socjologia literatury.doc

Anna Jórasz

PROBLEMY I ORIENTACJE SOCJOLOGII LITERATURY

„badanie społecznych warunków powstawania, funkcjonowania i przemian literatury” (Stefan Żółkiewski)

Jurij Dawydow twierdzi, że początki S.L. sięgają czasów antycznych:

1. PLATON – sztuka i literatura jako pozór i fałsz, nieudolne naśladownictwo, podejście krytyczne i pryncypialne
2. ARYSTOTELES – podejście realistyczne i pragmatyczne, sztuka i literatura to dziedziny prawdopodobieństwa – przynoszą ogólną wiedzę o świecie, doświadczenie sztuki przynosi oczyszczenie (katharsis), udoskonala moralnie i estetycznie

Właściwe początki S.L. to początek Xix., po Rewolucji Francuskiej, kiedy ogromny wpływ na literaturę wywarł marksizm. Transpozycji jego teorii do sfery literatury dokonał Hipolit Taine i Gieorgij Plechanow.

1. TAINE:

·         Triada czynników: rasa, środowisko (jako stan ogólny umysłów i obyczajów), moment (epoka podpowiada treść i sposób wyrazu)

·         Sztuka jest wyrazem społeczeństwa, nie jest izolowana – zależy od całości twórczości danego artysty, która je tłumaczy – artysta należy do danej „szkoły”, otaczają go inni artyści, a wszystko dzieje się w ramach szeroko pojętej publiczności,

·         Mimetyczny charakter sztuki – proporcje, zarysy i logika

·         Pozytywizm – zaufanie do nauk przyrodniczych: dzieła jako fakty i produkty, których cechy i przyczyny można zbadać

2. PLECHANOW – IDEOLOGICZNA GENEALOGIA SZTUKI

·         Dla każdego dzieła można i trzeba dopasować ideologię, ekwiwalent psychologiczny  - literatura odzwierciedla stan danej grupy społecznej

·         Dopiero wówczas dokonać oceny estetycznej

Owczarek wyróżnia typy S.L.:

1. socjologia produkcji literackiej – z pkt widzenia twórcy
2. socjologia odbioru i odbiorców
3. socjologia komunikacji literackiej

ad1.

1. Gyorgy LUKACS

·         Pisarz jako sprawca i producent, proces pisania zależny od społ.-hist. warunków tworzenia, dzieło jako historyczny obraz społeczeństwa

·         Powieść jako „mieszczańska epopeja” Hegla – wyrosła z ideologicznej walki mieszczaństwa przeciw feudalizmowi

·         Rozkład formy narracyjnej>przewaga liryki, analizy, opisu, wyizolowany główny bohater

2. Lucie GOLDMANN-strukturalno-genetyczna

·         HOMOLOGIA STRUKTURALNA – struktury formalne tekstu a struktury świadomości społecznej epoki

·         Bohater problematyczny wskazuje na życie codzienne zdeterminowane produkcją rynkową

3. Borys ARWATOW – formalno-socjologiczna

·         Praca pisarska jako praca wytwórcza (uniwersalność pojęcia pracy i sposobu produkcji)

·         Formalizm - literatura jako konstrukcja z językowego i historycznego materiału epoki

4. Walter BENJAMIN

·         Pojęcie aury, którą tworzą nowoczesne środki przekazu – prasa (korespondencja,reportaż itp zmniejszają dystans twórca-artysta), film i reprodukcja malarstwa niwelują różnice czasoprzestrzeni

·         Artysta jako producent masowej rozrywki na zamówienie

5. Raymond WILLIAMS

·         Analiza pisarzy lat 1470-1920, podział na 9 okresów x 50 lat

·         Kryteria: pochodzenie społeczne, wykształcenie, źródło utrzymania

·         Wnioski – lit. Narodowa nie jest tworem autonomicznym, niezależnym od zmian społecznych; nie ma stałego związku między cechami danego społeczeństwa a tworzonej przez nie literatury

Ad.2 SOCJOLOGIA ODBIORU I ODBIORCÓW – oparta na doświadczeniu, statystyce, ankiecie, wywiadzie socjologicznym

1.      Leo LOWENTHAL – „Recepcja dzieła Dostojewskiego w Niemczech 1880-1920”>>interpretacja ideologiczna zależna od publiczności: Np konserwatywny odłam klasy średniej przeciw rewolucji

2.      Robert ESCARPIT – rozpowszechnienie ksiązki literackiej\

·         Ksiązka – treść (kultura symboliczna) i towar konsumpcyjny (przedmiot działalność gosp), cel sam w sobie (cecha bezinteresowności)

·         Książka staje się faktem literackim przez kontakt z czytelnikiem; podwójna samotność

·         Stanisław Siekierski – odbiór jako wieloczęściowa intern=akcja czynników: mecenatu – opinii krytyki literackiej – publiczność – produkcja wydawnicza; podobnie Anna PAwełczyńska, Bogusław Sułkowski

Ad. 3

SOCJOLOGIA KOMUNIKACJI LIT. „literatura jest literaturą tylko gdy jest czytana”

1. Hugh Dalziel DUNCAN – „Language and literature In socjety”

·         Symbolizm interakcji – literatura=symbol, perswazyjna rola symboli - tworzy modele działania w zawieszeniu, przysposabia człowieka do działania

·         3 role społeczne – autor, czytelnik, krytyk

2.Robert ESCARPIT – „akt czytania odtworzeniem aktu pisania”

·         Literatura jako proces: projekt (rękopis dzieła), medium, operacja (proces lektury)

·         Aparat rozpowszechniania – produkcja ksiązki, tynek, konsumpcja

·         Stefan Żółkiewski – PUNKT WYJŚCIA: co ludzie robią z literaturą? Swoistość teorii polega na społecznej wrażliwości na zróżnicowanie kultury i literatury>>SŻ wyróznia

                    - warianty uczestnictwa w kulturze literackiej – ludyczny (zabawowy), polityczny (zaangażowany), kanoniczny

                   - kilka obiegów literatury – wysokoartystyczny, trywialny, brukowy, literatury dla ludu, jarmarczno-odpustowy

*model komunikacji uwewnętrznionej – Janusz Sławiński, Edward Balcerz, Michał Głowiński