(Galaktyki w mlodym Wszechswiecie).pdf

Galaktyki

w m¸odym Wszechæwiecie

Porwnujc odleg¸e pierwotne galaktyki ze starszymi, po¸oýonymi bliýej nas,

astronomowie maj nadziej« wyjaæni, jak one powstaj i ewoluuj

F. Duccio Macchetto i Mark Dickinson

wraz ze wzrostem moýliwo-

æci astronomii obserwacyjnej

nasze wyobraýenia o Wszechæwiecie

uleg¸y radykalnym zmianom. Pionier-

skie prace Edwina HubbleÕa w latach

dwudziestych doprowadzi¸y do pogl-

du, ýe Wszechæwiat narodzi¸ si« w Wiel-

kim Wybuchu i od tamtej pory cigle

si« rozszerza. Pniejsze badania po-

zwoli¸y odkry, ýe wraz z up¸ywem cza-

su Wszechæwiat zmienia si« takýe pod

innymi wzgl«dami. Pocztkowo wype¸-

niony by¸ niezwykle gorc, g«st i nie-

mal jednorodnie roz¸oýon materi. Te-

raz jest stosunkowo pusty. Materia,

ktr obserwuj astronomowie, spogl-

dajc na miliony lat æwietlnych w g¸b

Wszechæwiata, zgrupowana jest w od-

dzielne galaktyki. Jak dosz¸o do tego

przeobraýenia i w jaki sposb uformo-

wa¸y si« galaktyki Ð to g¸wne problemy

dzisiejszej kosmologii.

Wiele wysi¸ku w¸oýono w badanie

pobliskich galaktyk, b«dcych efektem

trwajcej oko¸o 10 mld lat ewolucji. Jed-

nak w ostatnich latach olbrzymi post«p

dokona¸ si« takýe w badaniach galak-

tyk znajdujcych si« na kosmologicz-

nych odleg¸oæciach, czyli takich, ktre

istnia¸y juý w czasach m¸odoæci Wszech-

æwiata. Dzi«ki skoÄczonej pr«dkoæci

æwiat¸a astronomowie, spogldajc na

duýe odleg¸oæci, podrýuj w czasie

i mog podglda bezpoærednio prze-

sz¸oæ Wszechæwiata. åwiat¸o najdal-

szych obserwowanych galaktyk opuæci-

¸o je, gdy Wszechæwiat nie mia¸ jeszcze

1 / 5 swojego obecnego wieku. Pos¸ugu-

jc si« nowymi instrumentami i techni-

kami, mamy nadziej« zobaczy odleg¸e,

ãpierwotneÓ galaktyki w trakcie powsta-

wania i przeæledzi ich ewolucj« do dnia

dzisiejszego.

Oczywiæcie nie jest to ¸atwe. M¸ode

galaktyki znajduj si« tak daleko, ýe na-

wet gdy obserwujemy je przez najsil-

niejsze teleskopy, wydaj si« ma¸e i s¸a-

be. Galaktyka o rozmiarach naszej Drogi

Mlecznej z czasw, gdy Wszechæwiat

mia¸ o po¸ow« mniej lat, zajmowa¸aby

na niebie obszar o rozmiarach zaledwie

kilku sekund ¸uku. Ogldajc tak ga-

laktyk« za pomoc znajdujcego si« na

powierzchni Ziemi teleskopu, nawet

w doskona¸ych warunkach nie mogli-

byæmy rozrýni szczeg¸w jej budo-

wy. Cz«sto kosmologowie potrafi naj-

wyýej odrýni odleg¸e galaktyki od

s¸abych gwiazd. W ostatnich latach jed-

nak uzyskiwanie szczeg¸owych obra-

zw odleg¸ego Wszechæwiata sta¸o si«

moýliwe dzi«ki Kosmicznemu Telesko-

powi HubbleÕa , ktry zawdzi«cza sw

niezwykle duý rozdzielczoæ temu, ýe

zosta¸ umieszczony ponad atmosfer

ziemsk.

Teleskop HubbleÕa pozwala realizowa

wiele programw badawczych poæwi«-

conych monitorowaniu m¸odych galak-

tyk, ale jeden zajmuje wærd nich szcze-

glne miejsce. W grudniu 1995 roku

Hubble skierowany zosta¸ na niepozor-

ny fragment nieba o rozmiarach 1 / 140

tarczy Ksi«ýyca w pobliýu Wielkiego

Wozu. Wybr tego miejsca podyktowa-

ny by¸ moýliwoæci spojrzenia daleko

poza nasz Galaktyk«, a jednoczeænie

gwarantowa¸ odpowiednie ustawienie

teleskopu na orbicie. W cigu dziesi«-

ciu dni teleskop wykona¸ setki zdj«

przez cztery filtry, obejmujc zakres

widmowy od bliskiego ultrafioletu do

bliskiej podczerwieni. Zdj«cia te, znane

jako obserwacje G¸«bokiego Pola Hub-

bleÕa (GPH), dostarczaj najlepszego,

jak dotd, obrazu odleg¸ego Wszech-

æwiata. (W j«zyku astronomicznym ãg¸«-

bokiÓ odnosi si« zarwno do s¸aboæci

obiektu, jak i do odleg¸oæci.)

Na zdj«ciach GPH znaleziono oko¸o

3000 s¸abych galaktyk o zadziwiajcej

rýnorodnoæci kszta¸tw i barw. Wiele

z nich to obiekty miliard razy s¸absze

od tego, co moýemy dojrze na niebie

go¸ym okiem. Przed astronomami sta-

je teraz zadanie zinterpretowania tych

dwuwymiarowych obrazw czterowy-

miarowego Wszechæwiata. Wszystko,

co obserwujemy wzd¸uý linii wzroku Ð

zarwno obiekty bliskie, jak i dalekie,

m¸ode i stare Ð rzutowane jest na sfer«

niebiesk. Musimy nie tylko zidentyfi-

kowa w tej mieszaninie pierwotne ga-

laktyki, ale takýe porwna ich cechy

z cechami starszych galaktyk znajduj-

cych si« w pobliýu i na poærednich od-

leg¸oæciach. W ten sposb mamy na-

dziej« zbada, w jaki sposb galaktyki

powstaj i ewoluuj.

Na podstawie rozmiaru lub jasnoæci

galaktyki nie jest ¸atwo okreæli jej wiek.

S¸abe obiekty w pobliýu nas i jasne po-

¸oýone dalej mog wyglda bardzo po-

dobnie. Istniej jednak inne sposoby

wyznaczania wieku galaktyk. Moýna

na przyk¸ad skorzysta z faktu, ýe

w wyniku cig¸ego rozszerzania si«

Wszechæwiata odleg¸oæ do galaktyki

jest proporcjonalna do pr«dkoæci jej ru-

chu wzgl«dem nas. Ta ucieczka galakty-

ki powoduje przesuni«cie Dopplera

w widmie wysy¸anego przez ni æwia-

t¸a. W wyniku tego charakterystyczne

cechy widma przesuni«te s w kierun-

ku d¸uýszych, bardziej czerwonych fal.

To przesuni«cie ku czerwieni, oznacza-

ne jako z , pozwala okreæli odleg¸oæ ga-

laktyki oraz jej wiek.

Przesuni«cie ku czerwieni pozwala

mierzy up¸yw czasu kosmicznej histo-

rii: wi«ksze wartoæci z odpowiadaj

wczeæniejszym epokom, gdy Wszech-

æwiat by¸ m¸odszy, mniejszy i g«stszy.

Od czasu odpowiadajcego danej

wartoæci przesuni«cia ku czerwieni z

Wszechæwiat rozszerzy¸ si« o czynnik

(1+ z ). Zaleýnoæ mi«dzy z a wiekiem

jest bardziej skomplikowana, ale w

przybliýeniu moýna przyj, ýe przy

przesuni«ciu ku czerwieni rwnym z

Wszechæwiat liczy¸ najwyýej 1 / (1+ z )

swojego obecnego wieku. A zatem przy

przesuni«ciu ku czerwieni rwnym 1

Wszechæwiat by¸ co najmniej o po¸ow«

m¸odszy niý dzisiaj, natomiast przy

z rwnym 3 Ð cztery, a moýe nawet

osiem razy m¸odszy.

W wyniku zakrojonych na szerok

skal« pomiarw przesuni« ku czerwie-

ni uda¸o si« do tej pory wyznaczy od-

leg¸oæci do tysi«cy s¸abych galaktyk, aý

do z =1, co stanowi maksymaln g¸«bo-

koæ obecnych katalogw. Uzyskane za

pomoc Teleskopu HubbleÕa obrazy po-

zwalaj klasyfikowa te galaktyki, po-

rwnywa je z pobliskimi i wniosko-

wa, na jakim etapie ewolucyjnym si«

OBSERWACJE Gü¢BOKIEGO POLA HUBBLEÕA (GPH) (zdj«cie z lewej) stanowi naj-

lepsze dost«pne obecnie obrazy odleg¸ego Wszechæwiata. Aby je uzyska, w grudniu 1995

roku badacze skierowali umieszczony na orbicie teleskop na 10 dni na niewielki fragment

nieba o rozmiarach 1 / 140 rozmiarw Ksi«ýyca w pe¸ni, w pobliýu Wielkiego Wozu (rysunek

z prawej) . Astronomowie maj nadziej«, ýe badajc s¸abe, pierwotne oraz starsze galakty-

ki, dowiedz si«, w jaki sposb ewoluuj te obiekty.

å WIAT N AUKI Lipiec 1997 61

W cigu ostatniego stulecia

znajduj. Wyglda na to, ýe wiele z tych

galaktyk mia¸o stosunkowo spokojn

przesz¸oæ: na zdj«ciach wida jasne

obiekty o spiralnych lub eliptycznych

kszta¸tach, ca¸kiem podobne do tych,

ktre widzimy w pobliýu, co najmniej

do przesuni« ku czerwieni rwnych 1.

Wydaje si«, ýe te zwyczajnie wygldaj-

ce galaktyki juý stosunkowo wczeænie

wyst«powa¸y w iloæciach porwnywal-

nych do obecnych. Wnioskujemy std,

ýe wiele galaktyk pozostawa¸o mniej

wi«cej w takim samym stanie przez mi-

liardy lat.

Jednak katalogi przesuni« ku czer-

wieni i zdj«cia uzyskane dzi«ki Telesko-

powi HubbleÕa wskazuj rwnieý, ýe wie-

le galaktyk przechodzi¸o dramatyczne

zmiany. Jeæli zrobimy proste wiczenie

i policzymy galaktyki na niebie, okaýe

si«, ýe galaktyk s¸abych jest znacznie

wi«cej, niý naleýa¸oby si« spodziewa.

Na podstawie obecnie dost«pnych ob-

serwacji moýemy stwierdzi, ýe jest ich

przynajmniej 10 razy wi«cej niý w bli-

skim nam obszarze Wszechæwiata. Nie-

bieskie zabarwienie æwiat¸a tych galak-

tyk oraz silne linie emisyjne obser-

wowane w ich widmach æwiadcz, ýe

w porwnaniu z dzisiejszymi galakty-

kami o wiele szybciej tworzy¸y one

gwiazdy, dzi«ki czemu s jaæniejsze i ¸a-

twiejsze do skatalogowania.

Ponadto liczne z tych galaktyk maj

nieregularne, skomplikowane kszta¸ty,

co wskazuje na to, ýe dawniej po-

wszechne by¸y oddzia¸ywania mi«dzy

galaktykami, a moýe nawet ich ¸cze-

nie. Chociaý nieregularne i oddzia¸uj-

ce ze sob galaktyki moýna rwnieý

znale w pobliýu nas, wydaje si«, ýe

w okresie m¸odoæci Wszechæwiata by¸y

one znacznie liczniejsze. W najdalszych

obszarach GPH wærd galaktyk domi-

nuj niezwykle zwarte obiekty, ktrych

szczeg¸y s ledwie widoczne nawet

przez tak dok¸adny instrument jak Tele-

skop HubbleÕa . Na podstawie tych da-

nych astronomowie wywnioskowali, ýe

ærednie tempo powstawania gwiazd we

Wszechæwiecie znacznie si« obniýy¸o

w drugiej po¸owie historii Wszechæwia-

ta i ýe najcz«æciej proces ten zachodzi¸

w galaktykach nieregularnych.

Nie jest jeszcze jasne, jakie fizyczne

mechanizmy nap«dzaj t« ewolucj«

i gdzie si« podzia¸y istniejce niegdyæ

galaktyki. Moýliwe, ýe cz«stoæ ich od-

dzia¸ywaÄ by¸a wi«ksza tylko dlatego,

ýe Wszechæwiat by¸ w przesz¸oæci mniej-

szy i galaktyki znajdowa¸y si« bliýej sie-

bie. Cz«ste oddzia¸ywania galaktyk mo-

g¸y przyspiesza powstawanie gwiazd,

ktre obecnie widzimy. Prawdopodob-

ne jest teý, ýe m¸ode galaktyki wyczer-

pa¸y swj zapas gazu, przesta¸y tworzy

gwiazdy i zblad¸y tak bardzo, ýe s

obecnie prawie niewidoczne. Niezaleý-

nie ktry ze scenariuszy jest prawdzi-

wy, odkrycia te dowodz rwnieý, ýe

powstawanie ãzwyk¸ychÓ galaktyk spi-

ralnych i eliptycznych cigle jeszcze

znajduje si« poza zasi«giem wi«kszoæci

katalogw przesuni« ku czerwieni, ga-

laktyki te wyst«puj bowiem obficie

w ca¸ej przestrzeni aý do z = 1. Chcc

uzyska pe¸ny obraz historii powstawa-

nia galaktyk, astronomowie musz wi«c

rwnieý poszukiwa w naszym otocze-

niu pozosta¸oæci znikajcej populacji

ãs¸abych niebieskich galaktykÓ.

Nie uda¸o si« jeszcze okreæli odleg¸o-

æci wi«kszoæci galaktyk zaobserwowa-

nych w GPH. Nie dociera do nas bo-

wiem od nich wystarczajco duýo

æwiat¸a, aby moýna by¸o, nawet za po-

moc najwi«kszych teleskopw, doko-

na pomiaru ich przesuni«cia ku czer-

wieni. W zwizku z tym w poszuki-

waniach galaktyk leýcych dalej niý z = 1

GALAKTYKI NIEWIDOCZNE W ULTRAFIOLECIE cz«sto pojawiaj si« na zdj«ciach

astronomicznych rejestrujcych najdalsze g¸«bie Wszechæwiata. Gdy obserwuje si« je przez

rýne filtry, s widoczne w æwietle niebieskim, czerwonym i zielonym, lecz znikaj w bli-

skim ultrafiolecie. Wszechobecny w galaktykach i w przestrzeni mi«dzygalaktycznej wo-

dr absorbuje æwiat¸o ultrafioletowe poniýej pewnej d¸ugoæci fali.

astronomowie pos¸uguj si« innymi tech-

nikami. Jedna z nich polega na wyko-

rzystaniu jako miernikw odleg¸oæci da-

lekich obiektw, na przyk¸ad rde¸

promieniowania radiowego. Niektre

galaktyki wytwarzaj bardzo duýo pro-

mieniowania w zakresie fal radiowych.

Przypuszcza si«, ýe emisja ta pochodzi

z aktywnego jdra wewntrz galaktyki,

takiego jak ukryty kwazar. Galaktyki ra-

diowe nie s obecnie powszechne, ale

ich charakterystyczne promieniowanie

moýna zauwaýy z bardzo duýych odle-

g¸oæci. Niektre najjaæniejsze rd¸a ra-

diowe na niebie znajduj si« na olbrzy-

mich odleg¸oæciach, a ich przesuni«cia

ku czerwieni s porwnywalne z prze-

suni«ciami najdalszych kwazarw.

we wyst«puj niekiedy w gromadach,

otoczone przez wiele innych s¸abych

zwyk¸ych galaktyk. Za pomoc nowych

narz«dzi i technik obserwacyjnych uda-

¸o si« znale i zbada tych zwyczajnych

towarzyszy. Okaza¸o si«, ýe bogate sku-

piska galaktyk istniej wok¸ rde¸ ra-

diowych na odleg¸oæciach odpowiada-

jcych nawet z = 2.3, czyli pochodz

z okresu, gdy Wszechæwiat by¸ oko¸o

trzech razy m¸odszy niý obecnie. Nie-

ktre z tych odleg¸ych gromad badano

szczeg¸owo za pomoc Teleskopu Hub-

bleÕa oraz tak wielkich teleskopw ziem-

skich, jak 10-metrowy teleskop Kecka

na Hawajach czy teleskopy rentgenow-

skie umieszczone na orbicie, na przy-

k¸ad na satelicie ROSAT .

Jedna z gromad, znajdujca si« wo-

k¸ rd¸a radiowego 3C324 o przesu-

ni«ciu ku czerwieni 1.2, ma wiele wspl-

nych cech z bogatymi gromadami

w naszym pobliýu. Zawiera gorcy gaz,

ktry æwieci jasno w zakresie rentge-

nowskim. Na przyk¸adzie tej grupy mo-

ýemy si« przekona, ýe niektre m¸ode

gromady galaktyk mia¸y niezwykle du-

ý mas«, co stanowi niema¸y problem

dla teorii powstawania struktury we

Wszechæwiecie. Co wi«cej, gromada wo-

k¸ 3C324 zawiera galaktyki niezwykle

podobne do olbrzymich galaktyk elip-

tycznych, ktre znajduj si« w pobli-

skich gromadach: wytwarzaj one du-

ýo æwiat¸a czerwonego i maj proste

sferoidalne kszta¸ty. Jest to wskazw-

ka, ýe gwiazdy w tych odleg¸ych galak-

tykach by¸y stare juý wtedy, gdy wy-

sy¸a¸y æwiat¸o, ktre obecnie obserwu-

jemy. Jasne jest wi«c, ýe musia¸y po-

wsta znacznie wczeæniej, przy wi«k-

szym przesuni«ciu ku czerwieni, i tam

naleýy poszukiwa æladw narodzin

gwiazd.

W¸asnoæci tych galaktyk rozp«ta¸y

dyskusj« nad wiekiem Wszechæwiata.

Co mwi galaktyki radiowe?

Silne rd¸a radiowe znajduj si« naj-

cz«æciej w galaktykach eliptycznych,

ktre obecnie uwaýa si« za stosunkowo

stare. Moýliwe wi«c, ýe odleg¸e galak-

tyki zawierajce rd¸a radiowe da¸y

pocztek dzisiejszym galaktykom elip-

tycznym. Jednak po bliýszym przyjrze-

niu si« odleg¸ym galaktykom radiowym

moýna stwierdzi, ýe wykazuj one bar-

dzo niezwyk¸e cechy morfologiczne

i widmowe. Te dziwaczne i z¸oýone for-

my widoczne s na zdj«ciach uzyska-

nych przez Teleskop HubbleÕa . Wyglda

na to, ýe silne rd¸o radiowe zmienia

wygld galaktyki, a nawet jej ewolucj«.

Niektre galaktyki radiowe mog rze-

czywiæcie by pierwotnymi galaktyka-

mi. Poniewaý s tak nietypowe, ich w¸a-

snoæci trudno obecnie zinterpretowa.

Moýna zatem kwestionowa przypusz-

czenie, ýe by¸y one przodkami obecnie

istniejcych normalnych galaktyk.

Na szcz«æcie galaktyki s towarzy-

skie i tam, gdzie znajduje si« jedn, cz«-

sto czaj si« takýe inne. Galaktyki radio-

SZCZEGîüOWE OBRAZY GPH ukazuj

niezliczone galaktyki. Wszystko, co znaj-

duje si« w zasi«gu wzroku Ð zarwno bli-

sko, jak i daleko, i niezaleýnie od wieku Ð

rzutowane jest na t« sam p¸aszczyzn« nie-

ba. W sumie na zdj«ciach G¸«bokiego Pola

HubbleÕa znaleziono oko¸o 3000 s¸abych ga-

laktyk o niezwyk¸ych kszta¸tach i kolorach.

Znaczca ich cz«æ jest ponad miliard razy

s¸absza od najs¸abszego obiektu, ktry moý-

na dojrze go¸ym okiem.

å WIAT N AUKI Lipiec 1997 63

GALAKTYKI RADIOWE 3C265 (z lewej) , 3C324 (poærodku) i 3C368 (z prawej) wykazuj szczeglne cechy morfologiczne i widmowe. Ob-

razy te powsta¸y w wyniku z¸oýenia uzyskanych przez Kosmiczny Teleskop HubbleÕa zdj« galaktyk (czerwony) oraz map radiowych

wykonanych za pomoc Very Large Array Radio Interferometer (interferometru radiowego tworzonego przez duýy uk¸ad anten) (linie

niebieskie) . Silne rd¸a radiowe mog znaczco zmieni wygld galaktyki, a nawet jej ewolucj«. Niektre galaktyki radiowe mog by

rzeczywiæcie galaktykami pierwotnymi, ale dotychczas taka interpretacja nie znalaz¸a potwierdzenia.

Ostatnie prby wyznaczenia tempa roz-

szerzania si« Wszechæwiata, zwanego

sta¸ HubbleÕa, wskazuj, ýe jest on

prawdopodobnie m¸odszy niý dotd

sdzono. Z niektrych obserwacji wy-

nika, ýe Wszechæwiat moýe nawet liczy

mniej niý 10 mld lat, a jednak w naszej

Drodze Mlecznej znajduj si« gwiazdy,

ktrych wiek szacuje si« na wi«cej niý

10 mld lat Ð co prowadzi do sprzeczno-

æci, gdyby zarwno dane dotyczce sta-

¸ej HubbleÕa, jak i wieku gwiazd mia¸y

by prawdziwe! Jeæli kosmologowie ma-

j wierzy, ýe galaktyki eliptyczne w po-

bliýu 3C324 by¸y stare juý przy prze-

suni«ciu ku czerwieni rwnym 1.2,

problemy narastaj.

rych obecnoæ æwiadczy o ca¸kowitej ab-

sorpcji promieniowania kwazara na tej

d¸ugoæci fali. Oszacowane na ich pod-

stawie masy i rozmiary tych uk¸adw

wskazuj, ýe wchodz one w sk¸ad dys-

kw lub halo galaktyk.

Te silne linie absorpcyjne moýna ¸a-

two znale przy przesuni«ciach ku

czerwieni rwnych 3 lub wi«cej, co

oznacza, ýe w m¸odym Wszechæwiecie

musia¸y juý istnie galaktyki, ktre je

wytworzy¸y. Zgodnie z teori m¸ode

galaktyki rodz si« z ob¸okw wodoru,

w ktrych powstaje wiele niebieskich,

gorcych gwiazd. W procesie syntezy

jdrowej kolejne pokolenia tych gwiazd

w cigu swojego krtkiego ýycia prze-

twarzaj wodr w ci«ýsze pierwiastki,

ktre astronomowie okreælaj wspl-

nym mianem ãmetaliÓ. Pierwsze gwiaz-

dy wybuchaj nast«pnie jako super-

nowe, wzbogacajc w metale okolicz-

ne ob¸oki gazu. W wyniku dzia¸ania fa-

li uderzeniowej i zag«szczania si« ob-

¸okw gazowych rodz si« nowe poko-

lenia gwiazd.

Zgodnie z tym modelem typowe

widmo protogalaktyki zawiera g¸w-

nie niebieskie æwiat¸o gwiazd ze ælada-

mi linii metali. Poza tym mog w nim

wyst«powa silne linie emisyjne alfa

z serii Lymana, wytwarzane przez du-

ýe iloæci wodoru w wyniku podgrze-

wania przez gorce, niebieskie gwiazdy.

Poszukiwania linii emisyjnych alfa Ly-

mana pochodzcych z m¸odych galak-

tyk o duýym przesuni«ciu ku czerwie-

ni prowadzono na szerok skal«, ale do-

td znaleziono niewiele dobrych

przyk¸adw. Prawdopodobnie dlatego,

ýe promieniowanie to moýe by ¸atwo

ponownie zaabsorbowane, zw¸aszcza

w obecnoæci py¸u. Mechanizmy, ktre

prowadz do wytwarzania metali w go-

rcych gwiazdach, powoduj rwnieý

powstawanie py¸u, moýliwe wi«c, ýe

m¸ode protogalaktyki t¸umi w¸asn

emisj« w linii alfa Lymana. Bez tej cha-

rakterystycznej linii bardzo trudno jest

rozpozna m¸ode galaktyki lub zmie-

rzy ich przesuni«cie ku czerwieni.

Udaje si« to niekiedy, gdy do detek-

cji tej linii emisyjnej stosuje si« specjal-

nie dobrane filtry. Pos¸ugujc si« t

metod w pobliýu odleg¸ego kwazara

0000-263 (nazwa pochodzi od jego

wsp¸rz«dnych), dokonano niezwyk¸e-

go okrycia, ktremu nadano niewiele

mwic nazw« ãG2Ó. By¸a to jedna

z pierwszych wygldajcych na zwy-

czajne galaktyk, odkryta przy przesu-

ni«ciu ku czerwieni wi«kszym niý 3. Jej

odleg¸oæ zosta¸a nast«pnie potwier-

dzona w wyniku pomiarw spektrosko-

powych, a dalsze obserwacje pozwoli¸y

odkry kolejne galaktyki o podobnie du-

ýych przesuni«ciach ku czerwieni. Jed-

na z nich jest prawdopodobnie od-

powiedzialna za absorpcj« linii alfa

Lymana w widmie kwazara.

Polujc na kwazary

W poszukiwaniach pierwotnych ga-

laktyk niektrym astronomom za latar-

nie s¸uý najjaæniejsze obiekty we

Wszechæwiecie Ð kwazary. Biegnce

w przestrzeni kosmicznej æwiat¸o odle-

g¸ego kwazara napotyka, nim dotrze do

Ziemi, ob¸oki gazu, ktre zostawiaj

w jego widmie charakterystyczne ælady

w postaci linii absorpcyjnych. Wi«kszoæ

z tych linii widmowych jest doæ s¸aba,

naleýy wi«c przypuszcza, ýe wytwo-

rzone zosta¸y przez rozrzedzone gazy

nie majce wiele wsplnego ze zwyczaj-

nymi galaktykami. Zdarzaj si« jednak

rwnieý szerokie i g¸«bokie linie, kt-

64 å WIAT N AUKI Lipiec 1997

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: