AUTORSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY I AGRESJI W SZKOLE.doc

AUTORSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY I AGRESJI W SZKOLE

WSTĘP
     Jednym z najbardziej widocznych zjawisk dokonujących się wśród młodzieży w ostatnich latach jest eskalacja zachowań nasyconych agresją. Z uwagi na wymiar i natężenie tego zjawiska postanowiliśmy stworzyć program, którego celem byłoby zminimalizowanie przyczyn agresji i przeciwdziałanie przemocy, a także wskazanie właściwych wyborów życiowych i umiejętności rozładowania napięcia w alternatywny sposób. Zdajemy sobie sprawę, że szkoła jako placówka edukacyjno-wychowawcza w dużej mierze odpowiada za kształtowanie właściwych postaw społecznych swych uczniów, musi więc wskazać im właściwą drogę w życiu, naświetlić pozytywne postawy społeczne i moralne, dzięki którym będą prawidłowo funkcjonowali w społeczeństwie. Aby program ten przyniósł zamierzone efekty musi być wspierany ścisłą współpracą ze środowiskiem rodzinnym, w którym młodzi ludzie wzrastają.
     Założenia teoretyczne programu wynikają z podstawowych prawidłowości i zasad psychologii ogólnej i społecznej.

CZĘŚĆ TEORETYCZNA

     AGRESJA – w znaczeniu potocznym oznacza wrogie ruchy i zachowania mające na celu wyrządzenie komuś szkody, straty czy bólu. Jest ona pokazaniem pozycji dominującej. Agresja jest zapalnikiem przemocy.
     Agresja pośrednia objawia się przez ignorowanie poleceń i zakazów, wydawanie nieprzychylnej opinii, agresja przemieszczona to np.: trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotami, niszczenie wytworów własnej pracy, pisanie po ławkach, ataki na rówieśników, a agresja werbalna przejawia się aroganckimi, obraźliwymi wypowiedziami.

Przyczyny zachowań agresywnych u dziecka:

·         agresja i przemoc w rodzinie,

·         chaos w rodzinie,

·         negatywny lub chłodny stosunek rodziców do dziecka,

·         brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa, rówieśników,

·         mało rozwinięta samokontrola swoich emocji,

·         ustabilizowane wzory zachowań agresywnych i stosowania przemocy,

·         używanie alkoholu i narkotyków,

·         nuda,

·         przekazywana w telewizji przemoc.

Najczęstsze przejawy agresji fizycznej wśród uczniów:

·         pobicia i bójki,

·         przestraszanie,

·         niszczenie cudzych rzeczy,

·         niszczenie sprzętu szkolnego,

·         zachęcanie do bicia,

·         wymuszanie,

·         bicie młodszych kolegów,

·         napastowanie fizyczne przez zorganizowaną grupę.

Agresja słowna uczniów wyraża się poprzez:

·         grożenie pobiciem,

·         przezywanie,

·         przekleństwa,

·         ordynarne odzywki,

·         wyśmiewanie,

·         kłótnie,

·         grożenie skarżeniem,

·         napastowanie słowne przez zorganizowaną grupę.

Agresywne zachowania uczniów służą m. in.:
odreagowaniu złości, wyżyciu się, osiągnięciu jakiegoś celu, zwróceniu na siebie uwagi, zaspokojeniu potrzeb, rozładowaniu lęków i napięć, demonstracji siły, maskowaniu lęku i słabości, zdobyciu akceptacji grupy, odpowiedzi na agresję ("przemoc rodzi przemoc").

PRZEMOC – działanie powodujące naruszenie praw człowieka. To każde działanie, słowo, które nas poniża, powoduje krzywdę, cierpienie.
      Istotą przemocy fizycznej jest zadawanie i powodowanie cierpień. Oto jej cztery podstawowe formy:

·         bicie – uderzanie ręką, uderzanie przedmiotami, szarpanie za włosy, za uszy, kopanie, popychanie i inne,

·         przymuszanie – do trzymania podniesionych rąk, do klęczenia, wykonywania różnych prac fizycznych, zmiany miejsca przebywania, opuszczania klasy szkolnej i inne,

·         ograniczanie – zakaz wychodzenia z klasy szkolnej, szkoły, mieszkania, wiązanie, zakaz jedzenia i inne,

·         pozbawianie – noszenia ulubionej odzieży, spotkań towarzyskich, stałego miejsca przebywania w jakimś pomieszczeniu i inne.

     Przemoc emocjonalna wobec dziecka może się przejawiać na różne sposoby:

·         przemoc słowna polegać może na oczernianiu, zawstydzaniu, oskarżaniu, przezywaniu (obniża poczucie wartości i porównuje go z innymi dziećmi), naśmiewanie się,

·         odrzucenie (fizyczne i emocjonalne),

·         degradowanie czyli ocenianie, obniżanie poczucia wartości poprzez krytykę, porównywanie do innych,

·         terroryzowanie czyli straszenie lub zastraszanie,

·         izolowanie od środowiska zewnętrznego, od grup rówieśniczych, od zajęć pozaszkolnych, od dalszej rodziny (dziadków, cioć, etc,), nie wyrażanie myśli i uczuć wewnątrz rodziny, zakaz budowania własnej indywidualności,

·         obowiązek istnienia w strukturach, tzn. że dziecko musi funkcjonować w zaakceptowanej strukturze, ryzykiem takiego postępowania wobec dziecka jest możliwość pojawienia się w przyszłości psychoz środowiskowych i osobowościowych,

·         korumpowanie, czyli zmuszanie do kradzieży, żebractwa, proponowanie lub przymuszanie do picia alkoholu,

·         eksploatacja, czyli przymuszanie do czynności i ról przekraczających możliwości rozwojowe dziecka, przejawiające się w zamianie ról i przemocy seksualnej,

·         pozbawianie stymulacji emocjonalnej, intelektualnej, społecznej,

·         niepewne i niestabilne wychowanie, czyli brak czytelnych zasad i norm wychowania

Czynniki ryzyka:

·         bezrobocie w rodzinie, bieda, marginalizacja społeczna,

·         przemoc i niewydolność wychowawcza rodziny,

·         niska samoocena,

·         zatarte granice, brak pozytywnych wzorów,

·         brak jasno określonych norm etycznych i moralnych,

·         używanie substancji psychoaktywnych,

·         niepowodzenia szkolne,

·         niezaspokojenie pragnień i potrzeb,

·         przynależność do nieformalnych grup i subkultur,

·         gloryfikacja przemocy w mediach

Czynniki zapobiegające:

·         aktywna współpraca w rozwiązywaniu problemów wychowawczych ucznia na linii szkoła – dom,

·         działania profilaktyczne dostosowane do potrzeb szkoły,

·         zajęcia pozalekcyjne kompensujące deficyt poznawczy, emocjonalny i wychowawczy,

·         pomoc materialna w ramach posiadanych środków finansowych oraz współpraca z organizacjami pomocowymi działającymi na terenie gminy,

·         zajęcia integracyjne zespołu klasowego.

PSYCHOLOGICZNY PORTRET AGRESORA
      Typowych agresorów charakteryzuje stosowanie przemocy wobec rówieśników. Mają stosunkowo małą samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywają strach lub stres. Stosują agresję i przemoc, gdy cierpią z powodów osobistych, rodzinnych i społecznych. Łatwo wpadają we frustrację, są impulsywni mają stałe wzorce do zachowań agresywnych i stosowania przemocy. W powszechnej opinii psychologów i psychiatrów, osoby o agresywnym zachowaniu są w rzeczywistości niespokojne i niepewne siebie.
       Agresorzy wykazują dużą aktywność i energię, chcą panować nad otoczeniem podporządkowując sobie innych i czerpią z tego satysfakcję. Wychowują się w rodzinach z licznymi problemami (alkoholizm, przestępstwa, przemoc, rozwody, itp.), gdzie dorośli stosują podwójne wzorce zachowań (np. co innego mówią, a co innego robią) i znajdują się w trudnych warunkach materialnych. To wszystko może wywoływać w nich wrogość wobec otoczenia.Agresorzy czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy. Ich ofiary muszą dostarczać im np. papierosy lub inne rzeczy, mające dla nich wartość. Warto dodać, że agresorzy cieszą się swoistym prestiżem w najbliższym otoczeniu (koledzy, znajomi).
Dzieci agresywne:

·         dokuczają, wyśmiewają, ośmieszają, przezywają, robią sobie żarty - bijąc popychając, kopiąc - swoją agresję kierują głównie do słabszych, bezbronnych,

·         mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych,

·         łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani,

·         nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami, trudno jest im stosować się do ogólnie przyjętych reguł,

·         generalnie są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie,

·         są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy,

·         mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko odpowiedź,

·         są biegłe w udawaniu,

·         dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu.

      Osobowość sprawcy jest osobowością sztywną, w której występuje brak zdolności regulowania własnych emocji, brak umiejętności kontroli. Jego psychika i osobowość jest pofragmentowana, dużo w niej złości, wściekłości, bezsilności, uczuć dysforii i pustki. Osoby te często deklarują, że ich ciała są zbrukane, dokonują ataków na własne ciało (samookaleczenie), często w stanie dysocjacji i transu.

PSYCHOLOGICZNY PORTRET OFIARY
Są to najczęściej osoby z niską samooceną, niepewne, ostrożne, wrażliwe dzieci, które :

·         przezywane, wyśmiewane, ośmieszane, poniżane, zmuszane do posłuszeństwa, obwiniane, nie są akceptowane przez innych, wstydzą się, że są sprowadzane do roli ofiary, są z tego powodu nieszczęśliwe i załamane,

·         w desperacki sposób próbują zdobyć akceptację agresorów (np. kradną dla nich),

·         strach, zamknięcie w sobie i negatywne wyobrażenie o sobie powoduje, że nie są zdolne do wyrażania swoich uczuć i dobrej komunikacji z otoczeniem,

·         są wyizolowane, samotne,

·         mają nieoczekiwane zmiany nastroju - irytacje i nagłe wybuchy,

·         mają trudności w wypowiadaniu się,

·         mogą same używać przemocy wobec słabszych od siebie,

·         nagle nie lubią szkoły i unikają chodzenia do niej,

·         spóźniają się do szkoły, w szkole trzymają się blisko nauczycieli lub innych dorosłych,

·         tracą zainteresowanie nauką i mają z nią kłopoty,

·         mają trudności z zabraniem głosu w klasie, sprawiają wrażenie niespokojnych i niepewnych siebie,

·         często skarżą się na bóle głowy, brzucha (zwłaszcza rano), nie maja apetytu,

·         mają siniaki, rany, zadrapania, okaleczenia, podarte ubrania, zniszczone rzeczy osobiste, czego nie można wyjaśnić w racjonalny sposób, a co oznacza, że powstały w wyniku fizycznych na nie napadów.

      Uraz czyli trauma powoduje niepowetowane szkody w psychice ofiary, które przejawiają się w szeregu patologicznych sposobów zachowania:

·         przywiązanie do prześladowcy (sprawcy),

·         patologiczne możliwości obronne psychiki, które są silnie destruktywne ale nie służą rozwojowi jednostki,

·         brak poczucia więzi, bezpieczeństwa, siły, kontroli,

·         ofiara ma poczucie, że nie może na nikim polegać,

·         wytwarzają się nieprawidłowe relacje pomiędzy ciałem a psychiką, nieświadomością a świadomością , pojawiają się zachowania dysocjacyjne, bulimia, zaburzenia psychoseksualne oraz uzależnienia,

·         pojawia się zagrożenie i strach przed śmiercią własną i osób bliskich,

·         sposób doświadczania przemocy w sposób nieprzewidywalny (chaotyczny) wprowadza stan gotowości i czujności psychicznej, zdolność do odczytywania sygnałów pozawerbalnych, występują zaburzenia snu,

·         pojawia się mechanizm zaprzeczania, wyparcia, tłumienia,

·         pojawia się trans zmieniający poczucie czasu oraz występują dziwaczne odczucia płynące z ciała,

·         pojawiają się objawy amnezyjne czyli niepamięci,

·         obniża się poczucie kontroli w sytuacji stresowej,

·         pojawia się obwinianie, oprawca potwierdza to poczucie winy (wdrukowuje).

     Prawie w każdej klasie można znaleźć uczniów, którzy przyjmują postawę agresorów i tych, którzy są ofiarami. Całkowicie wyeliminować agresji się nie da, ale na pewno można złagodzić skutki jakie ze sobą niesie przemoc i agresja. Pierwszym krokiem może być nawiązywanie kontaktu i wzmacnianie prawidłowych więzi międzyludzkich, między rodzicami i dziećmi, między wychowawcami i wychowankami, między nauczycielami i uczniami, między rówieśnikami.
Dzieci wychowywane w atmosferze przemocy wykazują przekonania, że:

·         problemy, a szczególnie konflikty należy zawsze rozwiązywać z zastosowaniem przemocy,

·         życie dziecka w poniżaniu i stałym zagrożeniu jest normalne,

·         najbliższe, cenione i kochane osoby mogą zadawać ból fizyczny i emocjonalny,

·         dziecko powinno być stale "przywoływane do porządku" za pomocą siły fizycznej i presji psychicznej.

I. DIAGNOZA
     Na podstawie przeprowadzonych ankiet, rozmów indywidualnych z nauczycielami, pedagogiem, rodzicami, uczniami dokonamy oceny stanu bezpieczeństwa na terenie szkoły i poza nią, określimy z jakimi zachowaniami agresywnymi mamy do czynienia w naszej szkole i zapoznamy się ze skalą zjawiska agresji.
     Kolejnym etapem działań będzie przeprowadzenie w klasach przez wychowawców badań socjometrycznych i opracowanie wyników. Poprzez przeprowadzenie diagnozy klasy istnieje możliwość wykrycia agresora (sprawcy) i ofiary w danej klasie, a w ten sposób będzie można określić grupę najbardziej agresywnych uczniów w szkole, ustalić przyczyny ich agresywnych zachowań oraz miejsc w szkole sprzyjających ich powstawaniu. Wyselekcjonowanie grup zwiększonego ryzyka (tzn. sprawców i ofiar) pozwoli podjąć odpowiednie działania naprawcze.

II. CELE GŁÓWNE PROGRAMU:

1. Eliminowanie zachowań agresywnych i przemocy wśród młodzieży.
2. Wzrost poczucia bezpieczeństwa ucznia w szkole.
3. Integracja uczniów w szkole i wzmocnienie więzi między uczniami, nauczycielami i rodzicami we wspólnym działaniu na rzecz przeciwdziałania agresji.

DZIAŁANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW OGÓLNYCH
     Aby podjąć przeciwdziałanie zjawiskom przemocy nauczyciele:

·         potrzebują gruntownej wiedzy na temat mechanizmów uruchamiających zachowania agresywne na terenie szkoły i innych placówek, w których dzieci i młodzież przebywają przez dłuższy czas,

·         muszą podjąć decyzję o włączeniu puli zachowań agresywnych do obszaru, na który mają wpływ i mogą wziąć za ten obszar odpowiedzialność,

·         muszą mieć jasny obraz wartości i zasad, w imię których będą działać - mieć świadomość własnych zachowań i ich wpływu na inne osoby,

·         potrafią wyodrębniać wszelkie postacie zachowań agresywnych z całego spektrum innych zachowań w klasie czy grupie,

·         umieją dostrzegać i wzmacniać zachowania przyjazne, kooperatywne oraz być ich ilustracją,

·         potrzebują wsparcia, niosąc wszechstronną pomoc dzieciom, które padły ofiarą przemocy,

·         ...