli natomiast przy wprowadzeniu w zakręt uczeń skręcił zgodnie koło kierownicy we własciwej prpporcji i przy odpowiedniej prędkości pojazdu, to ruchy były skoordynowane w zakresie osnowy i dostosowania.
Osiągnięcie przez ucznia prawidłowej osnowy pojedyńczych ruchów jest warunkiem postępu w nauczaniu kierowania pojazdem. Osiągnięcie prawidłowego dosatosowania ruchów jest warunkiem pełnej automatyzacji w prowadzeniu samochodów.
KRYTERIA PRAWIDŁOWOŚCI TECHNIKI KIEROWANIA POJAZDEM.
Bardzo często ocenęprawidłowości techniki jazdy opiera się na nieracjonalnych przesłankach, opartych na uniwersalnych recaptach, dogmatach lub autorytetach "mistrzów kierownicy-asów". Istnieje wiele zasad opartych na wnioskach wyciągniętych z powierzchownej znajomości teorii motoryzacyjnej. Zwłaszcza powierzchowna znajomość mechaniki ruchu pojazdu prowadzi do fałszywych wniosków co do prawidłowosci techniki jazdy samochodem.
O prawidłowości technki jazdy samochodem decyduję następujące czynniki:
-stopień bezpieczeństwa ruchu pojazdu;
-stopień wykorzystania własciwości i osiągów samochodu oraz warunków atmosferycznych i ruchowo-drogowych w celu wykonania zadania;
-wpływ zastosowanej techniki jazdy na zużycie samochodu i drogi.
Prawidłowa jest więc taka technika jazdy przy zastosowaniu której kierowca w optymalnym stopniu wykorzysta własciwości pojazdu i drogi po której sie porusza oraz warunki atmosferyczne i ruchowo-drogowe do wykonania zadania nie powodując przy tym nadmiernego zużycia pojazdu i jego wyposażenia oraz zachowując bezpieczeństwo jazdy.
Powyższe kryterium techniki jazdy wymaga od instruktora, a takze od samodzielnego już kierowcy dobrej znajomości teoretycznych zagadnień ruchu drogowego, doświadczenia, odpowiedniej dozy zdrowego rozsądku oraz umiejętności przewidywania i wyobraźni. Instruktor musi sobie zdawać sprawę że należne od zaawansowania, uzdolnień i umiejętności ucznia, wykonującego zadania, typu pojazdu, warunków ruchowo-drogowych różne muszą być "receptory" dotyczące techniki jazdy na prawidłowe czynności kierowcy i właściwy tor jazdy. Zróżnicowanie to jest konieczne głównie z uwagi na warunek zachowania bezpieczeństwa jazdy, koegzystujący z wymogiem optymalizacji efektów jezdy i ekonomi eksploatacji pojazdu.
Im mniejsze jest zaawansowanie, umiejętności i doświadczenia ucznia, tym bardziej szczegółowa technika jazdy samochodem musi być nastawiona na zachowanie bezpieczeństwa, a tym mniej – na optymalizację efektów jazdy.
W miarę wzrostu zaawansowania umiejętności i doświadczenie ucznia tym bardziej szczegółowa technika jazdy samochodem musi być nastawiona na zachowanie bezpieczeństwa, a tym mniej na optymalizację efektów jazdy.
W miarę wzrostu zaawansowania, umiejętności i doswiadczenia ucznia szczegółowe wymogi techniki jazdy samochodem coraz bardziej muszą uwzględniać wymogi optymalizacji efektów jazdy, nie zaniedbując jednak problemów bezpieczeństwa, rosnących w miarę wzrostu trudności zadań (np duża dynamika jazdy, duze natężenie ruchu).
Zasada zróżnicowania szczegółowych wskazówek dotyczących techniki jazdy pojazdem zależnie od zaawansowania ucznia i czynników obiejtywnych musi być praktycznie realizowana prze instruktorów. Od przyjęcia i zaakceptowania z przekonaniem tej zasady przez ucznió zależą bezpieczeństwo i efektywność procesu szkolenia jak i wytrwałość sprzętu szkoleniowego. Stąd konieczność uwzględnienia tego aspektu w dizałalności wychowawczej instruktora. Zapoznanie uczniów z zasadami kierowania pojazdem w różnych warunkach ruchowo-deogowych jest podstawowym składnikiem przygotowania przed rozpoczęciem jazd szkoleniowych. Teoretyczne przygotowanie ucznia oparte na różnych podręcznikach kierowcy, czy kodeksie drogowym nie uwzględnia lub tylko w nieznacznym stopniu uwzględnia zróżnicowanie zasad kierowania pojazdem w zależności od zaawansowania ucznia, a takze zależnie od zmiennych czynników, takich jak wyjątkowy charakter drogi i jej oznakowania, wyjątkowy charakter ruchu drogowego itp.
Poza tym opis zasad jazdy i elementów jazdy jest w podrecznikach ze zrozumiałych względów oszczędny, bez komentarzy i uzupełnień w postaci przykładów, co do minimum ograniczono w nich teoretyczne uzasadnienie poszczególnych czynności kierowcy poczas jazdy, a takze brak wskazówek jak należy eliminować błędy. Dlatego posługiwanie sie w szkoleniu podrecznikami nie może polegać na zadawaniu uczniom wyuczenia się pewnych partii materiału bez dodatkowego komentarza ze strony instruktora.
Mając na uwadze potrzebę zróżnicowania zasad kierowania pojazdem zależnie od zaawansowania ucznia, jego indywidualnych skłonności oraz wyjątkowwych okoliczności, instruktor zalecając swoim podopiecznym korzystanie z podręcznika powinien zadaną partię materiału opatrzyć odpowiednim komentarzem. Ponadto trzeba pamiętać, że wszytskie podręcnziki uporczywie milczą, gdy są przez uczni nagabywane : "wytłumacz mi to inaczej".
Podręcznik spłenia dobrze swoją rolę, gdy jest uzupełniany przez instruktora żywym słowem.
CZYNNOŚCI TAKTYCZNE.
Pojęciem "czynności taktyczne" określa się wszytskie te czynności kierowcy, które zmierzają do powiązania poszczególnych elementów jazdy w jedną całość.
Podczas jazdy poza obszarem zabudowanym kierowca prowadzi obserwację terenu przed pojazdem. Obserwuje też wskaźniki prędkościomierza, przemieszczające się inne pojazdy (wymijanie, wyprzedzanie), czy napotkane przeszkoady (omijanie). Poczynione obserwacje umożliwiają ocenę poszczególnych elementów jazdy (faktów komunikacyjnie ważnych) tj szybkość zbliżania się do innych pojazdów, stan naiwerzchni, warunki atmosferyczne i ruchoweo-drogowe itp. Ocena ta jest podstawą podjemowania decyzji o miejscu wyprzedzania, omijania, zwiększeniu i zmniejszeniu prędkości jazdy, podejmowaniu czynności hamowania itp. Decyzje swe kierowca realizuje przez kierowanie w większym lub mniejszym stopniu zautomatyzowane, obserwując jakie zmiany sytuacji wywołuje jego działanie.
O prawidłowości taktycznych rozwiązań jazdy decydują trzy czynniki: obserwacja, ocena sytuacji i podjemowanie decyzji.
Obesrwacja nastawiona jest na odbieranie spostrzeżeń i wrazeń konieczna jest do oceny sytuacji taktycznej jazdy. Proces obserwowania i dzielenia uwagi pomiedzy spostrzeżenia zwenętrzne i wewnętrzne ulega automatyzacji i staje się swego rodzaju nawykiem intelektualnym. Jednym z warunków powodzenia w nauczaniu taktycznych rozwiązań jezdy jest oparcie wdrażania nawyków obserwacji na uzdolnieniach ucznia, a głównie na posiadanym przez ucznia zakresie i podzielności uwagi, oraz kształtowanie prawidłowego rozłożenia i przerzucania uwagi.
Procesy myślowe; ocena sytuacji i podejmowanie decyzji, nie zanikają w miarę nabierania dośwadczenia. Pewnym wyjątkiem są jedynie proste i często powtarzające się taktyczne elementy jazdy, takie jak jazda poza obszarem zabudowanym, hamowanie zamierzone w nieskomplikowanych warunkach, czy nawet ruszanie z miejsca. Jednak prawidłowe rozwiązanie nawet tych prostych czynności taktycznych, ulegających częściowej automatyzacji zależy od prawidłowego przebiegu procesów myślowych.
Warunkiem prawidłowego przebiegu procesów myślowych oceny sytuacji, podejmowania decyzji, jest przede wszytskim dobra znajomość zasad jazdy. O ile znajomość samych zasda jazdy wystarcza jako podstawa bardziej doskonałej znajomości stanu nawierzchni, mechaniki jazdy, osiągów pojazdu a także praktycznego doświadczenia kierowcy.
Same przygotowanie teoretyczne nie jest wystaczające do prawidłowej oceny sytuacji w ruchu drogowym i podejmowania decyzji. Procesy myslowe, których wynikiem są taktyczne rozwiązania jazdy, to procesy kojarzenia i twarde akty woli (np podejmowanie decyzji ryzykownych). O powodzeniu tych procesów decyduje ogólny poziom intelektualny kierowcy, inteligencja, rzeczowość i rozsądek, odporność psychiczna i fizyczna, rozwaga i umiejętność podejmowania ryzyka w dopuszczalnych granicach opłacalności. Posiadanie choć części wymienionych cech charakteru i intelektu jest warunkiem szybkiej i prawidłowej oceny sytuacji oraz podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Kształcenie tych cech intelektu i charakteru jest podstawowym obowiązkiem instruktora.
W kierowaniu pojzazdem już nawet podstawowego szczebla problemy taktyczne dominują nad problemami techniki jazdy. Dominacja ta rośnie w miarę wzrostu ciężaru gatunkowego zadań wykonywanych przez kierowcę. Zjawisko to gdzie dominują problemy techniki kierowania pojazdem. Zjawisko dominacji problemów taktycznych jest szczególnie widoczne podczas jazdy w ruchu miejskim, ktorej istota polega na współdziałaniu z innymi uczestnikami ruchu drogowego.
michuczy