Cezary Świętochowski
Globalizacja a zmiana społeczno-gospodarcza
Globalizacja jest poddawana analizie z różnorakich perspektyw poznawczych, między innymi z kulturowej, socjologicznej, politologicznej i ekonomicznej.
Wyróżniamy trzy płaszczyzny analityczne:
· Procesy składające się na globalizację
· Dyskursy na temat globalizacji a w tym:
1. ideologiczny
2. cywilizacyjny
3. branżowy
· Problematykę oddziaływania dwóch wymienionych płaszczyzn analizy na istniejącą teorię.
Burzliwe dyskusje na temat tego, co jest istotą globalizacji, są skutkiem tego, iż często zdarza nam się niedostatecznie uwzględniać komplementarność wymienionych wcześniej płaszczyzn analitycznych.
Słowo „globalizacja” pierwszy raz pojawiło się w Webster’s Dictionary w 1961 roku i już wtedy dotyczyło kwestii wzajemnych powiązań procesów gospodarczych, społecznych i kulturowych w sferze ponadnarodowej. To, w jakim kierunku będzie podążało dane społeczeństwo jest w dużym stopniu uzależnione od globalnych przepływów wzorów kulturowych, technologii, ludzi i towarów. Z tym zagadnieniem wiążą się dwa bardzo ważne problemy, pierwszym jest to, w jakim stopniu na tempo oraz kierunek zmiany społecznej wpływają czynniki endogeniczne, a w jakim egzogeniczne, drugim zaś to czy rozwój prowadzi do konwergencji, czyli stopniowego upodabniania się wzorów rozwoju społeczno-gospodarczego, czy wręcz do dywergencji, czyli stopniowego różnicowania się tych wzorów.
Według Komisji Gospodarczej ONZ rozwój gospodarki światowej pogłębia dysproporcje gospodarcze między poszczególnymi krajami. Wallerstein uważa, że „system światowy jest pewnego rodzaju całością zespoloną wspólnym podziałem pracy”. Podaje on dwa typy systemów światowych:
· Imperia światowe będące jednością polityczną
· Światowe gospodarki, które nie stanowią jedności politycznej
W tym drugim rodzaju rynek istnieje ponad polityką, bez względu na to jakie są okoliczności, państwo zaś jest tutaj gwarantem obowiązujących zasad rynkowych.
Radykalne zmiany w krajach wysoko rozwiniętych prowadzą do powstawania nowych społeczeństw, zwanych postindustrialnymi.
Globalizacja jest bardzo złożonym zjawiskiem, na które składa się wiele czynników. Procesy globalizacji są względnie otwarte i nie dają się wpisać w jakąś modelową zmianę społeczną. Globalizacja zaczęła się około 1500 roku i jest bezpośrednią konsekwencją ekspansji kultury europejskiej.
Robertson wyróżnia pięć faz globalizacji w Europie:
- zalążkową (od XVI w. do 2. połowy XVIII)
- początkową (od 1870)
-startu lata dwudzieste XX w.
-walki o hegemonię (do lat 60.)
-niepewności, która ujawniała tendencje kryzysowe
Najbardziej charakterystyczną cechą współczesnej gospodarki światowej jest regulacja procesów globalizacji we wszystkich jej wymiarach.
Globalizacja, globalność i globalizm to trzy różne terminy:
Globalizacja oznacza nakładanie się na siebie powiązań, kompetencji i uprawnień władczych państw narodowych oraz rozmaitych aktorów ponadnarodowych. Jest to proces zmiany społecznej dotyczące państwa narodowego.
Globalność przypomina, że „od dawna żyjemy w społeczeństwie globalnym, że nie istnieją już wyizolowane, zamknięte obszary.” Świat współczesny stanowi „jedno wspólne miejsce”.
Globalizm to szczególny sposób zarządzania finansami w skali świata, termin ten odnosi się do procesów gospodarczych.
Pojawiają się ponadnarodowe podmioty gospodarcze generujące zyski porównywalne z budżetami państw albo przewyższające je. To zjawisko niszczy równowagę sił w sferze gospodarki i prowadzi do zaniku pewnych funkcji państwa tak, iż mamy do czynienia z podporządkowaniem polityki gospodarce. Państwa tracą suwerenność gospodarczą, gdyż nie w pełni kontrolują procesy gospodarcze na swoim terytorium. Bardzo mocno związany jest z tym zjawiskiem kryzys fiskalny państwa, ponieważ koncerny międzynarodowe korzystają z możliwości płacenia podatków w krajach, gdzie są one najniższe. (raje podatkowe)
Wraz z powołaniem EWG, czyli Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zapoczątkowany został proces powstawania państwa nowego typu, zdolnego przetrwać w środowisku globalnym. Nazywa się je państwem sieciowym lub zglobalizowanym albo glokalnym.
Globalizm dotyczy głównie państw tak zwanej Triady, czyli około dwudziestu najwyżej rozwiniętych gospodarczo krajów. Te państwa mają największe udziały w globalnym PKB, eksporcie, bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, funduszach na badania poznawcze. Od lat 80. XX w. uległo przyśpieszeniu zwiększanie się różnic w dochodach poszczególnych krajów. Jest to wynikiem nierównego dostępu do zasobów, zwłaszcza wiedzy i informacji. To sprawia, że kraje bogate nadal będą się bogacić, a biedne mają w tym ograniczenia.
Powstały dwie kategorie firm:
-firmy w początkowym stadium rozwoju, które są uzależnione od warunków regionalnych
-firmy dojrzałego stadium cyklu produkcyjnego, które są w mniejszym stopniu zależne
Metropolizacja polega na przejmowaniu przez największe miasta funkcji kierowniczych w zarządzaniu gospodarką postindustrialną. W tych miastach znajdują się siedziby ponadnarodowych korporacji, największych banków, giełd i centrów konferencyjnych.
Im więcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych tym szybciej postępuje proces wiązania lokalnych gałęzi gospodarki z systemami ponadnarodowymi. Największe wyzwanie stanowi przejście ze szczebla średniego, czyli gospodarki opartej na imporcie technologii, do gospodarki, której rozwój umożliwia rodzima innowacyjność. Gospodarka oparta na wiedzy wymaga inwestowania w zasoby ludzkie. Poziom wykształcenia danego społeczeństwa musi wzrastać by mogło ono absorbować coraz bardziej wymagające standardy naukowe i technologiczne.
wds