Obyczaje - nr 12-13 -2003.pdf - Czasopismo Obyczaje - Syjka

nr_12_2002.qxd 2003-10-18 11:44 Page 2 (Black plate)

Zapraszamy do OBYCZAJÓW

Jednocz¹ca siê Europa zachêca nas, by poznawaæ bogactwo i ró¿norodnoœæ sk³adaj¹cych siê na ni¹ kultur, narodów

i jêzyków, by odkrywaæ wci¹¿ na nowo wartoœæ i oryginalnoœæ tej ró¿norodnoœci we wspó³czesnym œwiecie. Otwarta

postawa na ow¹ ró¿norodnoœæ zainspiruje z pewnoœci¹ owocne kontakty i twórcz¹ wymianê.

„Czasopismo to jest interesuj¹co redagowane, odpowiada standardom czasopism wydawanych na poziomie europe-

jskim, a poprzez prezentacje obyczajów ró¿nych kultur zbli¿a narody do siebie”

prof. Dorota Simonides, Senator RP

Pragniemy, aby magazyn miêdzynarodowy „Obyczaje” by³ swego rodzaju rozmow¹ Autorów i Czytelników. Mamy

nadziejê, ¿e obie strony znajd¹ w tej rozmowie coœ dla siebie, a redakcji uda siê je odnaleŸæ i skojarzyæ.

www.obyczaje.org.pl

PISZCIE DO REDAKCJI:

Oœrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”

ul. Grodzka 21, 20-112 Lublin

e-mail: redakcja @ obyczaje.org.pl

W „Obyczajach” przeczytacie:

Wydarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wszystko, co wa¿ne i ciekawe , o czym warto i wypada wiedzieæ

Ludzie . . . . . . . . . . . . . . znani bardziej lub mniej - ci, którzy kszta³towali kiedyœ i ci, którzy kszta³tuj¹ obecnie nasz œwiat, nasz¹ historiê

Wêdrówki jêzykowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niekonwencjonalna prezentacja jêzyków europejskich i nie tylko...

Miêdzy nami . . . . . . . . . . kontakt z odmiennoœci¹, jak nas widz¹ inne narody, kontakty miêdzynarodowe - relacje miêdzykulturowe

W teatrze ¿ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . teatr w ¿yciu - ¿ycie w teatrze

Integracja europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . idziemy do Europy, czy w niej jesteœmy - polskie drogi do Unii Europejskiej

Dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czym jest dzisiaj dla nas, czym by³ kiedyœ, jego rola, znaczenie i kondycja; œwiêtowanie w kulturze

Prezentacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wa¿ne i ciekawe inicjatywy, projekty, zaproszenie do wspó³pracy

nr_12_2002.qxd 2003-10-18 11:44 Page 3 (Black plate)

Nr 12-13; zima-wiosna 2003

NA OK£ADCE:

Brama Grodzka w Lublinie

Fot. Marta Kubiszyn

FOTO GALERIA

INICJATYWY

5....Zacz¹æ od ma³ej ojczyzny, Joanna Zêtar

Lubelszczyzna – najbiedniejszy region poszerzonej w przysz³oœci

Unii Europejskiej – ma jednak swoje atuty...

9....Imiona Losu - list do Autorki, Wojciech Kajtoch

Hipotetyczna recenzja z rzeczywistej podró¿y przez epoki literackie

i przestrzeñ kultury.

31... Chiny, Andrzej Misztal

DOM

34... Ostatnie splendory, Anna Sieradzka

„Gdzie siê podzia³ ten wiek z³oty i te dawne czasy / Gdzie kon-

tusze celowa³y i z³ociste pasy...”

36... ¯ycie dworu od kuchni, Anna Pachocka

Kunszt przygotowywania i przetwarzania uzyskiwanego w obrêbie

maj¹tków dworskich jedzenia rozwiniêty zosta³ do miary sztuki.

Wiedza i pracowitoœæ pani domu, przeró¿nych domowych rezydentek,

ochmistrzyñ, kucharek i kucharzy decydowa³a o jakoœci tej sztuki.

40... Zielona ga³¹Ÿ ¿ycia, Halina Solecka

Zielona ga³¹Ÿ by³a od wieków symbolem ¿ycia, si³ witalnych i

corocznej odnowy roœlin. W nauce koœcio³a chrzeœcijañskiego wierz-

ba symbolizowa³a zmartwychwstanie i nieœmiertelnoœæ duszy.

44... Kobieta i mê¿czyzna w rozmowie, Agnieszka Kluba

„Przyj¹wszy perspektywê p³ci zdeterminowanej kulturowo pamiêtaæ

nale¿y, ¿e to, co dzisiaj mieœci siê w obrêbie wyznaczników „kobieco-

œci” lub „mêskoœci” jutro mo¿e zostaæ kompletnie przeformu³owane.”

48... Open the door, open your mind, Dariusz Magier

Z trwog¹ uœwiadomi³em sobie, ¿e gdyby w wiejskiej weekendowej

chacie by³a ³azienka, nie ujrza³bym gwiazd I nie prze¿y³ tego, co

teraz czujê.

50... Piwnice i strychy, Jadwiga Miziñska

„Tradycyjne domy mia³y strukturê podobn¹ do ludzkiej psychiki...”

LUDZIE

10... Z pokolenia niepokornych – Helena Radliñska o

ksi¹¿ce i s³u¿bie spo³ecznej, Wies³aw Theiss

Ksi¹¿ka, zajmuj¹c miejsce w kulturowym sercu ojczyzny, dzieli losy

kraju i narodu. Zarówno chwile dobre, jak i z³e. Nie inaczej by³o z

Radliñsk¹ i jej twórczoœci¹.

14... Widz¹cy z Lublina, Maria Borzêcka

„Kiedy stanie siê jasna druga strona cierpienia, której dziœ cz³owiek

nie mo¿e dociec czy poj¹æ, wtedy ods³oni siê Tajemnica i zrozumia³y

stanie siê sens pos³ugiwania siê przez Boga tym, co w oczach ludz-

kich jest tylko z³em.”

MIÊDZY NAMI

16... Kultura, pieni¹dze i wspólna Europa,

Magdalena Pokrzycka-Walczak

„Unijni urzêdnicy oddelegowani do obs³ugi naszego wniosku wykaza-

li siê wielkim profesjonalizmem i zwyk³¹ ludzk¹ ¿yczliwoœci¹. W

pewnym momencie odnios³em wra¿enie, ¿e im chyba tak¿e zale¿y

na powodzeniu naszego projektu. A to doda³o nam skrzyde³... “

19... Brytyjczycy lubi¹ herbatê

Lubi¹ i ju¿...

20... Europa w oczach studentów, El¿bieta Trubi³owicz

Politycy staraj¹ siê przekonaæ obywateli, ¿e Europa powinna mieæ

dla nich pozytywne konotacje. Maj¹ równie¿ nadzieje, i¿ ich wysi³ki

przybli¿aj¹ Polakom pozytywny obraz Europy.

24... Polityka i wartoœci, Dominika Jakubiak

Czy mo¿na takie zestawienie traktowaæ powa¿nie? W obiegowych

opiniach s³owa te wykluczaj¹ siê wzajemnie, wywo³uj¹c ironiczne

komentarze.

POLECAMY

25... S³awomir Sowiñski, Rados³aw Zenderowski, Europa

droga Koœcio³a. Jan Pawe³ II o Europie i europejskoœci,

Wroc³aw 2003

30... Scriptores. Pamiêæ - Miejsce - Obecnoœæ

39... Fons Trompenaars i Charles Hampden-Turner, Siedem

wymiarów kultury, Kraków 2002

43... Norman Davies, Europa. Rozprawa historyka z his-

tori¹, Kraków 2002

49... S³ownik pojêæ i tekstów kultury, red. Ewa Szczêsna,

Warszawa 2002

PODRÓ¯E

26... Lalibela – ósmy cud na koñcu œwiata, Marta Kubiszyn

Niegdysiejsza stolica Etiopii, podobnie jak inne spoœród wielu oœrod-

ków nawiedzanych dawniej przez rzesze pielgrzymów, zosta³a zde-

gradowana do roli nêdznie prosperuj¹cej wioski.

nr_12_2002.qxd 2003-10-18 11:44 Page 4 (Black plate)

OD REDAKCJI

Drodzy Czytelnicy,

Czasopismo ukazuje siê od 1998 r.

REDAKTOR NACZELNY

Grzegorz ¯uk

Kolejny numer „Obyczajów” dociera do Was u pocz¹tku nowej rzeczywistoœci, okreœlonej

wynikiem maj¹cego niedawno miejsce narodowego referendum. To tak¿e pocz¹tek nowego

rozdzia³u w historii naszego pisma, którego wydawc¹ bêdzie odt¹d Oœrodek „Brama Grodzka –

Teatr NN”. Wokó³ POCZ¥TKU postanowiliœmy zatem zgromadziæ nasze wypowiedzi, tym

bardziej, ¿e czytaniu ich towarzyszyæ Wam bêd¹ pocz¹tki upalnego i niecierpliwego lata.

SEKRETARZ REDAKCJI

Danuta Kurczab

CZ£ONKOWIE REDAKCJI

Ewa Kownacka

Marta Kubiszyn

Joanna Zaj¹c

Joanna Zêtar

DO EUROPY wracaæ bêdziemy zapewne z ró¿nymi uczuciami

i oczekiwaniami, zawsze jednak – mamy nadziejê – z pamiêci¹

o w³asnym dziedzictwie kulturowym. Odkrywaniu bogactwa ma³ej

ojczyzny poœwiêca swoj¹ wypowiedŸ Joanna Zêtar, przedstawiaj¹c

za³o¿enia projektu „Zapomniana Przesz³oœæ – Wielokulturowe Tradycje

Lubelszczyzny”.

TA NIEZWYK£A KRAINA , bêd¹ca niegdyœ miejscem przenikania siê kul-

tur, narodów i religii, ale tak¿e miejscem szczególnie tragicznych

wydarzeñ II wojny œwiatowej, nale¿y obecnie do najs³abiej rozwiniêtych

gospodarczo regionów Polski.

ZANIM STANIEMY SIÊ pe³noprawnym cz³onkiem Wspólnoty Europe-

jskiej warto jednak odpowiedzieæ sobie na pytanie „kim jesteœmy?”.

Wies³aw Theiss przypomina w tym celu sylwetkê Heleny Radliñskiej, w jej

myœli szukaj¹c pocz¹tków naszego najbardziej wartoœciowego dziedzictwa.

PIELÊGNACJI pamiêci o pocz¹tkach poœwiêcona jest tak¿e

wypowiedŸ Anny Sieradzkiej z cyklu „Moda polska” – Autorka przy

pomina wygl¹d tradycyjnego XVIII-wiecznego ubioru narodowego,

zw³aszcza tym, którzy ju¿ niezbyt potrafi¹ odró¿niæ ¿upan od kontusza...

Anna Pachocka ukazuje natomiast „od kuchni” ¿ycie XIX-wiecznego

dworu. Zachêcamy do lektury nie tylko smakoszów, ale wszystkich zain-

teresowanych tradycjami polskiego sto³u.

ODLEG£E POCZ¥TKI naszych tradycji przechowywane s¹ tak¿e

w legendach, takich jak ta, o której wspomina Halina Solecka, objaœ-

niaj¹c symbolikê palmy wielkanocnej i czêsto wykorzystywanej przy jej

tworzeniu wierzby.

RÓWNIE PIÊKN¥ legendê, dotycz¹c¹ powstania niezwyk³ego kom-

pleksu jedenastu koœcio³ów wykutych w skalnych zboczach pó³noc-

nej czêœci Etiopii, przytacza w swojej relacji z podró¿y Marta Kubiszyn.

Jeœli wierzyæ legendzie, koœcio³y Lalibeli to owoc wspólnej pracy ludzi

i anio³ów. Zapewne tym ostatnim zawdziêczano, ¿e nie powtórzy³ siê epi-

zod znany z historii wie¿y Babel.

O TYM, JAK RÓ¯NYMI JÊZYKAMI porozumiewaj¹ siê mê¿czyŸni

i kobiety i na jakie trudnoœci napotykaj¹ od pocz¹tku w swojej

konwersacji, pisze Agnieszka Kluba, koñcz¹c jednak swoj¹ wypowiedŸ

optymistycznym akcentem nadziei na wzajemne porozumienie, czy mo¿e

raczej zrozumienie naszej odrêbnoœci.

KIM JESTEŒMY? Pocz¹tkiem odpowiedzi na to pytanie mo¿e okazaæ

siê spojrzenie na rozgwie¿d¿one letnie niebo, jak próbuje nas o tym

przekonaæ Dariusz Magier. Na pewno jednak bêdzie to trudne i bolesne

dla tych, którzy dorastaj¹ w pozbawionych pamiêci i poezji blokowiskach.

Przekonuj¹co i sugestywnie pisze o tym Jadwiga Miziñska, przywo³uj¹c

œwiat dawnych strychów i piwnic, w których zawsze znalaz³o siê miejsce

dla „zepsutych zegarów” i „niemych skrzypiec – pêkniêtych bez grajka...”.

Tekstem o domu, w którym niezbêdna jest zarówno przestrzeñ dla

pami¹tek przesz³oœci, jak i troskliwej uwagi skierowanej w przysz³oœæ,

zamykamy kolejny numer „Obyczajów”, zachêcaj¹c Was do lektury tej

wypowiedzi na dobry pocz¹tek.

WYDAWCA

Oœrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”

przy wspó³pracy

Stowarzyszenia „Dialog i Wspó³praca”

ADRES REDAKCJI I WYDAWCY

ul. Grodzka 21, 20-112 Lublin

tel. 081 532 58 67

http://www.obyczaje.org.pl

e-mail: redakcja@obyczaje.org.pl

DYREKTOR OŒRODKA

Tomasz Pietrasiewicz

SK£AD KOMPUTEROWY

Marcin Kozio³

DRUK

„baCCarat” Zak³ad Poligraficzny s.c.

NAK£AD

1.000 egz.

PRENUMERATA

Zamówienia na prenumeratê przyjmuje

wydawca.

Redakcja nie zwraca materia³ów nie zamówio-

nych, a tak¿e zastrzega sobie prawo do

redagowania i skracania nades³anych artyku³ów

i listów.

Redakcja

Wspó³finansowane przez:

Urz¹d Marsza³kowski w Lublinie

z Bud¿etu Województwa Lubelskiego

Nr 12-13 zima-wiosna 2003

nr_12_2002.qxd 2003-10-18 11:44 Page 5 (Black plate)

INICJATYWY

Joanna

Zêtar

Zacz¹æ

od ma³ej ojczyzny

LUBELSZCZYZNA - region po³o¿ony we

wschodniej czêœci Polski, pomiêdzy

Wis³¹ a Bugiem. Obecnie obejmuje

swym zasiêgiem powierzchniê 25 040

km 2 , podzielon¹ administracyjnie na

24 powiaty i 213 gmin, zamieszkan¹

przez 2 241 tysi¹ce ludnoœci. Nazwa Lu-

belszczyzna upowszechni³a siê po utwo-

rzeniu w 1919 roku województwa. Jednak

historyczne korzenie tego regionu siêgaj¹

województwa wyodrêbnionego w 1474 ro-

ku przez Kazimierza Jagielloñczyka. Lubel-

szczyzna jest regionem znacz¹cym w hi-

zachowane s¹ cmentarze muzu³mañskie.

Cezur¹ wielokulturowoœci regionu Lu-

belskiego jest 1939 rok. Dzia³ania prowa-

dzone podczas II wojny œwiatowej w ra-

mach akcji Reinhardt i Wis³a spowodowa³y

zag³adê ludzi oraz zniszczenie dorobku

kulturowego. Kilkadziesi¹t lat po zakoñ-

czeniu wojny pamiêæ i wiedza o wielokul-

turowej historii Lubelszczyzny ulega po-

wolnemu zatarciu. Zaczyna powstawaæ

swoista monokultura pozbawiona wiedzy

o przesz³oœci. Czas, aby spojrzeæ na zapo-

mniane dziedzictwo kulturowe regionu lu-

belskiego jako na wspóln¹

wartoœæ wszystkich jego

mieszkañców. Jednak aby

dziedzictwo to mog³o staæ

siê duchowym bogactwem

regionu, konieczna jest

edukacja, która nie tylko

przekazuje wiedzê na temat

historii, ale pomaga zwal-

czaæ stereotypy i zak³ama-

nia, uczy rozumienia Inne-

go nie w kategoriach Obcego.

Powojenne, w du¿ej mierze polono-

centryczne spojrzenie na historiê Lubel-

szczyzny spowodowa³o obecny brak infor-

macji na temat kultur zamieszkuj¹cych nie-

gdyœ region lubelski 1 . Analiza tematów

podejmowanych przez historyków, histo-

ryków sztuki, regionalistów i etnografów

w publikacjach zwi¹zanych z regionem

pokaza³a, ¿e w wiêkszoœci podejmowano

Kilka wieków wzajemnego

przenikania siê historii naro-

dów i religii spowodowa³o po-

wstanie kultury o bardzo spe-

cyficznym charakterze.

storii Polski: w Lublinie podpisano akt

Unii Lubelskiej, tutaj obradowa³ Trybuna³

Koronny i sejm ¿ydowski Waad Arba Ara-

cot, w Parczewie odbywa³y siê zjazdy Ko-

rony i Litwy, w Lubartowie swój synod

zorganizowali ró¿nowiercy. Jednak Lubel-

szczyzna to przede wszystkim obszar kul-

turowego spotkania Wschodu i Zachodu,

czego najlepszym przyk³adem - stanowi¹-

cym dziœ rodzaj symbolu - jest kaplica

Œwiêtej Trójcy na Zamku Lubelskim. Kilka

wieków wzajemnego przenikania siê histo-

rii narodów i religii spowodowa³o powsta-

nie kultury o bardzo specyficznym charak-

terze. Na mapie Lubelszczyzny jest wiele

miejsc stanowi¹cych w przesz³oœci centra

wielokulturowoœci. S¹ to du¿e oœrodki: Lu-

blin, Che³m, Zamoœæ, W³odawa, Lubartów,

£êczna, ale obok nich miasteczka i osady,

w których obok Polaków ¿yli ¯ydzi, Ukra-

iñcy, Tatarzy, Romowie, Ormianie, gdzie

styka³y siê tradycje i kultura katolicka, pra-

wos³awna, unicka, ewangelicka i ¿ydow-

ska. Na LubelszczyŸnie, w Kostom³otach,

do dziœ funkcjonuje jedyna w Polsce para-

fia neounicka, potomkowie Tatarów mie-

szkaj¹ we wsiach Kruszyniany, £u¿any,

Ma³aszewicze, w Studziance i Lebiedziewie

Rynek w Wojs³awicach, lata 30. XX wieku, fot. NN.

Nr 12-13 zima-wiosna 2003

nr_12_2002.qxd 2003-10-18 11:44 Page 6 (Black plate)

INICJATYWY

tematy zwi¹zane jedynie z histori¹ i kultu-

r¹ polsk¹. W odpowiedzi na potrzebê edu-

kowania na temat wieloetnicznej i wielore-

ligijnej historii w Oœrodku „Brama Grodz-

ka – Teatr NN” powsta³ projekt „Zapo-

mniana Przesz³oœæ – Wielokulturowe Tra-

dycje Lubelszczyzny”.

Pomys³odawcy projektu wykorzystuj¹

dotychczasowe doœwiadczenia artystyczne

le, poniewa¿ to w³aœnie szko³a jest miej-

scem nauczania o przesz³oœci i dziedzic-

twie kulturowym „Ma³ej Ojczyzny”. Pro-

blem ten poruszy³ w jednej ze swoich wy-

powiedzi prof. Jacek WoŸniakowski: „Edu-

kacja powinna siê zacz¹æ od rozszyfrowa-

nia naszego najbli¿szego otoczenia, zna-

czenia i wymowy tego, co zosta³o nazwa-

ne naszym kulturowym krajobrazem (...).

Edukacja powinna otwie-

raæ nasze oczy tak¿e na

inne krajobrazy, na zna-

czenie i wymowê innych

kultur, innymi s³owy na

wartoœæ odmiennoœci” 2 .

Tylko takie dzia³ania daj¹

szansê na nawi¹zanie dia-

logu z innoœci¹ i ró¿no-

rodnoœci¹ otaczaj¹cego

œwiata oraz na przygoto-

wanie m³odzie¿y do rozu-

mienia swojej „Ma³ej Oj-

czyzny” i aktywnego

uczestnictwa w jej ¿yciu.

Proponowany projekt sta-

je siê równie¿ bardzo

wa¿ny w kontekœcie przyst¹pienia Polski

do Unii Europejskiej, ze wzglêdu na ko-

niecznoœæ zapobiegania ksenofobii, nieto-

lerancji, rasizmowi, ale przede wszystkim

ze wzglêdu na koniecznoœæ uœwiadamia-

nia bogactwa kulturowego miejsca,

w którym siê ¿yje.

G³ówne cele projektu to: budowa ser-

wisu internetowego poœwiêconego wielo-

kulturowoœci Lubelszczyzny, stworzenie

sieci wspó³pracowników zajmuj¹cych siê

problematyk¹ wielokulturowoœci, doku-

mentacja fotograficzna miejsc i zabytków

oraz wystawa dokumentalna na ró¿nych

p³aszczyznach ukazuj¹ca wielokulturo-

woœæ regionu.

Jednym z g³ównych efektów projektu

bêdzie edukacyjny wortal internetowy „Pa-

miêæ Miejsca”, który umo¿liwi docieranie

do informacji zwi¹zanych z wielokulturo-

wym dziedzictwem regionu. Poœród mate-

ria³ów znajd¹ siê teksty dotycz¹ce historii

poszczególnych miejscowoœci, informacje

o zabytkach: œwi¹tyniach ró¿nych wyznañ,

cmentarzach, kapliczkach; biogramy posta-

ci zwi¹zanych z konkretnym miejscem,

opisy zwyczajów i obrzêdów, zapisy le-

gend i wierzeñ, informacje demograficzne,

zagadnienia gospodarcze. Oprócz tekstów

w wortalu znajd¹ siê przedwojenne foto-

grafie dokumentuj¹ce ludzi i miejsca oraz

relacje zebrane od osób pamiêtaj¹cych

przedwojenn¹ Lubelszczyznê, uzupe³nione

dŸwiêkami: wypowiedziami w ró¿nych jê-

zykach i dialektach, tradycyjn¹ muzyk¹.

Materia³y bêd¹ umieszczone w zintegro-

wanych bazach: tekstowej, ikonograficznej

i dŸwiêkowej. Wi¹zanie informacji z ró¿-

nych dziedzin pozwoli u¿ytkownikowi od-

„Edukacja powinna siê zacz¹æ od roz-

szyfrowania naszego najbli¿szego oto-

czenia, znaczenia i wymowy tego, co

zosta³o nazwane naszym kulturowym

krajobrazem (...). Edukacja powinna

otwieraæ nasze oczy tak¿e na inne

krajobrazy, na znaczenie i wymowê in-

nych kultur, innymi s³owy na wartoœæ

odmiennoœci”. Jacek WoŸniakowski

i edukacyjne Oœrodka zogniskowane na

problemie pamiêci o lubelskiej dzielnicy

¿ydowskiej. Wynikiem tych dzia³añ jest

miêdzy innymi eksponowana we wnê-

trzach Bramy Grodzkiej wystawa multime-

dialna „Portret Miejsca”, ukazuj¹ca poprzez

fotografie i dŸwiêki obraz nieistniej¹cej

dzielnicy Lublina.

Celem projektu „Zapomniana Prze-

sz³oœæ – Wielokulturowe Tradycje Lubel-

szczyzny” jest nauczanie o wieloetnicznej

i ró¿norodnej pod wzglêdem religijnym

historii regionu lubelskiego oraz aktywiza-

cja lokalnych spo³ecznoœci i œrodowisk

kulturalnych. Adresatami programu s¹

uczniowie gimnazjów oraz ich nauczycie-

Synagoga w Kurowie, dwudziestolecie miêdzywojenne, fot. NN.

Nr 12-13 zima-wiosna 2003

Obyczaje - nr 12-13 -2003.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: