Ojciec

Ojciec - 1) Pater familiae - małżonek, a jednocześnie mężczyzna, który ma własne dzieci; 2) przodek, protoplasta, twórca, inicjator; 3) Bóg - ojciec wobec rodzaju ludzkiego.

Biblia (ST) - 1) Adam, praojciec całej ludzkości, ojciec Kaina i Abla, a potem Seta. 2) Noe - ojciec ludzkości od­rodzonej po potopie, któremu Bóg zle­cił, by jego rodzina mnożyła się i zapeł­niała ziemię. 3) Abraham - ojciec, który miłość do Boga przedkłada nad miłość rodzicielską. Bóg obiecał mu, że będzie on ojcem (protoplastą) całego narodu wybranego. 4) Hiob - sprawiedliwy i wierzący ojciec, którego Bóg wystawia na próbę, odbierając mu całe potomst­wo. Ponieważ Hiob nie zwątpił i ufał Bogu, ten na nowo obdarzył go potomst­wem.

Biblia (NT) - 1) Józef - przybrany ojciec Chrystusa, którego wychowywał wraz z Maryją. Postać szczegółowiej opisana w pismach apokryficznych. 2) W przypowieści o synu marnotraw­nym ojciec przyjmuje na powrót grzesz­nego syna, który się ukorzył, i podej­muje go ucztą.

Mitologia -1) Kronos - okrutny ojciec, który w obawie przed utratą władzy pożera własne dzieci. 2) Zeus - ojciec wielu bogów i herosów, który jednak nie dba o własne potomstwo. 3) Dedal - ojciec Ikara, wraz z którym próbował opuścić Kretę. Mądrość ojca nie uchro­niła syna przed tragedią, spadł do morza, gdy zrobione przez Dedala skrzydła roztopiły się. 4) Minos - król Krety, który kazał wybudować labirynt dla przybranego syna, Minotaura (potwora o głowie byka), a potem składać mu ofiary z ludzi. 5) Tantal - okrutny ojciec, który - by przechytrzyć bogów - ugoto­wał im na ucztę własnego syna. Patrz: uczta - wieczerza - przyjęcie. 6) Lajos - ojciec Edypa, zgodnie z przepowied­nią został zabity przez własnego syna, który następnie poślubił własną matkę, Jokastę. 7) Edyp - brat i ojciec własnych dzieci, swym postępowaniem ściągnął nieszczęście na Teby (patrz: syn). 8) Kreon - ojciec, dla którego racje serca winny ustąpić względom politycznym. Wydaje wyrok na Antygonę, narzeczo­ną własnego syna, przyczyniając się tym samym do jego śmierci.

Homer „Iliada" - Priam, zrozpaczony po śmierci Hektora, udaje się do Achil­lesa, by ten wydał mu ciało syna. We wzruszającej scenie błaga Achillesa o oddanie zwłok Hektora, całując ręce zabójcy syna. Ten wzruszony miłością ojcowską, zgadza się to uczynić, żądając w zamian okupu.

J. da Yoragine „Legenda na dzień św. Aleksego" - Ojciec Aleksego, Eufe-mian, do końca życia nie pogodzi się z decyzją swego syna. Kiedy Aleksy umiera, zarzuca mu egoizm i to, że nie pamiętał o swych rodzicach.

W. Szekspir „Hamlet" - 1) Hamlet ojciec - patrz: zjawy - upiory - wam­piry, syn, władca/władza. 2) Poloniusz to przede wszystkim doskonały dworak, który potrafi podporządkować sprawy rodzinne służbie Klaudiuszowi. Podej­rzliwy wobec syna, Laertesa, każe go śledzić w Paryżu. Oddany bez reszty królowi, próbuje posłużyć się córką, by wyjaśnić tajemnicę Hamleta.

W. Szekspir „Król Lear" - Stary i za­dufany król Lear, który rozdzielił swe królestwo między trzy córki, Gonerylę, Reganę i Kordelię, wypędza z królestwa tę najmłodszą, gdy nie chce dać ona słownego świadectwa miłości do ojca. Kiedy jednak dwie najstarsze córki pró­bują usunąć ojca, Kordelia idzie mu na odsiecz ze swoimi wojskami. Tragizm Leara jako ojca jest tym większy, że ukochane dziecko umiera, powieszone w więzieniu.

W. Szekspir „Burza" - Prospero, mag i mędrzec, to także troskliwy ojciec Mirandy, z którą mieszka na bezludnej wyspie, miejscu swego wygnania. Kie­dy córka zakochuje się w przybyłym na wyspę Ferdynandzie, nie chcąc odda­wać ręki dziecka człowiekowi niegod­nemu, wystawia jego uczucie na próbę.

J. Kochanowski „Treny" - Głównym bohaterem lirycznym cyklu jest ojciec i mędrzec zarazem, surowo doświad­czony przez los. Tragedia Kochanows­kiego jest o tyle dotkliwsza, że widział w Urszulce nie tylko swą córkę, ale i dziedziczkę talentu. Patrz: cierpienie.

J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Priam, nie zważając na złowieszcze przepowiednie swej córki, Kassandry, uchwala wraz z Radą Tro­jańską wyrok: Helena pozostanie w Troi. Daje tym samym dowód przy­wiązania do swego syna, Aleksandra, jak też dowód ślepoty politycznej.

Molier „Skąpiec" - Harpagon jest oj­cem, który na pierwszym miejscu stawia sprawy majątkowe i im podporządko­wuje życie rodzinne (planowane mał­żeństwo córki z bogatym człowiekiem), a jego skąpstwo i chęć zdobycia majątku prowadzą nawet do tego, że chciał okpić własnego syna.

Molier „Świętoszek" - Orgon, pod wpływem Tartuffe'a, zamienia się w bezwzględnego ojca, który wypędza z domu własnego syna, a córkę chce oddać (wbrew jej woli) Tartuffe'owi.

J.U. Niemcewicz „Powrót posła" - 1)

Podkomorzy dba o edukację swego sy­na, Walerego, wysyłając go do szkół w stolicy. Uczy go także, by dom ustępo­wał krajowi, kształcąc go na patriotę i sarmatę oświeconego. Nagrodą za to będzie kariera polityczna Walerego - zostanie posłem na Sejm Wielki. 2) Starosta zaniedbuje swoją córkę, a przy­pomina sobie o niej, gdy zaistnieje okazja korzystnego mariażu z kawale­rem Szarmanckim. Gadulski skłonny jest oddać rękę córki, byle tylko powięk­szyć majątek.

J.W. Goethe „Król Olch" - patrz: syn.

A. Mickiewicz „Powrót taty" - Lirycz­na opowieść o ojcu, który nie wraca ranki i wieczory, a o którego powrót modlą się jego dzieci. Modlitwa ta ura­towała ojcu życie, bowiem wzruszony nią herszt zbójców (sam będący ojcem) ulitował się i puścił go wolno. Patrz: powrót.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1)

Stolnik Horeszko, surowy ojciec i straż­nik tradycji rodu, nie pozwala córce na małżeństwo z Jackiem Soplicą. W ten sposób burzy szczęście własnego dziec­ka i przyczynia się do swej śmierci. 2) Jacek Soplicą nigdy nie pokochał swej żony, nie troszczył się także o syna. Chcąc odpokutować za grzechy młodo­ści, opuszcza Soplicowo, opiekę nad Tadeuszem przekazując swojemu bratu.

J. Słowacki „Ojciec zadżumionych"

- Opowieść Araba, któremu dżuma za­brała wszystkie dzieci. Tragedia życio­wa prowadzi do rezygnacji i poczucia wyobcowania w świecie ludzi nie do­tkniętych tragedią.

A. Fredro „Zemsta" - Rejent Milczek, ojciec Wacława, ogarnięty nienawiścią do Cześnika, skłonny jest stanąć na drodze szczęścia syna i uniemożliwić mu małżeństwo z Klarą.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" -

patrz: mąż, rodzina, syn.

E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - 1)

Pan Earnshaw, ojciec Katarzyny i Hind-leya, z czasem zaczyna faworyzować znajdę Heathcliffa, co w przyszłości stanie się powodem tragedii rodzinnej. Nad własnego syna bardziej ceni tego, któremu ofiarował schronienie. 2) Hind-ley, ojciec Haretona, zapomina o włas­nym dziecku, trwoniąc czas na zaba­wach i pijatykach. Po jego śmierci opie­kę nad dzieckiem przejmie Heathcliff. 3) Egdar Linton, nadmiernie troskliwy ojciec, wychował Katarzynę w oderwa­niu od rzeczywistości, nie ujawniając jej prawdy o matce. W ten sposób przy­czynił się do jej nieszczęścia i do włas­nej śmierci. 4) Heathcliff nigdy nie był prawdziwym ojcem dla młodego Lin-tona. Wykorzystał go natomiast w swo­jej rozgrywce z Edgarem, odbierając Lintonom ich rodzinny majątek, Droz-dowe Gniazdo.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Powieść jest studium nadmiernej i bezgranicznej miłości ojcowskiej. Goriot wyzbywa się całego majątku, by zapewnić szczęście swoim córkom. Nie zyskuje w zamian nic, poza sporadycznymi spotkaniami z dziećmi, które wstydzą się zubożałego ojca. Patrz: córka.

H. Balzac „Eugenia Grandet" - patrz: pieniądze.

A. Dumas „Wicehrabia de Bragellon-

ne" - Atos, ojciec Raula, na zawsze opuszcza dwór po zatargu króla z jego synem. Żyje, dopóki żyć będzie Raul. Na wieść o śmierci syna (zginął na wojnie w Afryce), zapada na ciężką chorobę i wkrótce potem umiera.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Be­nedykt Korczyński, surowy i sprawied­liwy ojciec, wychowuje swe dzieci w poszanowaniu pracy i tradycji. Pomi­mo iż kocha córkę i syna, nie rozpiesz­cza ich, a z Witoldem poróżni go nawet kwestia innego spojrzenia na rolnictwo. Patrz: konflikt pokoleń.

B. Prus „Lalka" - Tomasz Łęcki, bez­krytyczny ojciec, we wszystkim ustępu­jący swojej córce, wychowuje Izabelę na kobietę bez serca. Nie potrafi zauwa­żyć wad

córki, stale wierzy, że w życiu zrobi ona doskonałą partię.

H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Jurand ze Spychowa, któremu Krzyżacy ode­brali ukochaną córkę, Danuśkę, jedzie do zamku w Szczytnie, by odebrać dziecko. Godzi się na upokorzenia, a na­wet na tortury, by wreszce dowiedzieć się, że Danuśka oszalała. Patrz: córka.

F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara"

- Marmieładow, ojciec wielodzietnej rodziny, przepija wszystkie zdobyte pie­niądze, wiedząc, że krzywdzi swych bliskich. Nałóg jest tak silny, że nie zważa on na nieszczęście dzieci (np. Sonia wychodzi na ulicę, by zarobić na utrzymanie domu) i coraz bardziej po­grąża się w alkoholizmie.

F. Dostojewski „Bracia Karamazow"

- Stary Karamazow, ojciec trzech ślub­nych synów i jednego nieślubnego (Smierdiakow) z równym okrucieńst­wem i nieczułością traktuje ich wszyst­kich. Najważniejszą dla niego sprawą w życiu jest on sam i jego pieniądze. Umiera, zamordowany przez Smierdia-kowa.

S. Żeromski „Doktor Piotr" - Domi­nik Cedzyna to ojciec, który dla dobra syna dokonuje malwersacji (zdobywa pieniądze na kształcenie Piotra). Syn, unosząc się honorem, nie rozumiejąc ojca, opuszcza go na zawsze.

S. Żeromski „Zapomnienie" - Obala, ubogi chłop, ryzykując wolnością, krad­nie z lasu dziedzica drzewo na trumnę dla zmarłego syna. Ten prosty człowiek doskonale rozumie, że każdego należy pochować godnie.

W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Maciej Boryna - patrz: rodzina, konflikt poko­leń. 2) Antek Boryna - ojciec i mąż, który zapomina o swojej rodzinie i an­gażuje się w romans z Jagną. Dopiero po wyjściu z więzienia zrozumiał, czym są dla niego żona i dzieci. 3) Stary Bylica, ojciec Hanki, został wygnany ze swej chaty przez starszą córkę, Weronikę. Ostatnie lata życia spędzi razem z Han­ką, ciężko pracując, ale też czując się potrzebnym. Gdy jednak Hanka zosta­nie wielką gospodynią., zgodzi się, by ojciec został żebrakiem.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Oj­ciec Tomasza Judyma, wielokrotnie wspominany przez obu swych synów, był ubogim szewcem, a przy tym pija­kiem zatruwającym życie swoim dzie­ciom i żonie. Jego postawa życiowa przyczyniła się do walki Judyma o zape­wnienie sobie wykształcenia. Patrz: syn.

G. Zapolska „Moralność pani Duls-kiej" - Felicjan Dulski, pan domu i gło­wa rodziny, nie wypowiada się w spra­wach dotyczących wychowania dzieci. Podporządkowany bez reszty żonie, uważa, że łatwiej jest pozostać biernym. Dopiero, gdy żąda się od niego zajęcia stanowiska w sprawie romansu Zbysz­ka, wypowiada jedyne słowa: A niech was wszyscy diabli! Patrz: dom.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Sewe­ryn Baryka w drodze powrotnej do Polski stara się zaszczepić synowi miłość do ojczyzny, opowiadając mu o szklanych domach. Konfrontacja ma­rzeń starego z rzeczywistością (której zresztą nie zobaczył) jest drastyczna: Cezary zaczął widzieć w ojcu dziwaka i idealistę.

S. Undset „Krystyna, córka Lavran-

sa" -1) Lavrans, ojciec Krystyny i Ram-borgi, wychowuje swe dzieci surowo i w poszanowaniu zasad wiary. Postępo­wanie Krystyny, jej uporczywe dążenie do małżeństwa z Erlendem, jak i utrata dziewictwa przed ślubem są dla niego tragedią życiową. 2) Erlend jest ojcem, który potrafi przyuczyć synów do rze­miosła rycerskiego, ale nie jest w stanie wpoić im podstawowych zasad moral­ności. Problem wychowania dzieci po­zostawia żonie.

M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1)

Bogumił Niechcic kocha swoje dzieci rozumną miłością. W przeciwieństwie do Barbary potrafi dostrzec ich wady i prawdziwe zalety. Nie ma przesadnych ambicji co do ich przyszłości - chce jedynie, by wyrosły na mądrych i uczci­wych ludzi. Pozostawia im wiele swo­body w decydowaniu o własnym życiu. Ze smutkiem przyjmuje jednak postano­wienie Agnieszki o wyjeździe na studia do Szwajcarii. Wielkim strapieniem jest też dla niego Tomaszek, jedyny żyjący syn. Śmierć Piotrusia przeżył bardzo mocno (próbował popełnić samobójst­wo), a teraz musi patrzeć, jak najmłod­sze z dzieci stacza się na dno i nie jest w stanie nic uczynić, by temu zapobiec. 2) Daniel Ostrzeński traktuje Janusza i Anzelma jak rywali w walce o względy i czas Michasi. Uważa, że żona po­święca synom zbyt wiele uwagi, zapo­minając o nim. Kiedy Janusz będzie umierał, Daniel potraktuje agonię syna jako kolejne wydarzenie, które absor­buje Michasię i nie pozwala jej przebywać wyłącznie w jego towarzystwie. Najmłodsze z dzieci, Bodzio, stanie się dla Daniela nadzieją na znalezienie wre­szcie bratniej duszy, toteż będzie wy­chowywał syna „na swój obraz i podo­bieństwo". Niestety, Bodzio okaże się cynicznym materialistą.

Z. Nałkowska „Granica" - 1) Ojciec Zenona Ziembiewicza niezbyt troskli­wie zajmuje się synem. Całe dnie spędza raczej na obchodzeniu gospodarstwa lub wykonywaniu drobnych zajęć. Z cza­sem przestaje być autorytetem dla syna, który w dzieciństwie widział w nim człowieka wyjątkowego i wszechstron­nie wykształconego. 2) Zenon Ziembiewicz przedkłada karierę polityczną nad życie rodzinne. Jest ojcem w czysto teoretycznym tego słowa znaczeniu; wychowanie syna powierzył Elżbiecie, niańce. 3) Pan Biecki, ojciec Elżbiety, wychowywał ją od odejścia żony aż do śmierci. Był dla córki jedyną naprawdębliską osobą. Wraz z jego odejściem przestała istnieć rodzina Elżbiety.

I. Iwaszkiewicz „Brzezina" - Po śmie­rci żony Bolesław całkowicie zaniedbał wychowanie córki, którą opiekowały się teraz kobiety ze służby. Jako ojca draż­niło go także, że mała znalazła wspólny język raczej ze swoim stryjem, Stasiem, niż z nim samym.

B. Schulz „Sklepy cynamonowe" - Oj­ciec jest dla głównego bohatera mędr-cem i hierofantem, a także natchnionym hereTJarchą, To on odkrywa synowi tajniki wiedzy ezoterycznej, wskazuje przyszłą drogę życia. Jakkolwiek dziec­ko bardzo kocha ojca, droga, którą samo obierze, będzie inna.

T. Borowski „Dzień na Harmenzach"

- Borowski opowiada tu historię Żyda, Beckera, który powiesił swojego syna, ponieważ ten ukradł chleb. W czasie wojny głód niszczył nawet uczucia oj­cowskie.

L. Kruczkowski „Niemcy" - Prof. Sonnenbruch nie jest ani dobrym ojcem, ani dobrym mężem. Jest znakomitym naukowcem niemieckim, który pragnie zamknąć się w swojej pracowni, izo­lując się od spraw dotyczących Europy i świata. Willego w ogóle nie dostrzega, bliższy kontakt ma tylko z córką - Ruth, ale i od niej nie przyjmuje koniaku z Francji, bo nie chce mieć nic wspól­nego z tym, co się w Europie dzieje. Nauka jest jedynym jego światem, jest azylem przed rzeczywistością wojny.

A. Szczypiorski „Początek" - Ojciec jest dla Henryczka Fichtelbauma naj­wyższym autorytetem i najważniejszą osobą w życiu. Wspomnienie ojca, ży­dowskiego adwokata, który pozostał w getcie, sprawi, że Henryczek wróci tam, gdzie została jego rodzina, do getta.

M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia"

- Ojciec Agnieszki i Grzegorza jest przedwcześnie postarzałym człowie­kiem, który za nieszczęścia życiowe obwinia wszystkich, tylko nie siebie. Nie ma w nim zrozumienia dla własnych dzieci, a szczególnie dla syna. Egois­tycznie nastawiony do życia, dostrzega wyłącznie własne, drobne problemy (np. to, że pada deszcz, więc nie może pójść na ryby).

J. Steinbeck „Na wschód od Edenu"

- 1) Cyrus Trusk - patrz: syn. 2) Adam Trusk samotnie wychowuje Arona i Ka-leba. Jego ulubieńcem jest ten pierwszy

- dobry uczeń, spokojne dziecko, pod­czas gdy Kaleb przysparza ojcu licznych trosk. Z natury spokojny i opanowany Adam, nie potrafi zrozumieć poryw-czego syna, krzywdząc go niejednokrot...