Adam Andrzejewski - Ontologia czterowymiarowa a podróż w czasie Analiza argumentu Theodore'a Sidera.pdf - Ontologia i metafizyka - dr_vanini

„Analiza i Egzystencja” 17 (2012)

ISSN 1734-9923

ARTYKUŁY

ADAM ANDRZEJEWSKI*

ONTOLOGIA CZTEROWYMIAROWA

A PODRÓŻ W CZASIE

ANALIZA ARGUMENTU THEODORE’A SIDERA

Słowa kluczowe: podróż w czasie, czas, endurantyzm, perdurantyzm,

identyczność, Theodore Sider

Keywords: time travel, time, endurantism, perdurantism, identity,

Theodore Sider

1. Wprowadzenie

W ciągu ostatnich dekad możemy zaobserwować swoisty zwrot ﬁ lozoﬁ i

ku naukom przyrodniczym. Jednym z jego przejawów jest to, że współczes-

na metaﬁ zyka analityczna przedmiotem swoich analiz czyni różnorodne

problemy z dziedziny nauk szczegółowych (takich jak biologia, genetyka,

ﬁ zyka, astronomia czy chemia). Wpisując się w ten szeroko pojęty nurt, ni-

niejszy artykuł będzie dotyczyć ontologicznej analizy problematyki podróży

w czasie. Jej głównym celem będzie krytyczna rekonstrukcja i interpreta-

cja argumentu Theodore’a Sidera z podróży w czasie oraz wykazanie, że

– wbrew powszechnej opinii – nie jest to konkluzywny argument na rzecz

przyjęcia metaﬁ zyki części czasowych w sporze między ontologiami trój-

* Adam Andrzejewski – doktorant w Instytucie Filozoﬁ i Uniwersytetu Warszawskiego.

E-mail: adam.epoche@gmail.com.

164

Adam Andrzejewski

i czterowymiarowymi. Pragnę zaznaczyć, iż podjęta zostanie tu wyłącznie

ﬁ lozoﬁ czna interpretacja możliwości podróży w czasie, gdyż tylko ta pozo-

staje w zakresie moich kompetencji. W odniesieniu do możliwości logicznej

i ﬁ zycznej życzliwie przyjmuję, że podróż w czasie jest możliwa 1 .

Warto podkreślić, że wszystkie dociekania zawarte w artykule opierają

się na tzw. klasycznym scenariuszu podróży w czasie, w myśl którego po-

dróż w czasie polega na przeniesieniu się wstecz do dowolnego momentu,

na przykład z 8 grudnia roku 2010 do 15 sierpnia roku 1010. Podróż ta jest

momentalna, czyli sama nie zajmuje żadnego czasu: osoba wchodząca do

maszyny czasu momentalnie znika z roku 2010 i momentalnie pojawia

się w roku 1010. Klasyczny scenariusz podróży w czasie nie obejmuje na

przykład podróży w przyszłość. Przyjęcie każdego klasycznego bądź nie-

klasycznego modelu podróży w czasie jest ściśle powiązane z wyznawaną

przez nas metaﬁ zyką czasu. Wielu ﬁ lozofów uważa ontologię eternalizmu

za koncepcję najlepiej współgrającą ze scenariuszami podróży w czasie 2 .

Rozwiązanie to, pomimo swojej atrakcyjności, nie jest jedynym możliwym

– przeprowadzane są bowiem analizy próbujące wykazać zgodność klasycz-

nego scenariusza podróży w czasie z prezentyzmem 3 .

Problematyka metaﬁ zyki czasu nie jest jedynym spornym zagadnie-

niem, które pojawia się podczas badania konsekwencji podróży w czasie.

Inne problemy dotyczą struktury czasoprzestrzeni i wielowymiarowości

czasu, możliwości zmiany przeszłości (tzw. paradoks dziadka), zachodzenia

wstecznych związków kauzalnych czy istnienia tego samego przedmiotu

1 Por. K.C. Raju, Time Travel and the Reality of Spontaneity , „Foundations of

Physics” 7 (37) (2006), s. 1099–1113; B. Monton, Time Travel without Causal Loops ,

„Philosophical Quarterly” 56 (234) (2007), s. 54–67; F. Arntzenius, T. Maudlin, Time

Travel and Modern Physics , [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy , Stanford Uni-

versity 2009.

2 Por. np. J. Benovsky, Eternalist Theories of Persistance Through Time: Where

the Differences really Lie , „Axiomathes” 1 (19) (2009), s. 51–71. Warto zaznaczyć, iż

coraz częściej wśród kwestii związanych z ontologią trwania pojawiają się zagadnienia

dotyczące teorii względności. W dalszej części artykułu rozważania te zostaną jednakże

pominięte, gdyż nie rozstrzygają one w sposób jednoznaczny, która teoria trwania jest

z godna z konsekwencjami płynący m i z teorii względności. Zob. I. Gibson, O. Pooley,

Relativistic Persistence , „Philosophical Perspectives” 20 (1) (2006), s. 157–198.

3 Zob. S. Keller, M. Nelson, Presentists should believe in Time Travel , „Australasian

Journal of Philosophy” (79) (2001), s. 333–345.

Ontologia czterowymiarowa a podróż w czasie

165

w dwóch różnych miejscach w tym samym czasie. Analiza tych interesują-

cych problemów wykracza jednak poza skromne ramy tej pracy.

Niniejszy artykuł posiada następującą strukturę: w pierwszej kolejności

analizie zostaje poddany klasyczny scenariusz podróży w czasie z uka-

zaniem pewnych trudności, jakie napotyka perdurantyzm w interpretacji

owego scenariusza. W dalszej kolejności zrekonstruowany jest argument

Theodore’a Sidera z podróży w czasie na rzecz perdurantyzmu, mający

oddalać klasyczne trudności ontologii części czasowych. Następnie została

przeprowadzona krytyka tegoż argumentu, uwzględniająca kwestie dotyczą-

ce w szczególności: osoboprzekrojów ( person stages ) oraz identyczności.

Końcowa część pracy zawiera ogólne wnioski dotyczące ontologicznych

kosztów przyjęcia teorii części czasowych oraz wykorzystywania podróży

w czasie jako argumentu w sporze pomiędzy konkurencyjnymi ontologiami

trwania w czasie.

2. Części czasowe i podróż w czasie

Przyjęcie możliwości podróży w czasie pociąga za sobą zobowiązanie do

zaproponowania teorii ontologicznej, która w satysfakcjonujący sposób wy-

jaśniałaby wszystkie generowane przez to założenie trudności metaﬁ zyczne.

Jednym z podstawowych problemów, z jakim musi się uporać taka teoria,

jest zagadnienie trwania przedmiotów podlegających podróży w czasie.

We współczesnej ontologii występują dwie podstawowe (i przeciwstawne

sobie) doktryny dotyczące trwania przedmiotów w czasie: endurantyzm

i perdurantyzm 4 . Nie może więc dziwić fakt, iż znaczna część ﬁ lozofów

wykorzystuje podróże w czasie (traktowane jako swoisty eksperyment my-

ślowy) do argumentacji na rzecz określonej teorii. Koncepcja ontologiczna,

która radzi sobie z możliwością podróży w czasie, może ją traktować jako

argument wykazujący jej przewagę nad teoriami, które nie potraﬁ ą podróży

w czasie wyjaśnić.

4 Wyczerpująca wykładnia i analiza tych stanowisk znajdują się w: S. Haslanger,

Persistence through Time , [w:] The Oxford Handbook of Metaphysic , ed. M.J. Loux,

D.W. Zimmerman, Oxford University Press 2005. W pracy traktuję terminy „perdu-

rantyzm”, „teoria części czasowych”, „ontologia czterowymiarowa” jako synonimy.

Podobnie rzecz ma się w przypadku terminów „endurantyzm” oraz „ontologia trój-

wymiarowa”.

166

Adam Andrzejewski

Zdecydowana większość zwolenników tego typu wnioskowania

opowiada się po stronie metaﬁ zyki perdurantyzmu 5 , uznając ją za kon-

cepcję w zadowalający sposób wyjaśniającą metaﬁ zyczne konsekwencje

podróży w czasie i niepowodującą przy tym komplikacji, które pociąga za

sobą przyjęcie endurantyzmu. Tym samym możliwość podróży w czasie

traktowana jest jako argument na rzecz ontologii czterowymiarowej. W tej

części artykułu zostanie przedstawiony i zanalizowany klasyczny scena-

riusz podróży w czasie w formie, jaka została zaproponowana m.in. przez

Theodore’a Sidera. Posłuży on następnie do zilustrowania pewnych ogól-

nych trudności, na które napotyka ontologia perdurantyzmu w wyjaśnianiu

podróży w czasie 6 .

2.1. Scenariusz podróży w czasie

Podróż w czasie, w swojej najmniej wyszukanej formie, może przebiegać

następująco 7 :

5 Pierwszą wzmiankę faworyzującą perdurantyzm względem endurantyzmu jako

teorię zgodną z podróżą w czasie znajdujemy [w:] D. Lewis, The Paradoxes of Time

Travel , „American Philosophical Quarterly” 13 (1976), s. 145–152.

6 Argument Sidera z podróży w czasie wzbudził duże zainteresowanie wśród ﬁ lozo-

fów. Dlatego też bywa wykorzystywany nawet przez tych zwolenników perdurantyzmu,

którzy nie podzielają konkretnych rozwiązań Sidera (głównie koncepcji osoboprzekroju).

Por. N. Markosian, Two Arguments from Sider’s Four-Dimensionalism , „Philosophy and

Phenomenological Research” 68 (2004), s. 665–673; J. Simon, Is Time Travel a Problem

for the Three-Dimensionalist? , „Monist” 88 (2005), s. 353–361.

7 Bardziej wyraﬁ nowane wizje podróży w czasie spotykamy [w:] D. Lewis, dz. cyt.

oraz [w:] N. Efﬁ ngham, Mereological Explanation and Time Travel , „Australasian Journal

of Philosophy” 88 (2010), s. 333–345. Dotyczą one m.in. scenariusza podróży w czasie,

który zakłada zmianę przeszłości. Mowa tutaj o tzw. problemie dziadka. Problem ten

sprowadzić możemy do próby odpowiedzi na pytanie, czy cofając się w przeszłość, mo-

żemy zabić swojego dziadka przed narodzinami naszych rodziców. Kwestii możliwości

zmiany zdarzeń już dokonanych w sytuacji podróży w czasie poświęcone zostały m.in.

prace: L. Dwyer, Time Travel and Changing the Past , „Philosophical Studies” 27 (5)

(1975), s. 341–350; N.J.J. Smith, Bananas enough for Time Travel? , „British Journal for

Philosophy of Science” 48 (3) (1997), s. 363–389; P.M.B. Vranas, Can I kill my Younger

Self? Time Travel and the Retrosuicide Paradox , „Paciﬁ c Philosophical Quarterly” 90

(4) (2009), s. 320–334.

Ontologia czterowymiarowa a podróż w czasie

167

[PodróĪ w czasie] Hildegarda dokonuje podróĪy w czasie, przenosząc siĊ

do pokoju, gdzie spotyka siedzącą máodszą siebie.

t 1

Hildegarda znajduje siĊ w pokoju.

t 2

Hildegarda-podróĪująca-w-czasie przybywa z przyszáoĞci i pojawia siĊ

w pokoju.

t 3

Hildegarda postanawia podjąü podróĪ w czasie.

t 4

Hildegarda otwiera maszynĊ czasu i przenosi siĊ do przeszáoĞci.

t 5

Hildegarda-podróĪująca-w-czasie znajduje siĊ w teraĨniejszoĞci i wychodzi

z pokoju.

Wyobraźmy sobie następującą sytuację. W pewnym pokoju, wyposa-

żonym w maszynę czasu, w chwili t 1 Hildegarda teraźniejsza siedzi na krześle.

W chwili t 2 w pokoju Hildegardy teraźniejszej pojawia się Hildegarda podróżująca-w-czasie

z przyszłości. Następnie ( t 3 ) nasza bohaterka (Hildegarda teraźniejsza ) wpada na

pomysł podróży w czasie, wchodzi do maszyny czasu ( t 4 ) i przenosi się do

chwili t 2 . W tymże momencie Hildegarda poróżująca-w-czasie wychodzi z maszyny

i widzi samą siebie siedzącą na krześle ( t 2 – Hildegarda teraźniejsza ), następnie

intensywnie o czymś myślącą ( t 3 – Hildegarda teraźniesza ), w końcu zaś wcho-

dzącą do maszyny czasu ( t 4 ). W chwili t 5 Hildegarda (podejmująca podróż

w czasie) zostaje sama w pokoju i, zdumiona całą sytuacją, wychodzi

z pomieszczenia.

Na podstawie powyższej historyjki, a także ilustrującego ją schematu,

nietrudno zauważyć, że Hildegarda w t 2 jednocześnie stoi i siedzi, gdyż

w pokoju znajdują się Hildegarda-podróżująca-w-czasie oraz Hildegarda-

-młodsza. W prosty sposób dochodzimy do wniosku, że zaprezentowany

scenariusz podróży w czasie prowadzi do paradoksu: w jaki sposób jeden

przedmiot może mieć w tej samej chwili dwie niekompatybilne 8 ze sobą

własności?

Ontologia czterowymiarowa, która zakłada, że w każdej chwili jest

obecna tylko część czasowa przedmiotu, nie zaś cały przedmiot, bez trudu

radzi sobie z problematycznym scenariuszem podróży w czasie. Otóż w po-

koju nie znajdują się wcale dwie Hildegardy, lecz jej dwie części czasowe.

8 Własności niekompatybilne to inaczej własności wykluczające współwystępowanie.

Adam Andrzejewski - Ontologia czterowymiarowa a podróż w czasie Analiza argumentu Theodore'a Sidera.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: