Kotarbiński Tadeusz - Abecadło praktyczności.pdf - Organizacja, zarządzanie, itp - Rivendell

TADEUSZ KOTARBIŃSKI

Abecadło praktyczności

Wiedza Powszechna • Warszawa • 1972

(MiS)

Spis treści

Przedmowa

Prakseologia i jej twórca

1. Czyn i jego składniki

Istota działania

Elementy działania

2. Istota sprawności

3. Najogólniejsze wskazania praktyczności

Przygotowanie

Realizacja

Kontrola, ulepszanie i użytkowanie rezultatów działań

4. Dyrektywy działalności zespołowej

Istota organizacji

Rozmaitość form sprawnego działania w zespole

5. Dyrektywy działań w sytuacji konfliktów

6. Drogi postępu

7. Perspektywy rozwoju nauki o sprawności działań

Lektura uzupełniająca

- 2 -

Przedmowa

Prakseologia i jej twórca

Autor Abecadła praktyczności należy do ludzi najpowszechniej w Polsce znanych.

Wykształcił — osobiście, przez swoje podręczniki akademickie i za pośrednictwem

swych uczniów — pokolenia inteligencji polskiej, ogłaszał książki i artykuły dostępne

dla szerokich kręgów czytelniczych, wypowiadał swe myśli przez radio i telewizję,

uczestniczył w życiu publicznym jako uznany reprezentant ludzi nauki. Pisano o nim

wiele. Z tekstów poświęconych Tadeuszowi Kotarbińskiemu, z licznych wywiadów z

nim oraz analiz jego twórczości dałaby się zapewne złożyć parotomowa publikacja.

Odnotuję w tym miejscu piękną książeczkę Marka Jaworskiego pt. Tadeusz Kotarbiński

(Wyd. Interpress, Warszawa 1971), do której wypada odesłać Czytelnika po informacje

szczegółowsze niż te, które można pomieścić w niniejszych uwagach.

Powyższe względy pozwalają ograniczyć prezentację biograficzną do tych tylko

danych, które wydają się szczególnie istotne. Obszerniej nieco postaram się napisać o

wybranych aspektach twórczości tego znakomitego myśliciela.

Tadeusz Kotarbiński urodził się w roku 1886, w rodzinie, która trwale zapisała się w

dziejach kultury polskiej. Ojciec jego, Miłosz Kotarbiński (1854—1944), był

wielostronnie utalentowanym artystą, profesorem Akademii Sztuk Pięknych w

Warszawie, a także kompozytorem pieśni i autorem tekstów do nich. Stryj, Józef

Kotarbiński (1849—1928), absolwent Szkoły Głównej, należał do najznakomitszych

postaci świata teatralnego, jako aktor, krytyk i dyrektor. Twórczy artystycznie byli

również inni członkowie tej rodziny, której tradycje wpłynęły niewątpliwie na

kształtowanie się osobowości Tadeusza Kotarbińskiego.

Naukę szkolną, przerwaną pod jej koniec wydarzeniami roku 1905, odbywał w

Warszawie, w gimnazjum filologicznym z językiem wykładowym rosyjskim. Studia

natomiast ukończył we Lwowie pod kierownictwem Kazimierza Twardowskiego,

inicjatora takiego stylu filozofowania, który zmierzał do wyników ścisłych,

zobiektywizowanych, niezależnych od indywidualnych poczuć psychicznych. Ten

sposób uprawiania filozofii, znany później pod nazwą „szkoły lwowsko–warszawskiej”,

stał się z czasem reprezentatywny dla filozofii polskiej lat międzywojennych — dzięki

takim uczniom Twardowskiego, jak Kotarbiński, Ajdukiewicz, Łukasiewicz, Witwicki,

Leśniewski.

Uzyskawszy doktorat na podstawie rozprawy pt. Utylitaryzm w etyce Milla i

Spencera powrócił Kotarbiński do Warszawy, gdzie przez kilka lat uczył języków

klasycznych w gimnazjum im. Reja, jednocześnie przez publikacje i odczyty

uczestnicząc w ruchu filozoficznym. Dorobek ten sprawił, iż po odzyskaniu niepod-

ległości Kotarbiński objął wykłady na reaktywowanym Uniwersytecie Warszawskim, a

w roku 1919 został profesorem tego uniwersytetu, którą to funkcję pełnił nieprzerwanie

do przejścia na emeryturę w roku 1961.

- 3 -

Główną tematykę wykładów Tadeusza Kotarbińskiego w międzywojennym okresie

jego profesury adekwatnie charakteryzuje tytuł wydanej przezeń w roku 1929 książki:

Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. Elementy, pomyślane

pierwotnie jako podręcznik do egzaminu z głównych zasad nauk filozoficznych, stały

się — dzięki przewadze rozstrzygnięć oryginalnych nad sprawozdawczością —

wyrazem poglądów Autora w podstawowych kwestiach, jego credo filozoficznym. Z

uwagi na miejsce, jakie książka ta zajmuje w twórczości Tadeusza Kotarbińskiego,

wypadnie omówić ją osobno.

W latach drugiej wojny światowej kontynuował Profesor Kotarbiński swą

działalność pisarską i nauczycielską. W zajęciach podziemnego Uniwersytetu

Warszawskiego uczestniczył prowadząc wykłady kursowe i seminaria z filozofii

kultury, a także — po raz pierwszy wówczas — z nowego przedmiotu, nazwanego

przezeń prakseologią.

Po wojnie nadal profesura w Warszawie, a zarazem rektorstwo nowo powstałego

Uniwersytetu Łódzkiego (1945—1949); w latach późniejszych uczestnictwo we

władzach Polskiej Akademii Nauk, której był przez dwie kadencje prezesem (1957—

1962); jednocześnie intensywna działalność w licznych instytucjach naukowych i

społecznych w kraju oraz poza jego granicami (m. in. trzyletnia prezesura Institut

International de Philosophie).

W tym samym czasie nieprzerwana twórczość naukowa: Traktat o dobrej robocie —

drugie obok Elementów dzieło, które Profesor Kotarbiński uważa za główne w swoim

dorobku — ukazuje się w roku 1955. Wykaz samych tylko publikacji naukowych w

ścisłym tego słowa znaczeniu obejmuje paręset pozycji. A jest ponadto znaczna liczba

prac popularyzatorskich i publicystycznych, świadczących o obywatelskiej potrzebie

oddziaływania społecznego, zabierania głosu w kwestiach uznanych za ważne dla życia

zbiorowości. Z każdym rokiem wzbogaca się ów dorobek, czego świadectwem m. in.

niniejsza książeczka.

Zakończę tę zwięzłą informację przypomnieniem literackiej twórczości Tadeusza

Kotarbińskiego. Pisuje on mianowicie od dawna poezje, zarówno o charakterze

żartobliwo–epigramatycznym, jak też klasyczną lirykę refleksyjną. Utwory te,

czytywane niekiedy w gronie przyjaciół, stosunkowo późno zdecydował się oddać w

ręce wydawców. Część ich ukazała się w dwóch tomikach: Wesołe smutki (1956) oraz

Rytmy i rymy (1970), zyskując Autorowi poczytność w tej nieoczekiwanej jak na

uczonego dziedzinie. Doszła tu najdobitniej do głosu potrzeba artystycznego tworzenia,

zrozumiała z uwagi na tradycje rodzinne. Najdobitniej, to nie znaczy — wyłącznie:

również ściśle naukowa proza tego Autora świadczy swą zindywidualizowaną formą o

literackiej świadomości, jaka towarzyszyła jej powstaniu.

Pora przystąpić do omówienia najważniejszych wątków twórczości Tadeusza

Kotarbińskiego. Zacznijmy od stwierdzenia, że nie jest to konglomerat poglądów w

różnych kwestiach, lecz całość harmonijna, której poszczególne elementy wzajemnie do

siebie pasują. Koncepcja języka wspiera przekonania ontologiczne, materializm sprzyja

zainteresowaniu człowiekiem jako istotą działającą, waloryzacja dzielnego czynu

wchodzi jako część składowa do etyki spolegliwego opiekuństwa.

Pozostając przy charakterystyce ogólnej podkreślę silne nasycenie tej filozofii

analizą języka, w którym wypowiadamy nasze sądy o rzeczywistości. Był w tym z

- 4 -

pewnością — tak twierdzi sam Profesor Kotarbiński — wpływ szkoły Kazimierza

Twardowskiego, który naczelnym hasłem swego filozofowania uczynił precyzję

wypowiedzi, opartą na wnikliwej analizie znaczeń używanych terminów. Ale i własne

inklinacje myślowe Autora Elementów odegrały tu chyba niemałą rolę. Dzięki

gruntownemu przygotowaniu filologicznemu był on, przystępując do uprawiania

filozofii, niejako a priori zainteresowany językiem jako narzędziem poznania. Sam

pisze o tym w słowach następujących:

„Każdy myśliciel myśli o całym bycie, o wszystkich jego częściach, tylko każdy z

innego punktu widzenia, ot tak, jak gdyby wszyscy oglądali ten sam krajobraz, tylko

przez inne okno. Koledzy przeważnie zaprawiali się do patrzenia na wszystko przez

okulary matematycznej teorii mnogości albo przez mikroskopy fizyki, ja sobie

upodobałem oglądanie świata przez kratę mowy ludzkiej, wdawszy się w studia nad

greką i łaciną.”

Łatwo w rezultacie dostrzec, że Kotarbiński należy do tych autorów, dla których

język nigdy nie jest całkowicie przezroczysty, którzy zatem myśląc o jakimś aspekcie

rzeczywistości świadomi są zarazem owej warstwy pośredniczącej między nimi a

przedmiotem ich myślenia. Nie chodzi tu, rzecz jasna, o literacką formę wypowiedzi,

choć i ta starannie jest modelowana. Znacznie ważniejsza, bo stanowiąca istotę

pisarstwa naukowego, jest jednoznaczność i ścisłość. Są to, jak wiadomo, warunki

o d p o w i e d z i a l n e g o twierdzenia czegokolwiek, czyli — takiego, które jest

otwarte na krytykę rzeczową.

W filozofii postulat precyzji nie był nigdy powszechnie uznawany za słuszny,

choćby nawet nie kwestionowano go wprost. Również i dziś, gdy obserwuje się

renesans nasyconego emocjami wielosłowia, znajdzie się zapewne niejeden zwolennik

tezy przeciwnej, wyznaczającej filozofowaniu miejsce bliższe literaturze — nie

kontrolowanej dbałością o wartość logiczną — niż nauce. Program sformułowany przez

Tadeusza Kotarbińskiego pół wieku temu, a następnie konsekwentnie przezeń

realizowany, zasługuje więc na przypomnienie ze względów nie tylko historycznych.

Nie był to program likwidatorski wobec klasycznej problematyki filozofii (takie

hasła głosił we wczesnym okresie swego rozwoju współczesny szkole lwowsko–

warszawskiej i zbliżony do niej w swych tendencjach neopozytywizm Koła

Wiedeńskiego). Nakazywał jednak ów program nieufność wobec tzw. wielkich

systemów i preferował nieefektowną, ale za to rzetelną „małą filozofię”, czyli

oczyszczanie terenu filozofowania z narosłych przez stulecia nieporozumień i

zagadnień pozornych. Krytyczna postawa wobec tradycyjnych sporów filozoficznych,

wobec urojonej różnicy zdań mającej swe źródło w złym języku, warunkuje genetycznie

reizm (zwany też przez Autora konkretyzmem), który stanowi jeden z głównych

składników filozofii Tadeusza Kotarbińskiego.

W tzw. wersji semantycznej, która z czasem wyparła pierwotne (i ostrzejsze)

sformułowanie ontologiczne, reizm jest stanowiskiem, wedle którego takie tylko

wypowiedzi są sensowne, które dadzą się sprowadzić do postaci zawierającej jako

nazwy wyłącznie nazwy rzeczy, czyli ciał fizycznych. Tak więc sensowna jest wypo-

wiedź: „między Janem i jego synem zachodzi stosunek starszeństwa”, ponieważ znaczy

tyle co: „Jan jest starszy od swego syna”. Wolno powiedzieć: „białość jest cechą

śniegu”, jeśli jest to inna forma stwierdzenia, iż „śnieg jest biały”. Itd. Eliminacji z

- 5 -

Kotarbiński Tadeusz - Abecadło praktyczności.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: