CECHY ARCHITEKTURY I SZTUKI ŚREDNIOWIECZA
1. STYL ROMAŃSKI
Na bazie wzorów rzymskich, karolińskich, bizantyjskich, a nawet islamskich wyrósł w architekturze średniowiecznej styl zwany romańskim. Choć termin „sztuka romańska” wprowadzono w XIX wieku, to sam styl pojawiła się w XI wieku i trwał do połowy XIII. Warto zaznaczyć, że nie we wszystkich krajach rozwijał się w tym samym czasie. Pojawił się na terenie Francji, a dzięki szlakom kupieckim i pielgrzymim rozprzestrzenił w całej Europie, stając się jednym z przejawów jej jedności. W Polsce rozwój architektury romańskiej przypada na XII i XIII wiek. Wybudowano wówczas liczne kościoły, okazałe katedry i kolegiaty oraz benedyktyńskie i cysterskie opactwa.
Podstawowym tworzywem w architekturze romańskiej były wielkie ciosane bloki kamienne, a w rejonach gdzie brakowało kamienia budowano z dość drogiej cegły.
CECHY ARCHITEKTURY I SZTUKI ROMAŃSKIEJ :
· sztuka miała charakter sakralny,
· w pierwszym okresie rozwoju stylu romańskiego Kościoły budowano na planie koła (rotundy), a następnie krzyża,
· budowla miała system nawowy (tzn. nawa główna i dwie nawy boczne), zakończone poprzecznym transeptem oraz prezbiterium, (gdzie przebywał chór) i absydą, skierowaną na wschód,
· układ świątyni miał charakter halowy lub bazylikowy,
· mury były grube, masywne, nadawały budowli charakter obronny,
· sklepienia miały charakter kolebkowy, beczkowy, krzyżowy lub płaski – ten najczęściej w świątyni halowej np.: w Rawennie,
· okna budowano stosunkowo niewielkie, wzmocnione dodatkowo wewnętrznymi kolumnami. Zastosowanie biforium (łac. biforia – dwudrzwiowy) tzn. arkadowych okien lub przezroczy podzielonych na dwie części oraz triforium okien lub przezroczy podzielonych na trzy. Takie triforium umieszczano także w grubości muru i wejściach wewnątrz kościoła.
· sklepienia, otwory okienne, portale (obramowane wejścia do świątyni) wykańczały łuki (niepełne koła),
· podczas budowy stosowano jeden powtarzający się moduł, co dawało poczucie porządku i proporcjonalności,
· wewnątrz kościoła romańskiego panował półmrok, ze względu na małe okna,
· wnętrza były bardzo skromnie zdobione,
· zastosowanie wewnętrznych kolumn, podtrzymujących np.: sklepienia. Kolumny były proste, grube i mało ozdobne.
DO NAJPIĘKNIEJSZYCH PRZYKŁADÓW ROMAŃSKIEJ SZTUKI ARCHITEKTONICZNEJ należą:
2. STYL GOTYCKI
Źródła sztuki gotyckiej sięgają terenów Francji, jeszcze XII wieku. Do Polski kierunek ten przywędrował na początku XIII wieku, wraz z rozwojem zakonu cystersów. Upowszechnienie terminu „gotyk” nastąpiło w XVI wieku dzięki Georgio Vasariemu. Historycy sztuki dokonali następującej periodyzacji kultury gotyckiej:
· wczesny gotyk – XII wiek do II połowy XIII,
· pełny gotyk - II połowy XIII do II połowy XIV wieku,
· późny gotyk - II połowy XIV do przełomu XV/XVI wieku.
CECHY ARCHITEKTURY I SZTUKI GOTYCKIEJ :
· podstawa budowli była wzniesiona na planie krzyża,
· system halowy i bazylikowy,
· strzelistość (podyktowana chęcią wznoszenia się do Boga) i smukłość budowli,
· system konstrukcji budowli –szkieletowy, oparty na przyporach,
· zastosowanie filarów i żeber wewnątrz budowli,
· cegła podstawowym materiałem budowlanym,
· wewnątrz budowli sklepienia krzyżowo – żebrowe, wachlarzowe, siateczkowe, gwieździste, kryształowe i palmowe,
· okna, portale i inne elementy zakończone ostrymi łukami (łuk łamany),
· wysokie, smukłe okna zdobione witrażami,
· rozwój architektury świeckiej np.: ratusze, sukiennice, kamienice, mury miejskie, baszty, zamki, młyny, spichrze, uniwersytety, barbakany (budowle na planie koła ze strzelnicami, służyły do obrony).
ŚREDNIOWIECZNA - BIZANTYJSKA SZTUKA OGRODOWA
Kultura bizantyjska o silnej tradycji grecko-rzymskiej rozwinęła się na terenach wschodnich (dawnego rzymskiego imperium). Rozwinięta starożytna nauka i sztuka rozszerzyła się na Persję i Syrię, a później na kraje islamskie.
BIZNATYJSKA SZTUKA OGRODOWA :
REZYDENCJA ALHAMBRA (z jęz. Arabskiego „al Hamra”- czerwona) = nazwana od koloru cegły, z której zbudowano twierdzę zachowaną do dzisiaj;
W centralnej jego części – znajduje się, wąski, wydłużony basen wodny z obu stron wyposażony w rząd fontann;
Największy OGRÓD ARABSKI W HISZPANII zaprojektowano w Alkazarze w Sewilli. Na miejscu dawnej warowni z XII w powstało nowe założeniem, również obronne o charakterze reprezentacyjnym. Budowę rozpoczęto w połowie XIV w . W zespole Alkazaru najbardziej charakterystyczne są 4 dziedzińce, usytuowane w szeregu wzdłuż południowej ściany pałacu- połączone ze sobą oraz z wnętrzem PAŁACU poprzez ozdobne przejścia w wysokim murze, który je otacza. Do zespoły 4 DZIEDZIŃCÓW przylega duży PARTER OGRODOWY, złożony z 8 kwater i otoczony oddzielnym murem z ozdobnymi portykami. PARTER ten, jak również inne części ogrodu, zostały przekształcone w XVI wieku.
Alhambra (Złota twierdza) to kompleks pałacowo ogrodowy zbudowany w połowie XIII w. w Grenadzie i rozbudowywany do czasów zwycięstwa rekonkwisty w 1492 r.Generalife jest letnią rezydencją przylegającą do Alhambry.
ŚREDNIOWIECZNE OGRODY PRZYKLASZTORNE
ZESPOŁY KLASZTORNE w wielu przypadkach= będące rozległymi gospodarstwami, były w bardzo umiejętny sposób wpisywane w KRAJOBRAZ; Przemawiały za tym względy użytkowe, znaczeniowe, - ponieważ świat był „dziełem Boga i jego odbiciem”;
Niezależnie jednak od reguły zakonu w założeniach ogrodowych pojawiły się wspólne elementy jego wyposażenia.
Jednym z nich był WIRYDARZ;
WIRYDARZ = czyli kwadratowy dziedziniec w zespole budynków kościoła i klasztoru, otoczony krużgankami, żywo przypominający rzymskie ogrody perystylowe. Przecinające się pod kątem prostym drogi wyznaczały punkt centralny wirydarza – akcentowany studnią, fontanną, rzeźbą, drzewem – oraz 4 regularne kwatery ogrodowe, które najczęściej obsadzone były kwitnącymi roślinami i krzewami, czasem także ziołami lub trawą.
Sadzono rośliny o znaczeniu symbolicznym np. MĘCZEŃSTWO- kojarzono z czerwoną różą, CZYSTOŚĆ WIARY, NIEWINNOŚĆ- z białą lilią.
Wyjątkowość wirydarza polegała na tym, że przeznaczony do rekreacji i duchowego doskonalenia się zakonników, nawet pozbawiony roślin był symbolem niebiańskiego raju, do którego prowadzi przede wszystkim droga kontemplacji.
SYMBOLIKA KWADRATU – LICZBY 4 – oznaczała 4 cnoty kardynalne, 4 ewangelistów, 4 rajskie rzeki; a obecność fontanny czy studni ( WODA= SYMBOL ŻYCIA), jak również kontrast cienistych korytarzy krużganków i jasnej, świetlistej przestrzeni wirydarza, sprzyjało rozumieniu i przeżywaniu tych treści.
ZAKONNICY ZGROMADZEŃ CENOBIJNYCH (benedyktyni, cystersi) prowadzili wspólne Zycie, co w zasadniczy sposób wpływało na kompozycję całego założenia ogrodowego.
DOMINANTĄ UKŁADU była BRYŁA KOŚCIOŁA I KLASZTORU wraz z WIRYDARZEM.
Pozostałe elementy ogrodu pozostawały raczej w luźnym kompozycyjnym powiązaniu z ośrodkiem układu.
PRZYKŁADEM SĄ : plany klasztorów benedyktynów w ST. Gallen (San Galę), Cluny (KLINI), Monte Casino, Tyńcu
Plany klasztorów cysterskich w : Clairvaux (Klerwo), Maulbornn (Malborn), Mogile,
Jędrzejowie, Sulejowie, Koprzywnicy.
ZAKONNICY REGUŁY EREMICKIEJ np. : KARTUZI I KAMDULI, prowadzili życie pustelnicze.
Każdy mnich miał swoją PUSTELNIĘ (EREM, ERMITAŻ), która była otoczona małym ogródkiem w formie wirydarza .
Domki pustelników zlokalizowane były wokół dużego wspólnego wirydarza, który wraz z bryłą kościoła stanowił centralny punkt całego założenia klasztornego.
Przykłady takich założeń znajdują się w Clermont (Klemą), Norymberdze, Kolonii, Bazylei, Pradze, Kartuzach, Krakowie.
HERBULARIUS = kolejny element założenia klasztornego, przeznaczony był do uprawy ziół i roślin leczniczych. Poszczególne rośliny (szałwia, ruta, mięta, rozmaryn, koper włoski, rumianek, wrotycz i inne) uprawiano na wydzielonych, prostych kwaterach.
Ogród otaczał mur, a w jego sąsiedztwie znajdował się dom dla lekarza, który zajmował się roślinami, stąd druga nazwa tego założenia HORTUS MEDICUS.
W pobliżu HERBULARIUS sytuowano budynek szpitala, do którego przylegał wirydarz przeznaczony dla osób chorych.
Najczęściej w pobliżu kościoła znajdował się CMENTARZ, który również był ogrodzony.
Między regularnie rozmieszczonymi mogiłami sadzono drzewa (na ogół owocowe), dlatego całość ogrodu przyjmowała formę cmentarza-sadu.
Ważnym elementem założenia klasztornego były również OGRODY UŻYTKOWE, które przede wszystkim dostarczały owoców ...
miiolla