Seks w PRL.pdf

Seks w PRL

ZMP-owscy stróże czystości i połykane globulki „Zet", czyli damsko-męskie obyczaje w

realnym socjalizmie.

Kolego, proszę zabrać rękę

Kiedy na ziemiach między Bugiem a Odrą nastał stalinizm, wszystko miało być nowe: nowa

świadomość, nowe warunki, nowa moralność. Przede wszystkim zaś trzeba było się odciąć od

zgniłego Zachodu oraz jego imperialistycznych zboczeń i we właściwym duchu ukształtować

młodzież. Najlepsze do tego celu były - oczywiście - organizacje młodzieżowe, szczególnie

założony w 1948 r. Związek Młodzieży Polskiej.

W latach 50. byłem w wojsku, wszystkich nas obowiązkowo zapisali do ZMP - opowiada

znany satyryk Jan Pietrzak. - Urządzano tam idiotyczne potańcówki, podczas których prowadzący

imprezę zwracał uwagę: Kolego, proszę się odsunąć od koleżanki, proszę zdjąć rękę z tamtego

miejsca.

Maria Brandt (do ZMP nie należała), absolwentka pomaturalnej szkoły położnych,

wspomina pruderię swoich instruktorek.

Kiedyś z koleżankami wzięłyśmy zużytą gumową rękawicę i poodcinałyśmy jej palce

- wspomina emerytowana dziś położna. - Nadmuchałyśmy je i włożyłyśmy do szafek z ubraniami w

naszym pokoju w internacie. Kiedy instruktorka zobaczyła te „baloniki", zrobiła się purpurowa i

oburzona kazała je nam powyrzucać.

O czystość obyczajów w życiu publicznym dbała cenzura. Tę stalinowską Krzysztof

Zanussi zna z opowiadań starszych kolegów po fachu:

Cenzorzy mówili, że rozwiązłość mieszczańska odciąga uwagę publiczną od takich

podstawowych wartości jak walka klas. Nawet mało pikantne sceny erotyczne kojarzyły się im ze

„zgniłym Zachodem". To ostatnie sformułowanie funkcjonowało zresztą bardzo długo, bodaj do

schyłku lat 70. - opowiada.

W połowie lat 50. młodzież miała już dość przesadnej pruderii. Pierwszym sygnałem

odwilży obyczajowej w środowisku studenckim był wiec z udziałem znanej z wyzwolonych

poglądów pisarki, Ireny Krzywickiej, zorganizowany w Auditorium Maximum Uniwersytetu

Warszawskiego. Temat: czy można mieć stosunki przed ślubem, czy tylko po ślubie. Rozgorzała

burzliwa dyskusja, sala podzieliła się na dwie części. Jacek Kuroń miał wtedy powiedzieć, że taki

problem istnieje tylko dla osób wierzących, bo dla nich ślub jest sakramentem.

„Ale nie rozumiem tych, dla których ślub jest tylko papierkiem z urzędu. Co ich obchodzi,

czy mają stosunek przed papierkiem, czy po papierku" - wspomina Kuroń w książce „PRL dla

początkujących". Za swoją wypowiedź dostał gigantyczną owację.

Szokiem dla wielu był międzynarodowy Festiwal Młodzieży w 1955 r. Wielu

warszawiaków po raz pierwszy zobaczyło Murzyna czy Murzynkę. Młodzi Polacy, przytłumieni

szarzyzną i nudą, zachłysnęli się powiewem świata, kolorami, szaloną zabawą. Dziewięć miesięcy

później, jak pisze Marek Nowakowski w „Moim słowniku PRL-u", w warszawskich szpitalach

położniczych przychodziły na świat śliczne, kolorowe bobaski...

Reakcyjna teściowa

Czasem, kiedy socjalistyczne uczucie kwitło, w paradę wchodzili zacofani rodzice

narzeczonych. Taki problem dotknął pannę Krysię z Węgorzewa, zaangażowaną działaczkę ZMP:

„Przed kilkoma dniami odwiedziła mnie matka narzeczonego - zwierza się dziewczyna

redakcji tygodnika „Przyjaciółka" - i powiedziała, że z takiej żony, co aktywnie pracuje w ZMP, jej

syn nie będzie miał pożytku, bo cały czas będzie biegała na zebrania i konferencje. Uważam, że

postąpiła ona niesłusznie i mój narzeczony też tak uważa. ZMP jest najlepszą szkołą

wychowawczą".

„Przyjaciółka" zdecydowanie staje po stronie zakochanych:

„Cieszy nas, że rozumiecie oboje, iż być członkiem ZMP to zaszczyt. Jeżeli matka

narzeczonego chce zaszkodzić waszej miłości, to dlatego, że nie rozumie celów, o które wspólnie

walczycie".

Rada? Trzeba wszystko spokojnie, cierpliwie wytłumaczyć.

O niemoralnych pocałunkach i moralnej kopulacji

Pruderia nie wymarła wraz ze stalinizmem. Wydany na początku lat 70. poradnik dla

dziewcząt Marii Dańkowskiej „W cztery oczy" opisuje autentyczną historię pewnego obozu

młodzieżowego. Chłopcy i dziewczęta mieszkali po dwóch stronach rzeki. Nie było zajęć

koedukacyjnych, jedynie od czasu do czasu urządzano wspólne ogniska lub zabawy, nie wolno było

przechodzić do obozu płci przeciwnej. Uczestnicy obozu, Ewa i Andrzej (oboje po 17 lat), już na

długo przed wyjazdem tworzyli parę. Pewnego razu potajemnie opuścili obóz i poszli do lasu.

Kiedy leżeli na kocu i całowali się, zostali przyłapani przez instruktora. Udzielił im publicznej

nagany i odesłał do domów nie za samowolne opuszczenie terenu obozu, lecz niemoralne

zachowanie. Gdyby w ten sam sposób instruktorzy postępowali na innym obozie (organizowanym

pod hasłami socjalistycznego wychowania przez władze warszawskiej dzielnicy), prawie wszyscy

musieliby wrócić do domu.

To była jedna wielka kopulacja - wspomina jego uczestniczka, wówczas 15-letnia

absolwentka szkoły podstawowej. - Wchodzę do domku, a tam koleżanka z kolegą uprawiają seks.

Idę dalej, a tam druga para, potem trzecia, czwarta... Wychodzę na dwór z latarką, przechodzę koło

krzaku jałowca - widzę naszą opiekunkę z jednym z chłopców. Koszmar.

Którędy wychodzi dziecko

Państwo ludowe na wszelkich płaszczyznach podejmowało walkę z ciemnotą. Lud miał

być oświecony. Czasem jednak trudno było pogodzić naukowy światopogląd z ochroną przed

zachodnią zgnilizną moralną. Po prostu niektórych kwestii nie udało się przekazać inaczej niż

wprost.

W podręcznikach, nawet w tych dla klas maturalnych, w ogóle nie wspominano o życiu

seksualnym człowieka. Owszem, były rysunki genitaliów czy etapów ciąży, ale nic więcej - mówi

prof. Janusz Czapiński, psycholog społeczny. Uważano, że o seksie powinno się rozmawiać

wyłącznie w rodzinie, a nie w szkole.

Jakie były tego efekty? Maria Brandt w latach 60. i 70. pracowała w izbach porodowych i

poradniach w różnych prowincjonalnych miejscowościach. Opowiada o pewnej pacjentce, która

przed samym rozwiązaniem dopytywała, czy urodzi dziecko z przodu, czy z tyłu.

Pani Beata, dziś nauczycielka wychowania do życia w rodzinie w jednym z warszawskich

liceów, wspomina, że kiedy sama chodziła do szkoły na przełomie lat 60. i 70., jeśli w ogóle

mówiło się o „tych sprawach", to bardzo oględnie i ostrożnie. Jeżeli pani od biologii chciała

poruszyć tematy seksu, wpisywała do dziennika temat „hormony", a następnie, czerwieniąc się,

cedziła półsłówkami.

Tym silniej byłam zszokowana, gdy pod koniec lat 70. wyjechałam na obóz dla studentów.

Zaproszono tam psychologa, który miał nas w nowoczesny sposób edukować seksualnie. Zamiast

usłyszeć np. coś o różnicach w odczuwaniu u kobiet i mężczyzn, zobaczyliśmy prezentację pozycji

seksualnych. Na długo zniechęciło mnie to do udziału w tego typu warsztatach - mówi

nauczycielka.

Ojej, jak się pieni

W planowaniu socjalistycznej rodziny miały pomóc środki antykoncepcyjne. Rzadko kto

jednak z nich korzystał. Według danych GUS z 1972 r., najpopularniejszym sposobem na

uniknięcie ciąży był stosunek przerywany - w ten sposób zabezpieczało się 18,8 proc. par w mieście

oraz 24,6 proc. na wsi. Na drugim miejscu plasował się kalendarzyk małżeński - odpowiednio 14,6

proc. i 8,9 proc. Prezerwatywy były stosowane przez 6,4 proc. par miejskich i 3 proc. wiejskich.

Pigułki łykało 2,3 proc: kobiet w mieście, na wsi niewiele ponad l proc, Wanda Kondej,

farmaceutka z Ożarowa Mazowieckiego, pamięta, że ludzie na ogół wstydzili się prosić o środki

antykoncepcyjne. Często czaili się przed apteką i zastanawiali, kto ma wejść do środka. Najczęściej

wchodził chłopak. W Warszawie było inaczej. Pani Bożena, która sprzedawała w aptece w centrum

stolicy, twierdzi, że zdarzało się, iż mężczyzna bez skrępowania prosił o prezerwatywę, po czym

wstydliwie podawał karteczkę z prośbą o środki przeciwko hemoroidom. Prezerwatywy - marnej

zresztą jakości - chętniej były kupowane w kioskach niż w aptekach, mimo że znudzone panie

kioskarki nierzadko dziurawiły je szpileczką, a na opakowaniu nie umieszczano daty ważności.

Pani Bożena pamięta jednak, że kiedy przeprowadzała inspekcję w jednej z warszawskich aptek,

widząc wyjątkowo duży zapas prezerwatyw, zwróciła uwagę, że taka ilość się zepsuje. Uspokojono

ją, iż przy tak dużym zbycie na pewno zostaną rychło wykupione.

Sporą popularnością cieszyły się również słynne globulki „Zet". Do apteki pani Bożeny

przyszedł kiedyś mężczyzna. Poprosił o środki antykoncepcyjne.

Spytałam, czy mają być dla kobiety czy dla mężczyzny - opowiada farmaceutka. - Po chwili

zastanowienia powiedział, że dla kobiety. Wydałam globulki „Zet", bo nie było wielkiego wyboru.

Klient zapytał, jak się ich używa. - Dopochwowo - odpowiedziałam. - Jak? - Wręczy pan to

opakowanie pani, to ona będzie wiedziała.

Być może wiedziała, ale to wcale nie takie oczywiste. Pewna kobieta pod koniec lat 50. nie

wiedząc, co zrobić z taką globulką, po prostu wzięła ją do ust. Ponieważ jej bazą było masło

kakaowe, niewiasta stwierdziła, że jest nawet smaczna, tylko czemu się tak pieni...

Można było sobie też radzić samemu. W rozmaitych broszurach podawano przepis na

środek antykoncepcyjny domowej roboty. Jak go przygotować? Do wody należało dodać octu,

kwasu bornego albo soku z cytryny, umoczyć w nim tampon i włożyć go do pochwy. Specjalny

roztwór (kwas borny, kwas mlekowy i gliceryna) można było również zamówić w aptece bez

recepty. Ani pani Bożena, ani pani Wanda nie przypominają sobie, żeby ktoś takie zamówienie u

nich składał.

Wiele osób uważało, że najlepszym środkiem antykoncepcyjnym jest... dokładne umycie się

przez kobietę po stosunku. Maria Brandt miała kiedyś pacjentów (małżeństwo), którzy bardzo się

dziwili, że żona notorycznie zachodzi w ciążę, chociaż po każdym stosunku... robi siusiu.

Ci, którzy nie radzili sobie ze stosowaniem antykoncepcji, mieli zawsze jedno wyjście:

zagwarantowana przez państwo legalna aborcja na życzenie.

Jeśli nastolatka, np. licealistka, „wpadła", mogła być pewna, że jeśli urodzi dziecko, to

pożegna się z nauką w szkole dziennej (mogła, co najwyżej uczyć się wieczorowo). Nauczyciele nie

wywierali na nią nacisków, ale rodzina zajmowała się tym na ogół dość skutecznie - mówi Janusz

Czapiński.

Chociaż aborcja w szpitalu była bezpłatna, kobiety często decydowały się zapłacić w

prywatnym gabinecie. Chodziło o dyskrecję i czas. W szpitalu trzeba było bowiem przejść szereg

badań i odleżeć tydzień. Według GUS, w 1972 r. aborcji poddała się jedna trzecia kobiet z miast i

8,6 proc. kobiet wiejskich.

Mewki, arabeski i biurwy

„W okresie powojennym sądziliśmy, że prostytucja zniknie wraz ze zmianą struktury

społecznej, wraz z niedoskonałością ustroju społecznego, jaki u nas panował - pisał dr Andrzej

Jaczewski w książce „Kultura seksualna młodzieży" wydanej w 1972 r. - Wydawało się, że w

warunkach ustroju sprawiedliwości społecznej, wraz ze stworzeniem perspektyw rozwoju i

egzystencji każdemu człowiekowi, nie będzie miejsca na prostytucję. Życie wprowadziło korektę w

nasze założenia teoretyczne, prostytucja istnieje nadal" - przyznaje z pokorą autor.

Prostytucja nie tylko nie znikła, ale całkiem nieźle się miała. Większość warszawiaków

wiedziała, że panienki można spotkać na Starym Mieście, przy Nowym Świecie, w okolicach

Hotelu Polonia czy na Emilii Plater. O ul. Poznańskiej, podobnie zresztą jak dziś, mówiono

„warszawski Pigalak". Kiedy wybudowano Hotel Forum, jego otoczenie stało się kolejnym

punktem, w którym zbierały się kobiety lekkich obyczajów.

Panie wykonujące najstarszy zawód świata miały swoją hierarchię i specyficzny podział ról.

Najbardziej luksusowe były call girls. Tworzyły swego rodzaju korporację. Klientów przyjmowały

w prywatnych mieszkaniach należących do szefowej. Panowie dowożeni byli przez szoferów (do

dyspozycji panienek). Jak można było je znaleźć? Osoby zainteresowane dostawały numery

telefonów w hotelowych recepcjach, niekiedy przemycano ogłoszenia w prasie wśród

matrymonialnych.

Mniej elitarne od call girls były panienki barowe. Pojawiały się w kawiarniach i tam

polowały na klientów. W walce o nich były bezwzględne: jeśli jakaś kobieta - gość kawiarni -

usiadła przy „ich" stoliku, potrafiły podejść i ją przepędzić.

Najmniej prestiżowe prostytutki po prostu stały pod hotelami czy na ulicach.

Oczywiście najbardziej intratną fuchą w tej branży było zaspokajanie potrzeb tych panów,

którzy mogli zapłacić w twardej walucie. Korzystały na tym jedynie najmłodsze prostytutki, bo one

były najatrakcyjniejsze dla zagranicznych gości. W zależności od tego, kogo obsługiwały, nosiły

różne nazwy: dla marynarzy były mewki, arabeski - dla Arabów, dla kierowców TIR-ów - tirówki.

Oczywiście nie było mowy, żeby kobieta stała przy drodze w skąpej spódniczce i „łapała

okazje" - mówi prof. Czapiński. - Wszystko było zakamuflowane, nikt nie otwierał oficjalnych

agencji towarzyskich.

Na przełomie lat 50. i 60. pojawiła się instytucja biurwy. Pod tą nazwą kryła się

urzędniczka, która budżet domowy uzupełniała pracą fizyczną, bynajmniej nie jako sprzątaczka czy

robotnica...

Poprzednik viagry

W latach 80. pojawiły się na polskim rynku wirylizatory - protezy seksualne dla mężczyzn,

którzy mieli problemy z potencją. Jak pisze w „Kalejdoskopie seksu” Michalina Wisłocka, z

dopuszczeniem do produkcji i sprzedaży wirylizatorów były problemy. Decydentom przyrządy

kojarzyły się „z zachodnim sex-shopem i zgnilizną moralną”. Ostatecznie jednak zostały

zaakceptowane przez Ministerstwo Zdrowia. W tej samej książce Wisłocka sygnalizuje potrzebę

wprowadzenia do sprzedaży również niektórych innych artykułów dostępnych w zachodnich sex-

shopach, mianowicie wibratorów i dziewczyn-lalek. Wisłocka nie postuluje wprowadzenia sieci

sex-shopów - gadżety miałyby być sprzedawane w aptekach i poradniach. Chodziło o to, żeby

osoby zmuszone do długotrwałej abstynencji seksualnej (np. marynarze czy wdowy) mogły

rozładować swe napięcie i uchronić się od jej ujemnych skutków zdrowotnych.

„Sex-shopy są nastawione głównie na sprzedaż porno - filmów, ilustracji, tudzież

wszelkiego rodzaju ilustracji elementów wzbogacających zboczone układy seksualne. W związku z

czym nie widzę potrzeby tego rodzaju usług w naszym kraju" - pisze słynna ginekolog.

Myjcie się chłopcy, myjcie się dziewczyny

W „Sztuce kochania", książce Michaliny Wisłockiej, która w PRL była prawdziwą

rewolucją, cały rozdział poświęcony jest utrzymywaniu higieny osobistej, zwłaszcza podczas

„trudnych dni" u kobiet. Wtórują jej w tym liczne poradniki dla młodzieży. Pole do popisu było

spore, bo wielu Polaków generalnie stroniło od wody i mydła. Autorzy wydanego w 1962 r.

poradnika „Uroda i zdrowie", państwo Kocznorowscy, nie mogą się nadziwić, że nawet osoby,

które mają w domu wannę, nie zawsze dokładnie się myją.

Z pięknie przez nowe budownictwo urządzonych łazienek ich niekulturalni użytkownicy

robią skład niepotrzebnych sprzętów, a w wannach przechowuje się produkty spożywcze, np.

kartofle lub węgiel - stwierdzają z przykrością.

Jeszcze w latach 70. pokutował przesąd, że podczas menstruacji kobieta nie powinna się

podmywać. Wiele kobiet sądziło, że ręcznik do „dolnej części tułowia" może być brudniejszy niż

ten do reszty ciała.

Kobiety miały jeszcze inne utrudnienia. W latach 60. nie było w sprzedaży podpasek,

używało się opasek z waty lub ligniny. W poczytnej wówczas książce „O dziewczętach dla

dziewcząt" mgr Kobytecka i dr Jaczewski zachęcają również do noszenia „specjalnych pasów do

podkładek miesiączkowych", które można uszyć lub kupić w aptece za kilkanaście zł. Kiedy w

aptekach pojawiły się samoprzylepne podpaski (lata 70.), wiele kobiet powitało je jak wybawienie,

chociaż miały grubość książki telefonicznej. Do wyboru były też (od schyłku lat 60.) tampony ob,

ale dziewczyny odnosiły się do nich z dużą rezerwą: podobno są szkodliwe dla zdrowia, szorstkie i

grube, a poza tym można sobie przerwać nimi błonę dziewiczą. Jeszcze w latach 80. niejedna

dziewczyna bała się użyć tamponu, bo co by było, gdyby utknął, zaczął wędrować w głąb jamy

brzusznej, aż wreszcie nie dałoby się go wyciągnąć i tak by zgnił wewnątrz ciała?

Szkoła starała się również i chłopców przyuczać do dbałości o higienę. Młodzieży

wyświetlano film instruktażowy, na którym chłopiec nalewał z dzbana wodę do miski... Dalej nie

można było pokazać wprost, więc posłużono się metaforą: na ekranie pojawiała się ręka trzymająca

ogórek i szorująca go... szczotką ryżową.

Ciekawe, czy któryś z moich kolegów zastosował się do tej instrukcji - zastanawia się

kobieta, wówczas uczennica szkoły, w której pokazano ten film.

KAROLINA WICHOWSKA

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: