Bart D Ehrman - Prawda i fikcja w kodzie Leonarda da Vinci - Rebis 2005.pdf - Nauka - td_chmk

11817

BART D. EHRMAN

PRAWDA I FIKCJA

W KODZIE LEONARDA DA VINCI

Tytuł oryginału

Truth and Fiction in the da Vinci Code

Przekład Norbert Radomski

DOM WYDAWNICZY REBIS

Poznań 2005

This translation of Truth and Fiction in the Da Vinci Code, originally published in English in 2004, is

published by arrangement with Oxford University Press, Inc.

Ten przekład ksiąŜki Prawda i fikcja w Kodzie Leonarda da Vinci, pierwotnie opublikowanej w

języku angielskim w 2004 roku, ukazuje się na mocy umowy z Oxford University Press, Inc.

Redaktor merytoryczny dr Maciej Forycki

Redaktor Grzegorz Dziamski

Opracowanie graficzne i projekt okładki Zbigniew Mielnik

Na okładce

Ostatnia Wieczerza, Leonardo da Vinci

Zdjęcia na wkładce © Bridgeman/BE&W

Wydanie I

ISBN 8373017194

Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o.

ul. śmigrodzka 41/49, 60171 Poznań

tel. (061) 8674708, 8678140; fax (061) 8673774

email: rebis@rebis.com.pl

w ww. rebis.com. pi

Fotoskład: Akapit, Poznań, ul. Czernichowska 50B, tel. (061) 8793888

Strona 1

11817

Robertowi Millerowi,

przyjacielowi i wybornemu redaktorowi

PODZIĘKOWANIA

Chciałbym podziękować dwóm ludziom, którzy przyczynili się do powstania tej

ksiąŜki. Pierwszym z nich jest mój przyjaciel i redaktor z Oxford University Press, Robert

Miller, który „wymyślił” ją, przekonał mnie, Ŝebym ją napisał, po czym uwaŜnie przeczytał

rękopis. Drugi to mój były student Andrew Jacobs z Uniwersytetu Kalifornijskiego w

Riverside, którego wnikliwe i obszerne uwagi na temat pierwszej wersji ksiąŜki daleko

wykraczały poza wszystko, czego mógłbym oczekiwać od przyjaciela czy kolegi.

WPROWADZENIE

Kod Leonarda da Vinci Dana Browna okazał się największym przebojem

wydawniczym ostatnich lat. Gdy piszę te słowa (14 czerwca 2004 roku), powieść ta od

sześćdziesięciu trzech tygodni utrzymuje się na liście bestsellerów „New York Timesa”,

wciąŜ zajmując tam pierwszą pozycję. Jak donosił „Publishers Weekly” z 9 lutego 2004

roku, na początku roku znikała z księgarń w zawrotnym tempie stu tysięcy egzemplarzy

tygodniowo. Kiedy ukaŜe się wydanie w miękkiej oprawie, moŜemy się spodziewać

kolejnej lawiny sprzedaŜy, jeszcze potęŜniejszej, choć czytelnicy kupili juŜ miliony

egzemplarzy w twardych okładkach.

Podobnie jak wielu innych, po raz pierwszy usłyszałem o Kodzie Leonarda da Vinci

od znajomych. Skończyłem właśnie pisać dla Oxford University Press ksiąŜkę

zatytułowaną Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.

To praca na temat nurtów wczesnego chrześcijaństwa, którym się „nie powiodło”,

chrześcijańskich wierzeń i praktyk, które zostały odrzucone, wyklęte i wyplenione przez

staroŜytnych przywódców Kościoła, dąŜących do ustalenia jedynie słusznej postaci tej

religii. Zawarłem w niej obszerne opisy niektórych niekanonicznych i heretyckich ksiąg,

Strona 2

11817

które zostały przez nich zakazane. Były to ewangelie, listy i objawienia traktowane jako

święte pisma przez taką czy inną grupę chrześcijan, ale nie uznawane przez autorytety,

które ostatecznie zadecydowały o tym, co włączyć do nowotestamentowego kanonu. Te

odrzucone księgi popadły w zapomnienie i są nieznane do dziś, z wyjątkiem kilku, które tu

i ówdzie odnaleźli archeolodzy w dziewiętnastym i dwudziestym wieku.

Jako uzupełnienie Lost Christianities opublikowałem wybór zachowanych do naszych

czasów niedobitków tych tak zwanych ksiąg heretyckich w tomie zatytułowanym Lost

Scriptures: Books That Did Not Make It into the New Testament (równieŜ wydanym przez

Oxford University Press). Obie te pozycje nie są przeznaczone dla naukowców,

obznajmionych juŜ z tą tematyką, lecz laików, dla których wszystko to jest nowością.

Oczywiście kiedy usłyszałem o Kodzie Leonarda da Vinci, nie mogłem opanować

ciekawości, gdyŜ oto miałem przed sobą współczesną powieść kryminalną — pełną

skomplikowanych intryg, spisków, obnaŜanych prawd — której autor poruszał, a do

pewnego stopnia nawet wykorzystywał jako podstawę fabuły niektóre z omawianych

przeze mnie zagadnień dotyczących wczesnego chrześcijaństwa, zaginionych ewangelii

oraz wyłaniającego się z nich obrazu Jezusa. Ale według Kodu Leonarda da Vinci owe

zaginione ewangelie nie przedstawiają wcale heretyckiego spojrzenia na Jezusa, lecz

raczej jego prawdziwy wizerunek a zwłaszcza to, Ŝe był męŜem Marii Magdaleny, Ŝe mieli

dziecko i w ten sposób dali początek świętemu rodowi, którego potomkowie Ŝyją po dziś

dzień.

Zdawałem sobie, rzecz jasna, sprawę, Ŝe ksiąŜka Dana Browna sama w sobie jest

fikcją literacką, ale podczas lektury (a czytałem ją, jak większość ludzi, z zapartym tchem),

zorientowałem się, Ŝe to, co jej bohaterowie mówią na temat Jezusa, Marii Magdaleny

oraz świętych, ma charakter twierdzeń historycznych. Innymi słowy, fikcja budowana była

na fundamencie, który czytelnik powinien przyjąć jako prawdę historyczną, a nie wymysł

autora.

Jednak, podobnie jak większości historyków, którzy przez całe Ŝycie badają

staroŜytne źródła dotyczące Jezusa i początków chrześcijaństwa, juŜ w pierwszej chwili

zaczęły mi się nasuwać wątpliwości co do wygłaszanych w powieści twierdzeń.

Dostrzegłem liczne błędy, w tym głupie wpadki, oczywiste dla specjalisty, niepotrzebne z

punktu widzenia fabuły. Gdyby autor po prostu nieco dokładniej zgłębił temat, uniknąłby

ich bez Ŝadnej szkody dla swej ksiąŜki. Dlaczego zatem wiernie nie przedstawił faktów?

PoniewaŜ w czasie, gdy ukazała się moja ksiąŜka Lost Christianities, Kod Leonarda

da Vinci święcił juŜ ogromne triumfy, Tara Kennedy, specjalistka od reklamy w Oxford

University Press, oraz mój długoletni redaktor i przyjaciel Robert Miller zaproponowali,

Ŝebym zrobił listę błędów historycznych w ksiąŜce Dana Browna, którą mogliby przekazać

naszym ludziom od marketingu jako ciekawostkę dla wszystkich zainteresowanych. Tak

więc, na podstawie pobieŜnej lektury powieści, naprędce coś skleciłem. Z czasem ten

krótki wykaz trafił do Internetu, a wreszcie został opublikowany (z moim

błogosławieństwem, ale bez moich redaktorskich poprawek) w jednej z najnowszych prac

na temat Kodu Leonarda da Vinci, ksiąŜce Dana Bursteina zatytułowanej Secrets of the

Code: The Unauthorized Guide to the Mysteries Behind The Da Vinci Code. Burstein jest

niezaleŜnym dziennikarzem, który sporządził bardzo interesujące zestawienie opinii na

temat Kodu Leonarda da Vinci wygłoszonych przez specjalistów (i niespecjalistów) z wielu

dziedzin, takich jak początki Kościoła (moja działka), Ŝycie i twórczość Leonarda da Vinci

czy tajne stowarzyszenia wśród katolików. Znalazł się tam takŜe prosty spis dziesięciu

błędów historycznych, który przygotowałem dla swego wydawcy. Oto on, w takiej formie, w

jakiej sformułowałem go po raz pierwszy:

WaŜniejsze błędy rzeczowe w Kodzie Leonarda da Vinci

1. Dziejów Ŝycia Jezusa z pewnością nie „zapisywały tysiące zwolenników w całym

kraju” (str. 296). Jezus nie miał tysięcy zwolenników, a co dopiero piśmiennych.

2. Nie jest prawdą, Ŝe „rozwaŜano włączenie do Nowego Testamentu ponad

osiemdziesięciu ewangelii” (str. 296). Brzmi to tak, jak gdyby chodziło o konkurs, na który

prace nadsyła się pocztą.

Strona 3

11817

3. Zdecydowanie nieprawdą jest, Ŝe Jezus został uznany za istotę boską dopiero

przez sobór nicejski, a wcześniej był postrzegany po prostu „jako śmiertelny prorok” (str.

298). Olbrzymia większość chrześcijan w początkach czwartego wieku była przekonana o

jego boskości (niektórzy nawet do tego stopnia, Ŝe w ogóle odmawiali mu

człowieczeństwa!).

4. Konstantyn Wielki nie zamówił „nowej Biblii” przemilczającej ludzkie cechy Jezusa

(str. 299). Po pierwsze, w ogóle nie zamówił Ŝadnej nowej Biblii. Po drugie, księgi, które

znalazły się w kanonie biblijnym, obfitują we wzmianki o ludzkich cechach Jezusa (bywa w

nich głodny, zmęczony, gniewny, smuci się, krwawi, umiera...).

5. Zwojów znad Morza Martwego nie „odnaleziono w latach pięćdziesiątych

dwudziestego wieku” (str. 300). Było to w roku 1947. A dokumenty z Nag Hammadi

bynajmniej nie opowiadają historii Graala ani nie podkreślają ludzkich cech Jezusa. Wręcz

przeciwnie.

6. Absolutnie nie jest prawdą, Ŝe „według Ŝydowskich reguł celibat był potępiony” (str.

313). W istocie większą część społeczności, która zostawiła po sobie zwoje znad Morza

Martwego, stanowili bezŜenni męŜczyźni.

7. Zwoje znad Morza Martwego to nie „najwcześniejsze pisma chrześcijaństwa” (str.

314). Są to teksty Ŝydowskie, bez jakichkolwiek chrześcijańskich treści.

8. Nie wiadomo nam nic o rodowodzie Marii Magdaleny. Nie ma Ŝadnych podstaw,

by łączyć ją z „domem Beniamina”. A gdyby nawet wywodziła się z niego, nie oznaczałoby

to, Ŝe jest potomkinią Dawida (str. 317).

9. Maria Magdalena była w ciąŜy, gdy krzyŜowano Jezusa? (str. 325) Dobre sobie!

10. Dokument Q nie jest utajnionym przez Watykan zachowanym do naszych

czasów teksem ani księgą napisaną „własną ręką” przez Jezusa (str. 326). Jest to

hipotetyczne źródło, zawierające głównie zbiór wypowiedzi Jezusa, z którego, jak się

przypuszcza, korzystali Mateusz i Łukasz. Katoliccy uczeni mają na ten temat to samo

zdanie co niekatoliccy. Nie wiąŜą się z tym Ŝadne tajemnice.

Poza tym, Ŝe przekazałem Danowi Bursteinowi tę listę, udzieliłem mu wywiadu jako

jeden z ekspertów w swej dziedzinie.

I zdawało mi się, Ŝe na tym sprawa się zakończy.

Ale Robert Miller, mój oksfordzki redaktor, zaczął dochodzić do wniosku, Ŝe

wszystkie z pojawiających się coraz liczniej ksiąŜek na temat Kodu Leonarda da Vinci

mają takie czy inne powaŜne braki. Niektóre, jak Secrets of the Code Bursteina, są

kompilacjami sporządzonymi przez osoby zainteresowane tematem, ale nie będące

specjalistami w tej dziedzinie. Inne (jak się wydaje, większość) są pisane przez osoby

religijne, które pragną „wyjaśnić nieporozumienia” na wypadek, gdyby niektórzy z ich

współwyznawców (głównie ewangelicy?) zostali wprowadzeni w błąd przez pewne

pojawiające się w tej powieści stwierdzenia. Tego rodzaju reakcje same w sobie są

zrozumiałe, brakuje jednak rzetelnej wypowiedzi kogoś, kto jest specjalistą w tej

dziedzinie. Miller przekonał mnie, Ŝe o ksiąŜce Dana Browna powinien wreszcie coś

napisać historyk.

Zdecydowałem się na to nie dlatego, Ŝe Kod Leonarda da Vinci mnie zainteresował

(uwaŜam za interesujące wiele ksiąŜek, a jednak nie zamierzam wypowiadać się na temat

ich wszystkich), ani dlatego, Ŝebym się martwił, jaki moŜe mieć on wpływ na wiarę innych.

Moje motywy są dość prozaiczne. Wiem, Ŝe wiele osób czerpie wiedzę o przeszłości z

powieści i filmów. Na przykład, kiedy Kod Leonarda da Vinci rozpoczynał swój triumfalny

pochód, na ekrany kin wchodziła właśnie Pasja Mela Gibsona. Film ten cieszył się

ogromnym powodzeniem, szczególnie wśród tych, którzy interesowali się Ŝyciem Jezusa,

a przy tym niezbyt dobrze wiedzieli, co mają na ten temat do powiedzenia ewangelie. Jak

tacy ludzie, być moŜe przez resztę swego Ŝycia, będą sobie wyobraŜać jego ostatnie

godziny? Będą widzieli je przez pryzmat tego, co zobaczyli na szerokim ekranie. Mel

Gibson w znacznie większym stopniu niŜ Mateusz, Marek, Łukasz czy Jan zdecydował o

tym, co przynajmniej obecne pokolenie będzie sądzić o śmierci Jezusa.

Zdolność reŜyserów filmowych i pisarzy wpływania na nastroje społeczne i

Strona 4

11817

kształtowania powszechnych wyobraŜeń sama w sobie nie jest ani czymś dobrym, ani

złym. To po prostu jeden ze znaków naszych czasów. Ale kiedy twierdzenia, jakie

przedstawiają oni swoim widzom lub czytelnikom, są b ł ę d n e — cóŜ, efekt jest taki, Ŝe

ludzie mają mylne pojęcie o przebiegu dziejów i uznają fikcję za fakty. Być moŜe nie jest to

wielkie nieszczęście. Ale dla tych z nas, którzy poświęcili się badaniom historycznym,

moŜe to być odrobinę denerwujące.

Tak więc postanowiłem zareagować na powieść Dana Browna nie po to, by zająć się

jej walorami literackimi (uwaŜam, Ŝe to znakomity kryminał), ale słusznością

wypowiadanych w niej stwierdzeń na temat Jezusa, Marii Magdaleny, Konstantyna

Wielkiego oraz formowania się kanonu nowotestamentowego — czyli kwestiami, na

których opiera się wymyślona przez Browna intryga.

Najpierw przedstawię krótkie streszczenie Kodu Leonarda da Vinci, Ŝeby odświeŜyć

pamięć tym, którzy juŜ go czytali (a zakładam, Ŝe czytali go wszyscy, którzy zdecydowali

się sięgnąć po moją ksiąŜkę).

Kod Leonarda da Vinci — krótkie streszczenie

Kod Leonarda da Vinci ma zawiłą, misternie skonstruowaną fabułę, którą nakreślę tu

jedynie w skrócie. W ParyŜu w tajemniczych okolicznościach zostaje zamordowany znany

kustosz Luwru, Jacques Sauni?re. Z powodu odkrytych na miejscu zbrodni dziwacznych

symboli religijnych, narysowanych tuŜ przed śmiercią przez Sauni?re’a, o pomoc w

śledztwie zostaje poproszony Robert Langdon, profesor z Harvardu i znawca symboliki

religijnej, który przybył do ParyŜa, by wygłosić wykład. Przyłącza się do niego policyjna

specjalistka od kryptografii, Sophie Neveu, która, jak się okazuje, jest wnuczką Sauni?re’a;

ona i dziadek nie utrzymywali ze sobą kontaktów od dziesięciu lat. Langdon i Neveu

początkowo nie mają pojęcia — choć w końcu wychodzi to na jaw — Ŝe Sauni?re był

przywódcą tajnego stowarzyszenia Zakon Syjonu, które od wieków strzeŜe świętego

Graala i jego sekretu.

Osobliwy splot wydarzeń sprawia, Ŝe Langdon i Neveu ruszają tropem

pozostawionych przez Sauni?re’a wskazówek, by odnaleźć ów tajemniczy i od dawna

poszukiwany skarb. Ten sam cel przyświeca jednak takŜe ludziom odpowiedzialnym za

śmierć Sauni?re’a, którzy najwyraźniej zabili go, usiłując wydobyć z niego, gdzie jest

ukryty Graal. Ci zagadkowi nieznajomi posłuŜyli się instrumentalnie członkami fanatycznej

katolickiej organizacji Opus Dei, Ŝeby doprowadzili ich oni do kryjówki Graala.

Po wielu perypetiach Langdon i Neveu spotykają się z sir Leigh Teabingiem,

zamoŜnym arystokratą i badaczem dziejów Graala, który przedstawia historyczne tło jego

tajemnicy. Święty Graal nie jest kielichem Chrystusa, ale „naczyniem”, w którym złoŜył on

swoje nasienie — Marią Magdaleną, która była jego Ŝoną i kochanką, zaszła za jego

sprawą w ciąŜę i urodziła mu córkę. Po ukrzyŜowaniu Jezusa Magdalena z dzieckiem

schroniła się w Galii, dziś Francji, gdzie boski ród Chrystusa Ŝyje po dziś dzień.

Zachowały się trzymane w sekrecie dokumenty na temat owych potomków

Chrystusa. Wśród tych pism, z których przebija silna sakralna pozycja pierwiastka

Ŝeńskiego we wczesnym chrześcijaństwie, jest teŜ wiele ewangelii, które w czwartym

wieku naszej ery zostały zatajone przez Kościół, a ściślej mówiąc, przez Konstantyna

Wielkiego. Cesarz ów zniszczył przeszło osiemdziesiąt pism, które mogły zostać włączone

do Nowego Testamentu, doprowadził do uznania Jezusa, zwykłego śmiertelnika, za Syna

BoŜego oraz kompletnie pogrzebał kult Marii Magdaleny i świętego pierwiastka Ŝeńskiego,

demonizując kobiecość w chrześcijaństwie i niszcząc jego prawdziwy charakter.

Ale Zakon Syjonu od wieków zna prawdę o Jezusie i Marii Magdalenie, a jego

członkowie z dawien dawna spotykają się w tajemnicy, by celebrować ich święty związek i

czcić boski pierwiastek Ŝeński. To tajne stowarzyszenie, którego ostatnim wielkim

mistrzem był Jacques Sauni?re, strzeŜe grobu Marii Magdaleny oraz setek dokumentów

głoszących prawdę o zatraconej kobiecej świętości.

W przeszłości na czele Zakonu Syjonu stało wielu sławnych ludzi, którzy

pieczołowicie przechowali prawdę o małŜeństwie Jezusa i Marii — wśród nich zwłaszcza

Leonardo da Vinci, który przedstawił Marię Magdalenę na swoim słynnym malowidle

Strona 5

Bart D Ehrman - Prawda i fikcja w kodzie Leonarda da Vinci - Rebis 2005.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: