Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydzia� Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego BIBLIOGRAFIA EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA ORAZ INNYCH, WYBRANYCH PUBLIKACJI PRZYDATNYCH DLA OS�B PRACUJ�CYCH W TYCH DZIEDZINACH TEORII I PRAKTYKI w Polsce w latach 1990 - 2000 pod redakcj� Barbary Woynarowskiej Warszawa 2001 Bibliografia opracowana pod redakcj� prof. dr hab. med. Barbary Woynarowskiej przez zesp� pracownik�w: � Katedry Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydzia�u Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego: prof. dr hab. med. Barbar� Woynarowsk� dr n. hum. Krystyn� Komosi�sk� dr n. med. Ann� Kowalewsk� mgr biol. Jana Szyma�skiego Pracowni Edukacji Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Krajowego O�rodka Wspierania Edukacji Zawodowej mgr ped. Izabell� Lutze mgr ped. Katarzyn� St�pniak ISBN 83-915028-1-3 Wydawca: Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydzia� Pedagogiczny Uniwersytet Warszawski, BOWI Sk�ad, �amanie i druk: �BOWI" tel./fax (0-10XX-22) 633-87-28 tel. kom. 0601-391-061 e-mail: lagodzinski_bowi@poczta.onet.pl 0A.0&. A4 SPIS TRE�CI Wst�p.................................................................................................................................... 5 I. POJ�CIA KLUCZOWE W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA........................................................................................ 7 1. Zdrowie, czynniki je warunkuj�ce, polityka zdrowotna - wybrane publikacje . 7 2. Wiedza, zainteresowania, przekonania i postawy wobec zdrowia..................... 12 3. Styl �ycia i zachowania zdrowotne........................................................................ 15 II. EDUKACJA ZDROWOTNA - ZAGADNIENIA OG�LNE, KSZTA�CENIE KADR............................................................................................ 23 1. Zagadnienia og�lne, metody................................................................................. 23 2. Kszta�cenie kadr dla edukacji zdrowotnej ........................................................... 31 III. EDUKACJA ZDROWOTNA W SZKO�ACH I PLAC�WKACH O�WIATOWO-WYCHOWAWCZYCH................................................................. 33 1. Edukacja zdrowotna w szkole - zagadnienia og�lne.......................................... 33 2. Programy i materia�y do edukacji zdrowotnej w szkole - wieloaspektowe...... 39 3. Nauczyciele - styl �ycia, zdrowie, rola w edukacji zdrowotnej .......................... 41 4. Edukacja zdrowotna w przedszkolu i innych plac�wkach o�wiatowo-wychowawczych ................................................................................... 43 IV. PROMOCJA ZDROWIA ........................................................................................ 44 1. Zagadnienia og�lne ............................................................................................... 44 2. Promocja zdrowia psychicznego ........................................................................... 50 3. Szko�a i inne plac�wki o�wiatowo-wychowawcze promuj�ce zdrowie.............. 51 4. Inne siedliskowe projekty promocji zdrowia ....................................................... 56 4.1. Zdrowe miasto, zdrowa gmina ...................................................................... 56 4.2. Promocja zdrowia w zak�adzie pracy ............................................................ 57 4.3. Promocja zdrowia w plac�wkach s�u�by zdrowia ........................................ 58 4.4. Promocja zdrowia w innych siedliskach........................................................ 59 V. OBSZARY TEMATYCZNE (SZCZEGӣOWE) W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA 1. Higiena osobista i otoczenia ..................................................... 2. Zdrowie jamy ustnej .................................................................. ................... 60 ................... 60 ................... 60 3. Aktywno�� fizyczna, czas wolny .......................................................................... 66 4. Edukacja �ywieniowa........................................................................................... 69 5. Edukacja do bezpiecze�stwa, promocja bezpiecze�stwa ................................. 73 6. Wychowanie prorodzinne, seksualne, zapobieganie HIV/AIDS..................... 75 6.1. Wychowanie prorodzinne - wybrane publikacje ....................................... 75 6.2. Wychowanie seksualne ................................................................................. 77 6.3. Zapobieganie HIV/AIDS i chorobom przenoszonym drog� p�ciow� ..... 83 7. Kszta�towanie umiej�tno�ci �yciowych (psychospo�ecznych) .......................... 88 8. Profilaktyka zachowa� problemowych - u�ywania substancji psychoaktywnych i przemocy .............................................................................. 93 8.1. Zagadnienia og�lne, zapobieganie narkomanii ......................................... 93 8.2. Zapobieganie u�ywaniu/nadu�ywaniu alkoholu ........................................ 99 8.3. Zapobieganie i przeciwdzia�anie paleniu tytoniu ...................................... 103 8.4. Przeciwdzia�anie przemocy .......................................................................... 108 9. Zapobieganie chorobom przewlek�ym, niepe�nosprawno�ci, przedwczesnemu starzeniu si� ............................................................................ 108 9.1. Zapobieganie chorobom uk�adu kr��enia.................................................. 108 9.2. Zapobieganie nowotworom ......................................................................... 110 9.3. Edukacja zdrowotna ludzi przewlekle chorych i niepe�nosprawnych...... 111 9.4. Problemy ludzi starszych i starzej�cych si� - edukacja do staro�ci.......... 115 9.5. Zapobieganie innym chorobom i zaburzeniom ......................................... 117 VI. RӯNE...................................................................................................................... 118 Wyja�nienie skr�t�w czasopism zamieszczonych w bibliografii................................. 123 Informacja o programie edukacyjnym dla m�odzie�y w wieku 16-24 lat �Ju� teraz mog� zadba� o zdrowie swojego przysz�ego dziecka" ............ 127 WST�P Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia s� dziedzinami teorii i praktyki ��- cz�cymi elementy r�nych dyscyplin. Rozw�j promocji zdrowia i upowszechnia- nie biopsychospo�ecznego modelu zdrowia spowodowa�y �odmedykalizowanie" tradycyjnej o�wiaty zdrowotnej i wzrost zainteresowania przedstawicieli nauk spo�ecznych ochron�, utrzymaniem i doskonaleniem zdrowia. Publikacje z za- kresu edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia s� obecnie zamieszczane w r�- nych wydawnictwach i czasopismach. Pierwotnym zamiarem autor�w by�o zebranie publikacji dotycz�cych edu- kacji zdrowotnej, opublikowanych w Polsce w latach 1990 - 2000. Pomys� ten po- wsta� w zwi�zku z wprowadzeniem w ramach reformy systemu edukacji obowi�z- kowej, w szko�ach podstawowych i gimnazjach, �cie�ki edukacyjnej �edukacja prozdrowotna", rozpocz�ciem w resorcie edukacji kszta�cenia podyplomowego edukator�w ds. edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia oraz uruchamianiem w wielu szko�ach wy�szych studi�w podyplomowych w tym zakresie. W trakcie pracy okaza�o si�, �e istnieje potrzeba w��czenia r�wnie� publikacji dotycz�cych promocji zdrowia, kt�rej edukacja zdrowotna jest nieod��czn�, komplementar- n� cz�ci�. W celu opracowania bibliografii dokonano przegl�du ponad 100 czasopism (naukowych i fachowych) z r�nych dyscyplin, ksi��ek i innych wydawnictw zwartych, w tym materia��w z konferencji naukowych opublikowanych w latach 1990-2000. Korzystano tak�e z wykaz�w pi�miennictwa zamieszczanych przez autor�w publikacji oraz zestawienia publikacji nades�anych z kilku o�rodk�w1. Przy w��czaniu pozycji do bibliografii nie dokonywano oceny jej jako�ci. Ze wzgl�du na bardzo szeroki zakres tematyczny wsp�czesnej edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia zaistnia�y du�e trudno�ci w zakwalifikowaniu wielu publikacji do umieszczenia w niniejszej bibliografii. Wiele publikacji, mi- mo, �e nie sugeruje tego tytu�, zawiera fragmenty, wnioski i rekomendacje od- nosz�ce si� bezpo�rednio lub po�rednio do edukacji zdrowotnej. Podj�to zatem decyzj� o rozszerzeniu zakresu wykazu publikacji i w��czenia do bibliografii po- 1 Wykaz w�asnych publikacji przekazali: mgr E. Charo�ska - Akademia Medyczna w Poznaniu, prof. M. Demel, dr. D. Godlewska - Instytut Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wlkp, dr E. Huk-Wieliczuk - Insty- tut Wychowania Fizycznego i Sportu, Bia�a Podlaska, prof. Z. Jaworski, prof. M. Kapica z zespo�em - Uniwer- sytet Opolski, dr L. Kulmatycki - AWF we Wroc�awiu, dr T. Lisicki - AWF w Gda�sku, dr Z. S�o�ska - Insty- tut Kardiologii, dr J. Wojciechowska - Uniwersytet Gda�ski, dr W. Wrona-Wolny - AWF w Krakowie. Ser- decznie za t� pomoc dzi�kujemy. zycji, kt�re uznano za przydatne dla os�b planuj�cych, programuj�cych i reali- zuj�cych badania naukowe, programy edukacyjne, promocji zdrowia, kszta�cenie nauczycieli i przedstawicieli innych grup zawodowych. Wybrane publikacje podzielono na sze�� grup, oznaczonych cyframi rzymskim. W ramach tych grup wyodr�bniono cz�ci tematyczne, oznaczone cyframi arabskimi. Podzia� ten mo- �e by� dyskusyjny, niekt�re publikacje mieszcz� si� w r�nych cz�ciach tema- tycznych. Bibliografia umo�liwia dokonanie oceny rodzimego dorobku w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w ostatniej dekadzie XX wieku. Mo�e to by� jedynie ocena �ilo�ciowa" - pokazuj�ca zakres tematyczny publikacji, pro- porcje r�nych zagadnie�, osoby wiod�ce w r�nych obszarach itd. Zdajemy sobie spraw� z niedoskona�o�ci prezentowanego materia�u. Za- pewne cz�� publikacji nie znalaz�a si� w wykazie, z r�nych przyczyn m.in. nie- ko...
pthe