0.HISTORIA SZTUKI OGRODOWEJ KL.II-IV.doc

HISTORIA SZTUKI OGRODOWEJ – SKRÓT

- DRZEWA W UJĘCIU HISTORYCZNYM

Sztuka ogrodowa

Sztuka ogrodowa znana jest od starożytności. Ma ona za zadanie projektowanie, zakładanie i pielęgnację wydzielonych obszarów zieleni z wykorzystaniem przyrody naturalnej oraz dobranej roślinności. Łączy w kompozycyjną całość naturalne elementy ogrodu oraz elementy sztuczne. Osiąga to przez odpowiednie dobranie roślin (zrytmizowanie ich lub zestawienie kontrastowe), ukształtowanie powierzchni ziemi i wody, skomponowanie efektów barwnych, faktury, dźwięku, aromatu, łączenie kompozycji ogrodowej z otaczającą przyrodą. Z czasem następowało coraz większe różnicowanie się ogrodów, wzbogacenie ich rozwiązań kompozycyjnych i przeznaczenia, natomiast głównymi tendencjami stało się dążenie do geometryzacji kompozycji lub naturalnego układu krajobrazowego. Krajobrazowego niektórych okresach sztuka ogrodowa miała podłoże religijne i filozoficzne, a sadzone rośliny i inne elementy ogrodu miały znaczenie symboliczne.

Starożytna sztuka ogrodowa

W starożytnym Egipcie zakładano ogrody o geometrycznym podziale przestrzeni, otoczone murem. Zakładano je przy pałacach faraona, willach dostojników państwowych, zespołach świątynnych i grobowych. Wszystkie miały regularny układ, rytmicznie rozplanowaną roślinność, bogate wyposażenie (baseny wodne, altany ogrodowe) i wysokie ogrodzenie, dodatkowo podkreślone przez rzędy drzew. Egipcjanie opracowali perfekcyjne systemy nawadniania, które pozwalały dostarczać wodę na tereny położone powyżej rzeki. Używali do tego kanałów, grobli, śluz, studni, tam. Dzięki temu można było sprowadzić drzewa, które nie miały szans na zaaklimatyzowanie się w terenach bezpośrednio przylegających do rzeki, z powodu regularnych jej wylewów. Podstawowymi funkcjami jakie miały spełniać drzewa były: owoce, drewno i cień. Tego Egipcjanie szukali w swych pierwszych ogrodach. Już w malowidłach z czasów Starego Państwa odnajdujemy przedstawienia ukazujące ogrodników nawadniających uprawy, pielęgnujących rośliny, zbierających plony, czy składających je do spichlerza.
 

Pierwszym drzewem, jakie pojawiło się w malowidłach naściennych i utworach literackich była sykomora. W Egipcie była uważana za drzewo święte. Była symbolem drzew jako takich. Często tych pojęć: drzewo i sykomora – używano zamiennie. Przedstawiano ją jako potężne drzewo stojące pod sklepieniem nieba, pomiędzy wschodem, a zachodem. Spełniała wszystkie założenia jakie miał spełniać ogród – dawała owoce, cień i drewno. Stanowiła również pokarm dla zwierząt. Gdy drzewo było gotowe do ścięcia pozwalano kozom zjeść jej liście.
Inne gatunki drzew pojawiające się w egipskich ogrodach to drzewo figowe, dwa gatunki palm i akacja, zwana przez ówczesnych Perseą. Pisarz Ennene, który żył około roku 1500 p.n.e. podaje listę dwudziestu różnych gatunków. Ogród jest otoczony dodatkowo, z jednej strony, aleją drzew i rzeką, co potęguje wrażenie odgrodzenia. Boczne partie ogrodu zajmują cztery prostokątne baseny z ptactwem i roślinami wodnymi, dwa pawilony ogrodowe otwarte, rabaty kwiatowe, krzewy i cieniste aleje. Poza gatunkami rodzimymi, zaczęły pojawiać się w ogrodach gatunki obce. A to głównie za sprawą władców, którzy przywozili nowe rośliny ze swoich wypraw. Pionierem w tej dziedzinie była królowa Hatszepsut, pierwsza kobieta, która odegrała tak istotną rolę w rozwoju i polityce kraju. Za jej rozkazem sprowadzono z kraju Punt drzewa mirtowe. Jedno z malowideł, znalezionych w Dejr el-Bahari, w świątyni grobowej królowej, przedstawia scenę przesadzania dużego drzewa mirtowego przez czterech ludzi. Ukazuje ono, że już wówczas praktykowano przesadzanie drzew starszych. Innym gatunkiem sprowadzonym do Egiptu był cedr. Co prawda nigdy się nie przyjął w surowym klimacie Egiptu, ale Ramzes III sprowadził również wiele innych ważnych, obcych gatunków. Zarówno Hatszepsut jak i Ramzes III twierdzili, że robią to na polecenia boga Amona, który lubił „przechadzać” się po ogrodach. Ramzes ofiarowywał również liczne drzewa dla innych świątyń, np. w Atuma, czy On.
 

Należy zaznaczyć, że całe „zacięcie” Egipcjan do ogrodnictwa miało swoje źródło w religii. Ogród był miejscem magicznym, poświęconym bogom.

Wielką rolę w przekazywaniu historii sztuki ogrodowej zawdzięczamy grobowcom. To właśnie ich mury kryją większość malowideł i reliefów, z których czerpiemy wiedzę na temat ogrodów starożytnej Grecji. A to dlatego, że decydujące znaczenie dla Egipcjan miało życie pozagrobowe. Życie doczesne było krótkim epizodem, poprzedzającym życie wieczne. Na ścianach malowano drzewa, kwiaty, kanały z ptactwem i roślinami wodnymi, aby dusza mogła cieszyć się tymi widokami. Ponadto w pobliżu grobowca budowano małe ogrody, z palmami i sykomorami, aby zmarły mógł przechadzać się w ich cieniu. W grobowcu pisarza Ennene, poza przedstawieniami wyobrażającymi jego dom i wspaniały ogrod, w którym umieszczono zmarłego z jego żoną, odnajdziemy inskrypcję:
„On, o zachodzie, jeszcze raz przechadza się po swoim ogrodzie, chłodzi się w cieniu sykomory, spogląda na swoje liczne, wysokie drzewa, które on sam posadził będąc na ziemi.”

W sztuce ogrodowej Mezopotamii szczególne miejsce zajmowały wiszące ogrody. Najsłynniejsze powstały w Babilonie i stanowiły jeden z siedmiu cudów starożytnośći. Ogrody te zakładane były na tarasach, wznoszących się do góry i podtrzymywanych przez odpowiednie konstrukcje. Każdy taras pokrywała warstwa izolacyjna z materiału bitumicznego, na niej znajdowała się gruba warstwa ziemi, na której mogły rosnąć krzewy i drzewa: modrzewie, cyprysy, akacje, mimozy, sosny, kasztanowce i cedry libańskie.

System kanałów i drenów zapewniał nawadnianie roślin.

Sztuka ogrodowa starożytnej Persji wykazywała pewne powiązania z kulturą egipską. Ogrody sytuowano głównie przy rezydencjach możnowładców, nazywano je rajskimi. Taki ogród był  regularny, podzielony na 4 części przez dwie osie kompozycyjne, wzdłuż których prowadzono drogi akcentowane wąskimi kanałami wodnymi. Bogactwa ogrodu dopełniała roślinność. Szczególnie ceniono gatunki o silnym zapachu i pięknie kwitnące. Sadzono więc takie drzewa jak: granaty, cytryny, pomarańcze, wiśnie, a także cyprysy jako symbol nieśmiertelności, laury i mirty. Rośliny owocowe mieszano z ozdobnymi.