(Cisnac, by zmienic).pdf

stuje to takýe zmierzch niektrych j«zy-

kw. Stephen Pinker, lingwista z MIT,

ocenia w swojej ksiýce The Language In-

stinct (Instynkt j«zyka), ýe wi«kszoæci j«-

zykw na æwiecie grozi wymarcie. Kaý-

de nowe pokolenie ma trudny wybr:

nauczy si« j«zyka w¸asnej spo¸ecznoæci

lub takiego jak angielski, ktry jest no-

ænikiem wsp¸czesnej informacji han-

dlowej i naukowej.

Jeæli nie powstanie prosty system uni-

wersalnego t¸umaczenia, to j«zyki natu-

ralne zostan poddane podobnej presji

ewolucyjnej jak ta, ktra wymusi¸a uýy-

wanie Microsoft Windows w wi«kszo-

æci komputerw osobistych. Prawie za-

wsze w oprogramowaniu stosowany jest

j«zyk angielski. Istniej takýe pewne ar-

gumenty irracjonalne przemawiajce za

angielskim. Jak podkreæla jeden z sze-

fw MTV Europe Michiel Bakker: ãan-

gielski jest j«zykiem rock and rollaÓ. Ba-

dania marketingowe na zlecenie MTV

wykaza¸y, ýe m¸odzieý europejska nie

lubi wideoklipw w swych j«zykach oj-

czystych. To po prostu nie jest to. By

moýe wi«c w przysz¸oæci b«dziemy po-

trzebowa wy¸cznie programw t¸uma-

czcych slang z pokolenia na pokolenie.

John Browning

TECHNIKA I BIZNES

MATERIAüOZNAWSTWO

wysokim ciænieniem] CO 2 w celu uzy-

skania taÄszych tworzyw sztucznych

podsun¸ mi pewien pomys¸ Ð wspomi-

na Roger H. Jones, inýynier zatrudnio-

ny w Materials Technology Limited. Ð

Owin¸em drutem szybkowar i przepro-

wadzi¸em prb«.Ó Jones odkry¸, ýe pod-

dajc mieszanin« betonu i cementu port-

landzkiego dzia¸aniu CO 2 pod wysokim

ciænieniem, usun¸ wod« z materia¸u

i zmieni¸ jego sk¸ad chemiczny. Standar-

dowe prby na æciskanie wykaza¸y, ýe

w wyniku tego dzia¸ania wytrzyma¸oæ

cementu portlandzkiego wzrasta¸a prze-

ci«tnie o 84%. Kolejne doæwiadczenia wy-

konane w Los Alamos National Labora-

tory dowiod¸y, ýe proces ten moýe

przekszta¸ci wiele niedrogich materia-

¸w, cz«sto uwaýanych dziæ za odpady,

w mocniejsze i bardziej uýyteczne.

Proces jest tak prosty Ð powiada F.

Carl Knopf, profesor inýynierii chemicz-

nej z Louisiana State University Ð ýe aý

dziw, dlaczego nikt na to nie wpad¸. Pod

ciænieniem 75 razy wyýszym od atmo-

sferycznego i w temperaturze co naj-

mniej 31¡C, dwutlenek w«gla staje si«

tak g«sty jak ciecz, zachowujc jedno-

czeænie æciæliwoæ gazu. W tym stanie,

zwanym nadkrytycznym Ð dodaje Craig

M. V. Taylor z oærodka nadkrytycznych

p¸ynw w Los Alamos Ð CO 2

napi«cia powierzchniowego i moýe

przenika przez pory i p«kni«cia bez

przeszkd. Reakcje wymagajce zwy-

kle wiekw zachodz w cigu minut.

ãBez wtpienia zwi«ksza to twardoæ

cementuÓ Ð mwi Knopf.

Supertwardy cement ma mnstwo

praktycznych zastosowaÄ. Zdaniem Tay-

lora dzi«ki temu procesowi da si« na

przyk¸ad zapobiec niebezpiecznym wy-

ciekom odpadw radioaktywnych mie-

szanych w celu sk¸adowania ze zwyk¸ym

cementem. Jednakýe znalezienie szersze-

go zastosowania moýe nie by ¸atwe, jak

przewiduje Thomas J. Pasko, dyrektor

biura zaawansowanych badaÄ Federal

Highway Administration (Federalnego

Urz«du Autostrad). ãNasz przemys¸ bu-

dowlany jest bardzo tradycyjny i prymi-

tywny Ð podkreæla. Ð Rzadko kiedy szu-

kamy nowych materia¸w, by rozwiza

jakiæ problem. Tak wi«c naleýy si«gn

po coæ, co kosztuje tyle samo lub jest taÄ-

sze niý istniejce materia¸y.Ó

Jones i Taylor chc w¸aænie to zrobi.

Poddaj obrbce cementowe dachwki

produkowane dla Boral w Rialto w Ka-

lifornii. Wprawdzie s one wytrzymal-

sze i bardziej ognioodporne niý wi«k-

szoæ p¸ytek, ale ze wzgl«du na wy-

trzyma¸oæciowe wymagania waý zbyt

duýo, by znios¸a to konstrukcja wi«k-

budowlani uýyli najnowocze-

æniejszych wwczas materia-

¸w, by wykona ogromn kopu¸« no-

wej æwityni w Rzymie. Do dzisiaj dach

Panteonu jest cigle w dobrym stanie Ð

a nawet twardnieje, w miar« jak zawar-

te w budowli zwizki wapnia wchodz

w reakcj« z atmosferycznym dwutlen-

kiem w«gla, tworzc wapieÄ oraz inne

minera¸y wytrzymalsze od betonu. W

maju ub. r. inýynier budowlany z Reno

w Newadzie opatentowa¸ tani sposb

skrcenia tego procesu z kilku tysi«cy

lat do kilku minut. Wst«pne badania

æwiadcz, ýe ta innowacja moýe pozwo-

li na produkcj« taÄszych p¸yt æcien-

nych, a sk¸adowiska odpadw radioak-

tywnych uczyni bezpieczniejszymi.

Beton twardnieje zwykle wolno, po-

niewaý woda uszczelnia pory i nie do-

puszcza znajdujcego si« w powietrzu

dwutlenku w«gla. ãArtyku¸ z Scientific

American dotyczcy wykorzystania [pod

nie ma

CZSTKI POPIOüîW (z lewej) pod wp¸ywem spr«ýonego CO 2 przybieraj w¸knist form« pozwalajc

wytwarza z nich g«sty, wytrzymalszy niý dotychczasowy materia¸ budowlany (z prawej) .

18 å WIAT N AUKI StyczeÄ 1997

Cisn, by zmieni

CO 2 w stanie nadkrytycznym

wzmacnia pospolite materia¸y

O ko¸o 2000 lat temu pracownicy

EFEKTY SPECJALNE

(ãld-9Ó w polskim przek¸adzie L. J«czmyka; PIW, Warszawa 1971 Ð przyp. red.). Kaýde ýywe stworzenie, ktre wejdzie w kon-

takt z lodonin, zamienia si« w posg lodowy. Gdyby w Hollywood chciano sfilmowa t« powieæ, producenci powinni zwrci si« do

Daytona Taylora. Ten nowojorski kierownik produkcji wsp¸pracujcy z niezaleýnymi filmowcami wynalaz¸ specjaln technik« foto-

grafowania, dzi«ki ktrej moýna uzyskiwa zdj«cia zadziwiajco podobne do tworw fantazji Vonneguta.

Urzdzenie Taylora zmajstrowane w kuchni sk¸ada si« z zestawu 60 po¸czonych ze sob kamer korzystajcych z jed-

nego magazynka filmu. Tak wi«c kaýda kamera naæwietla jedn klatk« tego samego filmu. Aby zrobi zdj«cie, otwiera

si« jednoczeænie 60 migawek. Na taæmie rejestruje si« 60 uj« tej samej sceny, zmie-

nia si« tylko kt widzenia (obiektywy kamer rozmieszczone s co 4 cm). Po wy-

konaniu zdj«cia fotograf kr«ci korbk, aby przewin 3 m filmu i przygoto-

wa urzdzenie do nowego uj«cia.

Owe 60 zdj« moýna oglda jako rodzaj dziwnego, trjwymiaro-

wego filmu: ludzie staj si« podobni do figur woskowych ze s¸yn-

nego Gabinetu Madame Tussaud. Na jednym z uj« Taylora

wida na pocztku sylwetk« skaczcego m¸odzieÄca z prawe-

go profilu, nast«pne zmienia si« kt widzenia, tak ýe w koÄcu

ukazany on jest z lewego profilu. Podobne przejæcie z prawa na

lewo efektownie demonstruje szampan wytryskujcy z butel-

ki. Na co komu 3 m bieýce kamer? ãZachodz« w g¸ow«,

do czego moýna by to zastosowaÓ Ð napisa¸ Steven Spiel-

berg do znajomego po obejrzeniu nagrania wideo pokazuj-

cego moýliwoæci wynalazku Taylora. Sam autor sdzi, ýe jego urzdzenie

znajdzie zastosowanie g¸wnie przy realizacji efektw specjalnych w filmach

Ð zreszt pewna firma francuska wykorzysta¸a podobn technik« do na-

kr«cenia wideoklipu zespo¸u Rolling Stones. Takýe system QuickTime

VR firmy Apple Computer pozwala uýytkownikowi na podobn trjwy-

miarow podrý za pomoc sekwencji zdj«.

Oczekujcy na patent rzd kamer Taylora ma swoje ograniczenia: moýe zrobi tylko jedno, dwa

uj«cia, po czym trzeba przewin film. W miar« jednak obniýki cen sprz«tu fotografii cyfrowej i je-

go miniaturyzacji bariery te b«dzie moýna pokona. Wyobramy sobie zestaw tysi«cy miniaturowych

kamer, ktre mog¸yby rejestrowa ruchomy obraz z wielu punktw widzenia; by¸aby to nowa forma

interaktywnego wideo. Takie maleÄkie kamery wbudowane w cylindryczne æciany promu kosmicz-

nego pozwoli¸y studentom z USA ãporusza si«Ó za pomoc joysticka po jego wn«trzu. Telewidz mg¸-

by w czasie olimpiady w Sydney w roku 2000 oglda podczas fina¸u sprintu na 100 m biegaczy

zarwno z przodu, jak i z ty¸u. Taki post«p doprowadzi by moýe do tego, ýe w wyraýeniu ãrzeczy-

wistoæ wirtualnaÓ przymiotnik stanie si« zb«dny.

Gary Stix

Przyk¸ady opisanych efektw specjalnych moýna oglda w Internecie na stronie WWW Scientific

American pod adresem: http://www.sciam.com/

szoæci domw mieszkalnych. Dachw-

ki poddawane dzia¸aniu CO 2 zamiast

obrbce cieplnej wydaj si« dostatecz-

nie lekkie i mog konkurowa z inny-

mi p¸ytkami dachowymi.

Prcz utwardzonego cementu Jones

chce wykorzysta na materia¸y budow-

lane popi¸ wytwarzany w opalanych

w«glem elektrowniach. Zmieszane z

krzemianem sodowym, tlenkiem wap-

nia i wod tworz past«, ktra po wy-

schni«ciu daje ma¸o wytrzyma¸, roz-

puszczaln w wodzie p¸yt« wyk¸a-

dzinow. ãJeæli jednak poddamy taki

materia¸ dzia¸aniu nadkrytycznego dwu-

tlenku w«gla Ð mwi Taylor Ð staje si«

on bardzo wytrzyma¸y, bardzo trwa¸y

i nierozpuszczalny w wodzie. P¸yta

30-centymetrowa wytrzymuje prawie

trzystukilogramowe obciýenie, co jest

porwnywalne do zbrojonego w¸knem

szklanym cementu powszechnie stoso-

wanego w materia¸ach pod¸ogowych.

ãMamy pomys¸ Ð kontynuuje Taylor Ð

zbudowania w ssiedztwie elektrowni

zak¸adu przetwrczego. Elektrownia

wytwarza duýe iloæci CO 2 i popio¸w.

Zap¸aci nawet za zabranie popio¸w,

gdyý w przeciwnym wypadku musi je

zakopywa. Energia elektryczna po-

trzebna do pracy zak¸adu takýe b«dzie

tania, a ciep¸o uchodzce kominami

elektrowni Ð darmowe.Ó

Jones dodaje: ãNasze wyroby mog

by transportowane wagonami, ktre

dowioz¸y w«giel i puste opuszczaj elek-

trowni«.Ó Zatrudni¸ juý firm«, ktra

opracuje przemys¸owe metody realiza-

cji jego pomys¸u za pomoc sprz«tu wy-

sokociænieniowego uýywanego przy

usuwaniu kofeiny z kawy oraz t¸usz-

czw z produktw ýywnoæciowych. Ne-

gocjacje z elektrowni i zak¸adami pro-

dukujcymi p¸yty æcienne s w toku.

ãPrzed inýynieri materia¸ow otwie-

raj si« ca¸kowicie nowe perspektywyÓ

Ð utrzymuje Taylor. Ostatnie doæwiad-

czenia przeprowadzone przez Taylora

i Jonesa wykaza¸y, ýe przy rozpuszcza-

niu metali lub plastikw w nadkrytycz-

nej cieczy moýliwe jest przesycanie ce-

mentu dodatkowymi sk¸adnikami w

celu uplastycznienia go oraz podnie-

sienia jego wytrzyma¸oæci lub przewod-

noæci elektrycznej. ãNajlepsze w tym

procesie jest to Ð kontynuuje Taylor Ð

ýe usuwa on z atmosfery gaz powodu-

jcy efekt cieplarniany, a takýe produk-

ty odpadowe, jak popio¸y z wyrobisk

elektrowni, i przekszta¸ca je w materia¸

budowlany. Jeæli rzeczywiæcie chce si«

zmusi przemys¸ do ochrony ærodowi-

ska, naleýy uczyni to przedsi«wzi«cie

dochodowym. Nasz pomys¸ ku temu

zmierza.Ó

W. Wayt Gibbs

å WIAT N AUKI StyczeÄ 1997 19

Zdj«cia z tysica i jednej kamery

W æwiecie powieæci Kocia ko¸yska Kurta Vonneguta g¸wn rol« odgrywa lodonina Ð substancja powodujca zestalanie si« wody

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: