Kultura ceramiki wstęgowej rytej
Jej nazwa pochodzi od kulistej formy naczyń glinianych zdobionych ornamentem rytym w postaci wstęg spiralnych i innych wątków geometrycznych.
Osadnictwo było ruchome, po wyeksploatowaniu ziemi przenoszono się na nowe tereny. Osady były zasiedlane przez około 15 lat, po czym przenoszono się w nowe miejsca. Do starych siedzib powracano nie wcześniej niż po 45-60 latach.
Podstawową jednostką osadniczą KCWR był dom-gospodarstwo. Kilka takich domów składało się na osadę, w której mogło mieszkać od 100 do 200 osób przez kilka pokoleń. Wielkość osady mogła dochodzić do 30 ha. Domy miały pokaźne rozmiary. Zbudowane na planie prostokąta, ich długość sięgała 40 m, a szerokość 6-7 m. Konstrukcja budowli opierała się na dębowych słupach wkopanych w ziemię, a przestrzeń między nimi była zapełniona plecionką, uszczelnioną gliną. Całość wraz z dachem podtrzymywał rząd słupów biegnący przez środek domostwa.
Ceramika
Wykonywana najczęściej z ilastych glin typu illitowego. Do naczyń kuchennych dodawano domieszkę organiczną, tłuczeń ceramiczny lub piasek. Natomiast tzw. "zastawa stołowa" w większości była wykonywana bez schudzających domieszek.
Ceramikę lepiono z wałków lub taśm glinianych. Po uformowaniu ścianki naczynia dokładnie wygładzano, wyrównując wszelkie nierówności, a w przypadku naczyń kuchennych, przecierano wiechciem słomy.
Podstawę periodyzacji KCWR stanowi ceramika, wśród której można wyodrębnić cztery fazy rozwojowe:
· 1 faza
o naczynia baniaste, na nóżkach, z wysokimi szyjkami i naczynia o płaskich dnach - pozostałości wpływów starczewsko-kriszańskich
o ornamentowane ślimacznicami; potrójnymi, rytymi liniami; znakami esowatymi; reliefami;
o na ziemiach polskich odpowiednikiem tego okresu jest faza gniechowicka, charakteryzująca się chropowaconymi naczyniami, okrągłymi guzkami spłaszczonymi palcem, krótkimi stopkami, listwami z odciśniętymi palcami
· 2 faza
o zanik tradycji starczewsko-kriszańskich
o na terenie Czech i Moraw popularny się staje ornament w kształcie litery "A", tzw. aczkowy
o w Niemczech okres ten nosi nazwę fazy Flanborg
o na terenie Polski - faza zofipolska; charakteryzuje się prostokącikami przeciętymi poziomą linią
o mała ilość plastyki figuralnej
o zaczęto wykonywać ceramikę dwojakiego rodzaju w zależności od przeznaczenia - grubej i delikatnej roboty
o naczynia delikatne, tzw. "zastawa stołowa": czarki w kształcie odcinka kuli, miski naczynia amforkowate z szyjkami i niekiedy nalepionymi guzkami lub uszkami
· 3 faza
o następuje zróżnicowanie lokalne na styl zachodni i wschodni
o styl zachodni charakteryzuje się motywem zapunktowanej wstęgi i występuje w dorzeczu Odry
o styl wschodni tzw. styl nutowy, występuje na terenie Moraw, w zachodniej Małopolsce, zachodniej Ukrainie i Mołdawii
· 4 faza
o lokalne zróżnicowanie ulega pogłębieniu
o w prowincji wschodniej tj. w zachodniej Małopolsce, na Wyżynie Sandomierskiej oraz Pogórzu Rzeszowskim następuje przejście od stylu nutowego do żeliezowskiego (linie ryte połączone karbami),
o na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Wołyńskiej styl żeliezowski nie występuje, ponieważ został przerwany kontakt między prowincją wschodnią, a Słowacją; do końca istnienia KCWR na tym terenie występuje styl nutowy
o w prowincji zachodniej obejmującej Morawy, Czechy oraz dorzecze Odry wyodrębnia się styl szarecki, czyli linie pokryte trójkątnymi nacięciami oraz odciśniętymi stempelkami
o czarki szeroko otworowe z poczatków rozwoju KCWR teraz przybrały kształt kulisty z wysokimi szyjkami, przypominajac swą formą gruszkę
obrządek pogrzebowy
Zmarli byli chowani zarówno na terenie osad, jak i na osobno wydzielonych cmentarzyskach. Szczątki pochodzące z osiedli zazwyczaj należą do dzieci i kobiet z niewielkim odsetkiem mężczyzn. Niekiedy kontekst odkrycia oraz stan zachowanych kości, sugerują praktyki kanibalistyczne. Na cmentarzyskach liczących sobie nawet do 200 pochówków szkieletowych, najprawdopodobniej byli chowani mieszkańcy kilku osad. Zmarłych składano w pozycji skurczonej najczęściej na lewym boku z niewielką ilością darów.
Liczba pochówków waha się w zależności od zamieszkiwanych terytoriów. Na przykład na terenie Małopolski na 600 lat rozwoju KCWR odkryto jedynie 15 pochówków, a na terenie Saksonii znajdują się cmentarzyska takie jak Wandersleben, czy Aiterhofen z ponad 200 grobami.
Kultura badeńska
Powstanie kultury badeńskiej wiązało się z rozwojem nowych form ceramiki (naczynia profilowane, zdobione ornamentami kanelowanymi i rytymi, rozwój kubków i dzbanów). W małym stopniu uległo zmianie budownictwo miejscowe.
Krzemieniarstwo - z doskonałych jakościowo surowców (siekiery i długie wióry) produkowane były przez specjalistów. Do prostych czynności używano narzędzi odłupkowych wykonanych na poczekaniu z surowców dostępnych w pobliżu osad.
Osady kultury badeńskiej były budowane na terenach bardzo wysoko położonych, często otaczane fortyfikacjami, niekiedy nawet murami kamiennymi (np. Hlinsko na północnyc Morawach). Domy budowano małe, jednorodzinne, zakończon absydą. Wewnątrz obiektów mieszkalnych znajdował się kopulaste piece. Wokół domostw znajdowane są trapezowate jamy służące jako spichlerze do przechowywania ziaren zbóż.
Obrządek grzebalny obejmował zarówno groby szkieletowe, jak i ciałopalne. Znane są też groby zbiorowe w osadach, często w jamach odpadkowych, rzadkie kurhanyi pochówki zwierzęce. Zmarłych grzebano niespalonych w pozycji skurczonej, niekiedy wraz ze zwierzętami; znane są wypadki ciałopalenia z użyciem popielnic twarzowych, a także groby symboliczne. Wierzenia, praktyki magiczne i pewne elementy organizacji społecznych ukazują groby ludzi ze zwierzętami pociągowymi (bydło), symbolizującymi zaprzęg. Występują też groby samych zwierząt (kult Bogini Matki). Istotnym zjawiskiem w kulturze badeńskiej była znajomość czterokołowego wozu, poświadczona znaleziskiem modelu z Budakalász na Węgrzech.
Kultura landzielska
Cechą charakterystyczną jest występowanie naczyń na pustej nóżce, amforek i mis, zdobionych jedynie plastycznymi guzkami.
Zakładano bardzo rozległe osady, złożone zarówno z dużych domów naziemnych zbudowanych na planie prostokątnym, jak również ziemianki o planie owalnym. Spotyka się osady otwarte, ale też otoczone rowami obronnymi.
Zmarłych chowano na cmentarzyskach w pobliżu osad, w pozycji skurczonej, w grobach szkieletowych wyposażonych w ceramikę oraz narzędzia krzemienne.
Kultura amfor kulistych
Groby najczęściej w formie skrzyń z kamieni, przykrytych ziemnym nasypem. Wewnątrz znajdowano ozdoby, naczynia. Wiele pochówków zawiera również szczątki zwierząt, głównie bydła z obciętymi rogami.
Kultura ceramiki sznurowej
Najbardziej charakterystycznym wyróżnikiem tej kultury jest ceramika. Najczęściej występujące formy to puchary o esowatym profilu, amfory o baniastym brzuścu, dzbanki miski i kubki a w późniejszych fazach również puchary moździerzowate i doniczkowate. Naczynia zdobiono, w ich górnych partiach, poziomymi odciskami sznura lub rytymi liniami. Amfory zdobiono pionowymi liniami od szyjki do wydęcia brzuśca. Wyroby kamienne kultury ceramiki sznurowej reprezentowane są głównie przez topory bojowe ze zwisającymi ostrzami i obuchami w kształcie odwróconego czółna. Wyroby krzemienne to przede wszystkim siekierki, sztylety liściowate, groty strzał i oszczepów. Typową ozdobą były naszyjniki z kłów zwierzęcych. W części grup występowały liczne wyroby z bursztynu.
Obrządek pogrzebowy
Wyróżnić możemy dwa typy pochówków: w grobach płaskich i kurhanach. Dominują pochówki pojedyncze. Zmarłych chowano w pozycji skurczonej na boku. Mężczyzn chowano na prawym a kobiety na lewym boku. Ciała najczęściej układano na linii wschód-zachód. Groby te charakteryzuje też obecność palisad i konstrukcji kamiennych. Obok jam grobowych, pod nasypami, występują szczątki ofiar składanych ze zwierząt (świń, psów). Groby często wyposażano w naczynia, najczęściej puchary o esowatym profilu oraz amfory z niską szeroką szyją i dwoma uchami. Ponadto w grobach mężczyzn znajdujemy broń – najczęściej topory kamienne. Rzadko spotykamy pochówki wielokrotne czy ciałopalne.
Kultura pucharów dzwonowatych
Obrządek pogrzebowy - Największe z cmentarzysk na ziemiach polskich, liczące dziewiętnaście grobów, zbadano w Pietrowicach Wielkich na Górnym Śląsku. Zmarli grzebani byli najczęściej z rękoma ugiętymi w łokciach, dłońmi ułożonymi w okolicach twarzy oraz silnie podkurczonymi nogami. Mężczyźni ułożeni byli prawie zawsze na lewym boku, a kobiety na prawym. Groby mężczyzn bogato wyposażano w broń oraz naczynia z jedzeniem. Groby kobiece najczęściej były wyposażane w różnego rodzaju biżuterię z kości i bursztynu.
fefone