Opracowane zagadnienia na
Historię doktryn polityczno-prawnych
· Spis treści
1. Papalizm
2. Uniwersalizm cesarski
3. Monarchia narodowa
4. Prerenesans
5. Św. Tomasz
6. Humanizm (XVIw)
7. Niccolo Machiavelli
8. Jean Bodin
9. Doktryny reformacji
10. Doktryny Odrodzenia
11. Odrodzenie w Polsce
12. Monarchomachowie
13. Ideologia kontrreformacji
14. Absolutyzm
15. Szkoła prawa natury w XIIw.
16. Hugo Grocjusz
17. Thomas Hobbes
18. Pufendorf
19. John Locke
20. Wolter i Diderot
21. Fizjokratyzm
22. Monteskiusz
23. Jean Jacques Rousseau
24. Rewolucja amerykańska
25. Rewolucja francuska
26. Narodziny i rozwój konserwatyzmu w XVII i XIX w.
27. Niemiecka szkoła historyczna
28. Idealizm niemiecki – Kant, Hegel, Fichte
29. Doktryny liberalne
30. Socjalizm utopijny i jego przedstawiciele
31. Karol Marks
32. Pozytywizm prawniczy
33. Doktryna reformizmu i rewizjonizmu
34. Nacjonalizm
35. Normatywizm. Hans Kelsen jako jego twórca.
36. Psychologiczna teoria prawa Leona Petrażyckiego
37. Solidaryzm – Duguit
38. Faszyzm
· Zagadnienia
1. PAPALIZM
ü Grzegorz VII zapoczątkował proces desakralizacji władzy świeckiej.
ü Państwo jest z istoty złe, ma rację bytu gdy realizuje sprawiedliwość bożą, a więc jest błogosławiona przez Kościół.
ü Papież jest głową wszystkich panujących i prawdziwym cesarzem, biskupi są bliżsi Bogu niż władcy. Papież może odbierać i nadawać władzę wedle zasług; umocnieniem dominacji była idea krzyżowa (XII w.), (jest to dzieło boskiej inspiracji, realizacja marszu do ziemi obiecanej, śmierć z rąk pogan gwarantuje zbawienie);
ü Apogeum papalizmu w XIII w. (Innocenty III)
1) teoria jedności świata – nie może mieć dwóch głów, jak organizm
2) Kościół to dusza, państwo – ciało, wg hierarchii bytów
3) teoria wyższych zadań papiestwa
4) Kościół to instytucja doskonała, państwo jest obarczone grzechem, papież może pouczać i usunąć cesarza
5) teoria wikariatu (chrystusowego), po śmierci cesarza władza wraca do papieża
6) teoria dwóch mieczy danych Piotrowi
7) darowizna Konstantyna
8) papież jest reprezentantem ludu rzymskiego, który jest suwerenem cesarstwa; w drugiej poł. XIII w. teoria hierokracji – papież może wykonywać swą uniwersalną władzę bezpośrednio, cesarze są administratorami z łaski papieskiej.
ü Cezaropapizm w Bizancjum – pojęcie ściśle łączące się z papilizmem.
1) Cezaropapizm był doktryną imperialną, która miała zapewnić jedność i potęgę państwa. Łączyła tradycje rzymskie z elementami chrześcijańskimi.
2) Cesarz jako zwierzchnik ludu był władcą absolutnym, źródłem prawa (jedynym prawodawcą) i najwyższym sędzią, inni władcy byli jego „młodszymi braćmi”. Jest także władcą chrześcijańskim, naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. Cesarz był wszechobecny, wszędzie wisiały jego portrety, jego atrybutem była kula – symbol doskonałości i pełni władzy. Jako zwierzchnik Kościoła zwoływał sobory, przewodniczył kolegium arcybiskupów, uchwalał dogmaty, dbał o czystość religii. Wierzono, że na każdym kroku towarzyszy mu Bóg (dwuosobowy tron).
ü Uniwersalistyczne dążenia papiestwa i ich doktrynalne uzasadnienia.
1) Uniwersalizm papieski wyraził się w sporze między papieżem Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV o inwestyturę. Za sprawą ekskomuniki papieża, ekskomunikowany został nie tylko cesarz, ale też cały jego kraj. Po ukorzeniu się w Kanossie Henryk IV uzyskał przebaczenie papieża. W 1075r. Grzegorz VII ogłosił słynny Dictatus Papae, gdzie najdobitniej podkreślił swoją władzę, przywłaszczając sobie insygnia cesarskie, a także prawo do składnia z tronu cesarzy.
ü Uzasadnienia władzy papieża:
1) teoria jedności świata, który zbudowany jest na podobieństwo organizmu człowieczego i nie może mieć dwóch głów, świeckiej i duchownej;
2) teoria kościoła-duszy i władzy świeckiej-ciała – istnieje hierarchia bytów, byt najwyższy jest najbardziej uduchowiony (papież);
3) teoria wyższych zadań papiestwa i niższych celów państwa (hierarchizacja celów) – papież prowadzi ludzi do zbawienia;
4) teoria kościoła jako instytucji doskonałej i państwa jako tworu obarczonego grzechem – papież może usunąć cesarza jeśli nie słucha jego głosu;
5) teoria wikariatu – po śmierci cesarza władza wraca do papieża; w okresie bezkrólewia na tronie zasiada papież jako „wikariusz Chrystusowy”;
6) teoria dwóch mieczy – papież jest jedynym depozytariuszem dwóch mieczy św. Piotra (duchownego i świeckiego) i tylko oddaje cesarzowi w użytkowanie miecz świecki -> władza cesarska ma swoje źródło w woli papieża;
7) teoria darowizny Konstantyna – rzekoma decyzja Konstantyna o przekazaniu papieżowi władzy nad Rzymem, Italią i prowincjami zachodnimi z wdzięczności za wyleczenie z trądu;
8) teoria papieża jako reprezentanta ludu rzymskiego – papież jako biskup Rzymu jest następcą imperatora.
* * *
Papalizm (papizm) – doktryna głosząca uniwersalną, ogólnoświatową suwerenność papieża – i duchowną i świecką.
Wielkie znaczenie dla postępu papizmu miał słynny spór gregoriański o inwestyturę biskupów, pomiędzy papieżem Grzegorzem VII Hildebrandem a cesarzem Henrykiem IV. W toku sporu cesarz został dwukrotnie ogłoszony przez papieża za pozbawionego władzy. Kanossa – symbol ukorzenia się cesarza.
Wg Tej doktryny państwo jest w swej istocie tworem grzesznym, niedoskonałym. Ma ono rację bytu tylko wtedy gdy realizuje postulaty sprawiedliwości Bożej. Znaczy to, że tylko państwo pobłogosławione przez kościół może być organizacją pożyteczną i miłą Bogu. Na czele tegoż kościoła stoi papież, namiestnik Boga na ziemi, jedyny władca uniwersalny, głowa wszystkich panujących. On jeden jest prawdziwym cesarzem, on jeden ma prawo do noszenia insygniów władzy najwyższej. Papież jest najwyższym sędzią i może usuwać władców z tronu, a ludność zwalniać z obowiązku posłuszeństwa władcy; papież odpowiada tylko przed Bogiem.
Doktryna krzyżowa była świadectwem absolutyzmu papieskiego. Rozwinęła się w pełni w XIIw. Ukazywała ona krucjaty papieskie jako dzieło boskiej inspiracji, jako realizację Biblijnego obrazu marszu ku ziemi obiecanej. Udział w wojnie krzyżowej i śmierć z rąk pogan przedstawiano jako sukces przed obliczem Boga.
2. UNIWERSALIZM CESARSKI
ü Cesarz jest władcą ludów, biczem bożym, patronem kościoła, symbolem jedności, sukcesorem Rzymu.
ü Doktryna ukształtowana XII/XIII w., służyła także w ekspansji na tereny pn. Włoch i Słowiańszczyzny; argumenty były podobne jak w przypadku papalizmu, król namiestnikiem Boga, władza cesarska pochodzi wprost od Boga, jest jako pomazaniec tylko Jemu podległy i tylko On może go sądzić, teoria organiczna, władca jest obrazem Boga, kapłan – Chrystusa.
ü Od Fryderyka Barbarossy „święte” cesarstwo; wsparcie w prawie rzymskim, „cesarskim”, glosatorzy przenosili na cesarza pojęcia justyniańskie, nie jest związany prawem tylko zasadami rozumu, ta władza przysługuje z woli ludu, przekazana całkowicie i nieodwołalnie, jest panem duszy i ciała poddanych; iura reservata (prawa przysługujące tylko cesarzowi): nadawania korony, kreowania notariuszy, wyzwalania i nobilitowania, uznawania dzieci nieślubnych, zakładania uniwersytetów, nakładania podatków bez zgody stanów; przysługuje mu tytuł maiestas (crimen laese maiestatis).
W XII w. monarcha stawał się symbolem jedności; jego potęga wyrażała narodową świadomość. Monarcha wznosił się w wyobrażeniach potocznych nad lojalności lenne, a jego potęga stanowiła uosobienie narodowej dumy i miarę suwerenności państwa. Nadal trwały w świadomości społecznej wyobrażenia o sakralnych treściach monarchii.
W służbie tezy monarchicznej oraz idei suwerenności państwa podkreślano chętnie zwłaszcza dwie zasady: zasadę cesarskości państwa oraz kultu narodowych tradycji.
Nie bez wpływu tradycji justyniańskiej uznawano, że władza króla jest równa władzy cesarskiej: rex imperator in regno suo – król jest cesarzem w swoim królestwie. Zjawisko nadawania monarchom tytułu cesarza miało charakter niemal powszechny. Prawda, że tytuły cesarskie nie kryły w sobie tendencji ekspansywnych, jednak były konkurencją dla ideologii niemiecko-rzymskiego cesarstwa światowego, przypisującego cesarzowi władztwo nad królami. Podkreślały one równorzędność między państwami i służyły tezie o pełnej wolności kraju .
„Cesarska” doktryna przyznawała poszczególnym władcom liczne prawa suwerenne, które według ideologów uniwersalizmu cesarstwa niemieckiego (i Bizantyjskiego) były udziałem tylko cesarza. Wśród tych iura maiestatis wymieniono: 1) prawo króla-cesarza do tworzenia i nadzorowania urzędów; 2) prawo do sprawowania najwyższego wymiaru sprawiedliwości (nie podlegającego żadnej apelacji); 3) wyłączne prawo do prowadzenia wojny; 4) prawo do skarbu publicznego i ściągania podatków; 5) prawo do tworzenia prawa; 6) prawo do fundowania uniwersytetów, znoszenia infamii, legitymowania dzieci nieślubnych itp..
W XIII i XIV w na czoło haseł ideologii monarchicznej wysuwał się protest przeciwko publicznemu uniwersalizmowi. I tak, teoria regis exempti uzasadniała „wyjęcie” monarchy spod władzy cesarskiej. Twierdzono coraz częściej, ze cesarstwo nie dysponuje żadnymi prawami uniwersalnymi, że jest ono takim samym państwem jak każde inne. Protest przeciwko uniwersalizmowi cesarskiemu szedł w parze z protestem przeciwko zwierzchności papieskiej. Na przełomie XIII i XIV w. Doszło do ostrego konfliktu między królem Francji Filipem Pięknym a papieżem Bonifacym VIII. Odpowiedzią na próbę papieskiej interwencji w sporze Francji z Anglią była teza Filipa, że w sprawach państwowych nie uznaje on nad sobą niczyjego zwierzchnictwa. Papieski argument; że nieposłuszeństwo monarchy wobec najwyższego władcy to wystarczający powód do wyłączenia króla ze społeczności katolickiej i do zwolnienia jego poddanych z lojalności; został uznany przez Filipa za herezję, która prowadzi do gwałtu na cudzych wolnościach i prawach. Teza Filipa została zatwierdzona przez Stany Generalne, a publicystyka lojalnie wystąpiła w obronie niezależności władzy królewskiej. Podkreślała ona, że papież nie ma monopolu na władztwo nad duszami. Suwerenny monarcha podlega tylko Bogu. Władza monarsza jest ważniejsza od papieskiej bo monarcha rządzi z woli Boga i ludu, a papież tylko z woli boga.
3. MONARCHIA NARODOWA
ü Idea hamowana przez uniwersalny cezaryzm i papalizm;
ü Od XII w.
1) proces odbudowy autorytetu monarchy,
2) świadomość narodowa,
3) suwerenność państw;
4) zasada cesarskości państwa: rex imperator in regno sua, wraz z nadawaniem tytułów, uzasadnienie dla tendencji centralizacyjnych, katalog iura maiestatis, podobny j.w.;
5) historyczne wywodzenie cesarskości z państw antycznych; teoria regis exempti – wyjęcie monarchy spod władzy cesarza, Filip IV w konflikcie z Bonifacym VIII wysunął tezę, że w sprawach państwowych nie uznaje on żadnego zwierzchnictwa nad sobą, stanowisko papieża uznał za herezję, jego stanowisko zostało poparte przez Stany Generalne; papież nie ma monopolu na władztwo nad duszami, władza monarchy jest godniejsza bo bierze się z woli Boga i ludu, może usunąć papieża heretyka; do podkreślenia suwerenności króla służyło prawo rzymskie (król = dominus);
6) występuje także pogląd o nieograniczonej władzy: nie ma sankcji instytucjonalnych wobec złego monarchy, niezbywalność władzy króla, dziedziczność tronu; teoria reprezentacji – zasada osobowości prawnej państwa, z poszczególnymi członkami (organicyzm), Jan z Salisbury wprowadzał tezę o ograniczeniu króla przez kler; reprezentantem całego ciała jest król, parlament zaś przedstawia swoje stany; później – jest reprezentantem całego państwa, potwierdza ważne decyzje.
4. PRERENESANS
ü XII – XIII w., procesy ekonomiczne, urbanizacja; ideologia komunalna potępiała zarówno hierarchię kościelną jak i feudalną, wojny prywatne i anarchię; Awerroizm łaciński – odkrycie Arystotelesa w XII w., teoria wieczności wszechświata i rodzaju ludzkiego (nie człowieka – duszy), teoria podwójnej prawdy filozoficznej i religijnej.
Renesansem XII i XIII w (prerenesansem) nazywamy klimat filozoficznego fermentu i dyskusji politycznej, który ogarnął elitę średniowiecznych intelektualistów na tle wielkiego zwrotu ku starożytności, ku jego kulturze, filozofii i doktrynie politycznej. Zapleczem tego zwrotu były procesy ekonomiczne i postęp urbanizacji.
Rosła ranga uniwersytetów, które stawały się centrum nauki i nauczania. Miasta były widownią częstych wystąpień antypapieskich. Dla duchowieństwa miasta były siedliskiem rozpusty i braku morale.
Miasta buntowały się również przeciwko panom świeckim, którzy uciskali je i poniżali. Niepracujący arystokraci cieszyli się tu równie miernym szacunkiem jak żebrzący mnisi. Ideologia komunalna odważnie wypowiadała hasło wolności od władzy panów, głosiła ideę pokoju i gwałtownie protestowała przeciwko wojnom prywatnym i anarchii. Najbardziej aktywne i silne komuny północnowłoskie brały na siebie ciężar obrony wolności i honoru Italii. Najbardziej aktywne i silne komuny północnowłoskie brały na siebie ciężar obrony wolności i honoru Italii.
Awerroizm łaciński. Wiek XII dokonał odkrycia dzieła Arystotelesa, najbardziej racjonalistycznej i realistycznej filozofii antyku. Wpływ Arystotelesa zrewolucjonizował średniowieczne szablony myślenia zaważył decydująco na klimacie ideowym i intelektualnym prerenesansu. Arystoteles uczył przecież szacunku dla faktów i politycznych realiów.
W Europie Zachodniej dobrze były w XIII w. znane poglądy najwybitniejszego arystotelika arabskiej Hiszpanii -Ibn Roszda, zwanego Awerroesem. Dały one początek nurtowi tzw. awerroizmu łacińskiego.
Awerroiści wywiedli z interpretacji dzieł Arystotelesa szereg tez, które były ewidentnie sprzeczne z nauką kościoła. Przyjmowali teorię wieczności świata i rodzaju ludzkiego. Odrzucali dogmat o nieśmiertelności duszy, twierdząc, że przywilej nieśmiertelności przysługuje tylko całemu rodzajowi ludzkiemu. Ludzkie szczęście -stwierdzali -jest szczęściem doczesnym; cnotą jest tylko to, co jest zgodne z naturą. Awerroiści głosili też teorię tzw. podwójnej prawdy. Teoria ta -wychodząc z założenia, że istotną filozoficzną treścią ksiąg i nauk religijnych jest nie ich sens dosłowny, lecz alegoryczny -łączyła z tym pogląd, że punkty widzenia wiary i filozofii są różne. A zatem filozof ma prawo ustalać prawdy rozumowe, nawet jeśli są one sprzeczne z Pismem Świętym. Z poglądu tego wysnuto tezę, że dwa sprzeczne twierdzenia -filozoficzne i religijne, mogą być równocześnie prawdziwe. W ten sposób awerroiści bronili przed atakami teologów autonomii rozumu i prawdziwości rezultatów badań naukowych, nie kwestionując przy tym jawnie dogmatów religii.
5. ŚW. TOMASZ
ü (1225 – 1274), u
ü czeń arystotelika Alberta Wielkiego;
ü ...
ziomek217