Globalizacja a rynek pracy z uwzględnieniem Polski.pdf

Prof. zw. dr hab. Marianna Księżyk

kierownik Katedry Mikroekonomii i Polityki Gospodarczej

przy Wydziale Zarządzania AGH w Krakowie

Globalizacja a rynek pracy z uwzględnieniem Polski 1

Wstęp

postępujący proces globalizacji budzi kontrowersyjne dyskusje. Najwięcej

zwolenników ma ona w kołach związanych z korporacjami ponadnarodowy-

mi, wielkimi bankami, sieciami mediów, wielkimi organizacjami i najbogatszy-

mi rządzącymi obecnie grupami społecznymi. Natomiast inne grupy społeczne

wciąż obawiają się o swoją przyszłość w zglobalizowanym świecie. Hasło wol-

ny rynek nie przemawia do ludzi niemających na tym rynku nic poza pracą do

sprzedania. W globalnej gospodarce, jak słusznie stwierdza J. stiglitz, reguły gry

są mało przejrzyste i zmienne. Globalizacja prowadzi dotychczas do zwiększenia

przepaści między bogatymi i biednymi. Mimo wielokrotnych obietnic zmniej-

szenia ubóstwa, składanych w ciągu ostatniej dekady XX wieku, faktycznie

liczba żyjących w biedzie zwiększyła się o 100 mln, a działo się to w czasie,

gdy całkowity dochód światowy wzrastał przeciętnie o 2,5% rocznie 2 . Reformy

istotne z punktu widzenia świadomego uczestnictwa w globalizacji lekceważą

problem ubóstwa i niesprawiedliwości. Rozwiązaniem kłopotów trapiących kra-

je rozwijające się miał być wolny rynek i liberalizacja rynków kapitałowych.

Zdaniem J. stiglitza, nie ma dowodów wskazujących, że szybka liberalizacja

pobudza wzrost gospodarczy. Wprost przeciwnie. Większość krajów rozwinię-

tych, w tym stany Zjednoczone i Japonia, rozwijały swoją gospodarkę stop-

niowo, mądrze i selektywnie, chroniąc niektóre jej gałęzie do czasu, aż były

na tyle silne, by móc konkurować z firmami zagranicznymi 3 . Rozczarowanie

międzynarodowym systemem globalizacji pod egidą MFW i WtO narasta, gdyż

MFW kładzie nacisk na inflację, zapominając przy tym, że bezrobocie i wzrost

są równie ważne. Czas pokaże, jak dużą przepaść stworzy globalizacja między

1 Opracowanie wykonano w ramach badań statutowych prowadzonych w 2004 r.

2 J. stiglitz, Globalizacja, pWN, Warszawa 2004, s. 23.

3 J. stiglitz, Globalizacja, wyd. cyt., s. 31.

288

MARiANNA KsiężyK

bogatymi i biednymi, jakie koszty poniesie społeczeństwo i poszczególni jego

członkowie.

społeczeństwa krajów słabo i średnio rozwiniętych, w tym polski, oczekują

globalizacji o ludzkim obliczu, a mianowicie takiej, która istotnie zmieniając

rynek pracy przyczyni się do wzrostu poziomu życia ogółu członków społeczeń-

stwa. Oczekiwanie to skłania do analizy zmian zachodzących na rynku pracy

w warunkach globalizacji. problem ten jest niezwykle istotny w polsce z uwagi

na bierne poddanie się kraju w okresie transformacji zachodzącym procesom

globalizacji.

ZMiANy ZACHOdZąCe NA RyNKu pRACy

W WARuNKACH GlObAliZACJi

proces globalizacji budzi w ostatnich latach wiele obaw w różnych krajach

świata, niezależnie od ich poziomu rozwoju. Kraje wysoko rozwinięte obawia-

ją się tańszych towarów z państw uboższych oraz napływu taniej siły roboczej

z krajów biednych. Część produkcji jest już przenoszona do państw o niższych

cenach pracy i niższych całkowitych kosztach wytwarzania wyrobów, a napływ

emigrantów z krajów biedniejszych powoduje częściowe odbieranie pracy lo-

kalnym społecznościom. przewiduje się, że w 2015 roku firmy amerykańskie

zlecą, w krajach o niskich kosztach pracy, prace wymagające zatrudnienia ponad

3 mln osób. tej formie zatrudniania sprzyja upowszechnianie systemów cyfro-

wych, internetu oraz rozwój szybkich sieci do przesyłania danych. Koncerny

amerykańskie już obecnie zatrudniają, w formie prac zleconych, znaczną liczbę

pracowników w Azji, Ameryce Łacińskiej i europie Środkowowschodniej, na

co wskazują dane zawarte w tabeli 1.

tabela 1

liczba pracowników zatrudnianych przez niektóre firmy za granicą

Firma liczba pracowników Kraj

delta Air lines 6000 indie, Filipiny

Flour 700 Filipiny

General electric 20 000 indie, Chiny

HsbC 4000 Chiny, indie

intel 3000 indie

Microsoft 5000 indie, Chiny

Oracle 4000 indie

philips 700 Chiny

procter & Gamble 800 Filipiny, Chiny

Źródło: p. engardio, A. bernstein, Nowa fala globalizacji pracy , „business Week” 03/2003.

GlObAliZACJA A RyNeK pRACy Z uWZGlędNieNieM pOlsKi

289

Na zlecenie zagranicznych firm pracownicy wykonują prace administracyjne,

projekty architektoniczne, prace badawczo-rozwojowe, usługi informatyczne,

księgowe i finansowe oraz z zakresu obsługi klientów linii lotniczych. ten ro-

dzaj usług pozwala na znaczne redukcje kosztów stałych firm i kosztów zatrud-

nienia. Zlecenia prac do krajów azjatyckich nadal rosną z uwagi na niskie ceny

pracy w tych krajach i wręcz gwałtowny przyrost absolwentów szkół wyższych.

Na przykład na Filipinach, liczących 75 mln mieszkańców, co roku opuszcza

uczelnie 380 tys. absolwentów. W tym kraju jest także wiele księgowych, zna-

jących doskonale amerykańskie zasady rachunkowości. Z kolei w indiach jest

520 tys. informatyków. Z prognoz wynika, że liczba osób z wyższym wykształ-

ceniem w tych krajach będzie rosła, co spowoduje dalsze przenoszenie miejsc

pracy z usA do krajów azjatyckich.

tabela 2

prognozowana liczba etatów przenoszonych z usA za granicę w latach 2005–2015

Wyszczególnienie

2005 2010 2015

Nauki przyrodnicze

3700 14 000 37 000

Prawnicy

14 000 35 000 75 000

Graficy i projektanci

6000 14 000 30 000

Zarządzanie

37 000 118 000 288 000

Obsługa transakcji

61 000 162 000 348 800

Komputery

109 000 277 000 473 000

Architektura

32 000 83 000 184 000

dział sprzedaży

29 000 97 000 227 000

prace biurowe

295 000 791 000 1 700 000

Źródło: p. engardio, A. bernstein, Nowa fala globalizacji , „business Week” 03/2003.

prace zlecane poza granice macierzystego kraju są nisko opłacane. Wska-

zują na to m.in. dane dotyczące wynagrodzeń rosyjskich inżynierów aeronau-

tyków, zatrudnionych przez boeinga po rozpadzie Związku Radzieckiego do

prac nad projektami statków kosmicznych i samolotów pasażerskich. Mimo

że byli oni świetnymi pracownikami zarabiali tylko 5400 usd rocznie. W ro-

ku 1998 koncern otworzył nowy ośrodek projektowy w Moskwie, co jeszcze

bardziej pozwoliło mu obniżyć wynagrodzenia oraz dokonać w 2001 roku re-

dukcji 5000 etatów w seattle. szersze informacje na ten temat zawierają dane

zawarte w tabeli 3.

290

MARiANNA KsiężyK

tabela 3

Wynagrodzenia miesięczne w usd pracownika zatrudnionego

przez to samo przedsiębiorstwo w usA i europie Zachodniej oraz za granicą

przedsiębiorstwo Zawód

Wynagrodzenie minimum

w kraju

za granicą

boeing usA inżynier aeronauta 6000 650 w Rosji

Wielkie korporacje księgowy (mgr) 5000 300 w indiach, Filipinach

instruments intelia projektant chipów 7000 1000 mgr w indiach (5-letni staż)

Flour architekt 7000 250 na Filipinach

biura maklerskie analityk finansowy 7000 1000 w indiach

banki inwestycyjne analityk finansowy 7000 1000 w indiach

Źródło: opr. wł. na podstawie p. engardio, A. bernstein, Nowa fala globalizacji , „business Week”

03/2003.

Zlecenia prac umysłowych w różnych regionach świata doprowadzają też do

spadku zatrudnienia i wynagrodzeń w usA i europie Zachodniej. Na przykład

doświadczonym specjalistom informatykom oferowano w 2000 roku przeciętnie

130 tys. usd rocznie, a obecnie proponuje się najwyżej 100 tys. usd. początku-

jący pracownicy działów obsługi klienta w 2000 roku otrzymywali około 55 tys.

usd, a w 2003 roku nie więcej niż 35 tys. usd rocznie. Obecnie coraz więcej

zawodów staje się zajęciem dorywczym, a nie stałym. W pierwszej kolejności

tracą pracę rutynowi pracownicy zatrudnieni przy produkcji masowej i w schył-

kowych gałęziach. przekwalifikowanie zwolnionych z tych branż pracowników

okazuje się często zbyt kosztowne i nieopłacalne w warunkach istnienia bezro-

bocia nawet wśród osób z wyższym wykształceniem. ponadto wysoko wynagra-

dzany pracownik niemiecki, francuski czy amerykański jest w pełni świadomy,

że może stracić, jeśli nie pracę, to część wynagrodzenia, na rzecz pracownika

tańszego, pochodzącego z kraju średnio i słabo rozwiniętego. proces globalizacji

powoduje, że duże grupy ludzi nie mogą wykonywać pracy, do której przywy-

kli. praca rutynowa od wielu już lat nie jest w stanie bronić się przed podwójną

konkurencją. Z jednej strony przed coraz tańszymi robotami i automatami, zaś

z drugiej przed coraz tańszymi robotnikami z krajów Azji, Ameryki południowej

i europy Środkowowschodniej 4 . W warunkach postępującej globalizacji wzrost

zysków firm w coraz większym stopniu przestaje być skutkiem wzrostu wydaj-

ności pracy, a staje się efektem potanienia kosztów pracy.

Analizy pokazują, że w warunkach postępującej globalizacji coraz trudniej

utrzymywać równowagę na poszczególnych krajowych rynkach pracy. Wzra-

4 A. bednarski, Pułapy i pułapki globalizacji, AMK, toruń 1998, s. 87.

GlObAliZACJA A RyNeK pRACy Z uWZGlędNieNieM pOlsKi

291

stające bezrobocie wywołuje potrzebę inwestycji w kapitał ludzki oraz stałego

dopływu kapitału finansowego na inwestycje produkcyjne, zapewniające wzrost

produktywności pracy, jakości wytwarzanych produktów, wdrażanie do produk-

cji nowoczesnych technologii i nowych wyrobów.

MOżliWOŚCi FiNANsOWANiA iNWestyCJi

tWORZąCyCH MieJsCA pRACy W pOlsCe

doświadczenia krajów rozwiniętych, w zakresie finansowania inwestycji

zapewniających społeczno-gospodarczy rozwój, pokazują, że źródłami finan-

sowania inwestycji w krajach ue są: kredyty bankowe, kapitał własny przed-

siębiorstw (nierozdzielone zyski), budżet państwa i budżety władz lokalnych,

bezpośrednie inwestycje zagraniczne i fundusze unijne.

W polsce kapitał własny polskich przedsiębiorstw (nierozdzielone zyski) nie

stanowi znaczącego źródła finansowania prorozwojowych inwestycji. Głównie

dlatego, że to źródło finansowania inwestycji występuje w dużych rentownych

przedsiębiorstwach. W polsce – jak powszechnie wiadomo – w całym 14-letnim

okresie transformacji nie przywiązywano wagi do znaczenia kapitału narodowe-

go w rozwoju gospodarczym kraju i nie tworzono sprzyjających warunków dla

funkcjonowania i rozwoju dużych polskich przedsiębiorstw. poddając się bier-

nie zachodzącym procesom globalizacji przystąpiono do szybkiej prywatyzacji

przedsiębiorstw państwowych. Już w pierwszym okresie transformacji sprze-

dano najlepsze duże przedsiębiorstwa kapitałowi zagranicznemu. przedsiębior-

stwa o niskiej rentowności prywatyzowano przez upadłość. Realizując program

„terapii szokowej” tylko w deklaracjach słownych stosowano się do zaleceń

zawartych w tak zwanym konsensusie waszyngtońskim. W rzeczywistości za-

wartych w dekalogu zaleceń, istotnych dla dalszego funkcjonowania i rozwoju

polskich przedsiębiorstw, nie tylko że nie wykonano, ale nawet wdrożono je od-

wrotnie niż wynikało to z tak zwanego dekalogu 5 . Wskazują na to zastosowane

przez polskich dogmatycznych liberalnych reformatorów, w „terapii szokowej”,

następujące rozwiązania:

1. W punkcie 3 dekalogu zalecano poszerzenie bazy podatkowej i obniżenie

stóp marginalnych. W odniesieniu do polskich przedsiębiorstw państwo-

wych postąpiono odwrotnie, a mianowicie podniesiono stopy podatkowe oraz

wprowadzono dodatkowe podatki (tzw. dywidendę od majątku i podatek od

ponadnormatywnych wynagrodzeń). podatki nałożone na polskie przedsię-

5 dyrektywy zawarte w dekalogu z roku 1989 podaje G. W. Kołodko, Od szoku do terapii. Eko-

nomia i polityka gospodarcza , poltex, Warszawa 1999, s. 119–120.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: