Definicja oraz zakres spraw podlegających mediacjom rodzinnym
Mediacja najczęściej jest rozumiana jako pośredniczenie w sporze, mające na celu pomoc (dwóm lub więcej) stronom w osiągnięciu wspólnego porozumienia (Pruitt, Kressel, 1985; Wall, Lynn, 1993 za: H. Przybyła – Basista „Proces mediacji rodzinnych…”; Mediator 21). Jest to jednak definicja niezbyt precyzyjna. Więcej szczegółów zawiera definicja podana przez Christophera Moore’a : Mediacja jest interwencją w toczące się negocjacje lub konflikt podjętą przez akceptowaną trzecią stronę, która nie ma autorytatywnej władzy pozwalające na podjęcie decyzji rozstrzygającej spór, lecz pomaga stronom w dobrowolnym osiąganiu przez nie wzajemnie akceptowanego porozumienia w kwestiach spornych.
W świetle podanej definicji jasno jest określona rola mediatora jako osoby niezaangażowanej bezpośrednio w spór, bezstronnej, biegłej w warsztacie kierowania konfliktem lecz nie ingerującej w sam przedmiot umów. To strony mają podjąć wzajemne zobowiązania i być odpowiedzialne za ich dotrzymanie.
Hasło „mediacja”, w wydaniu angielskim Słownika Psychoterapeutycznego, jest utożsamiane z pojęciem „pojednanie” i określa prawno – terapeutyczny proces, podczas którego doradca lub terapeuta prowadzi mediacje (tj. pośredniczy) pomiędzy małżonkami w sytuacji, gdy podjęli oni decyzję o prawnym zakończeniu małżeństwa lub biorą pod uwagę podjęcie takiej decyzji (Walrond – Skinner, 1986).
Zakres spraw podlegających mediacjom rodzinnym jest bardzo różnorodny. Najczęściej po pomoc zwracają się rodziny, które preferują dobrowolne dojście do porozumienia i dla których stanowi ono alternatywę wobec możliwości prowadzenia konfrontacyjnego postępowania przed sądem. Walka przed sądem nie pozwala na zachowanie równowagi między stronami, co powoduje podział na wygranych i przegranych a to wiąże się z dalszymi kłopotami dla rodziny nawet po jej rozpadzie. Siłą mediacji jest dbałość o zrównoważenie stron i dobrowolne wypracowanie porozumienia, za które biorą odpowiedzialność.
Mediacją podlegają następujące sprawy:
· Kontrakty przedślubne – dotyczą głownie problemów finansowych i majątkowych. Najczęściej mediacje tego typu podejmowane są przez młode osoby, wstępujące po raz pierwszy w związek małżeński. Ważne są też dla osób w wieku dojrzałym, które po raz kolejny zawierają małżeństwo, zwłaszcza gdy posiadają dorosłe dzieci i chcą, żeby zachowały one prawo do dziedziczenia majątku. Czasem mediacje dotyczą również kwestii takich jak ustalenie wyboru religii, w jakiej będą wychowywane dzieci lub rozwiązanie problemów dotyczących miejsca zamieszkania na terenie rodziny pochodzenia któregoś z małżonków. Jest to próba określenia wzajemnych oczekiwań
· Sprawy rozwodowe (w tym: opieki nad dzieckiem i regulacji kontaktów z nim, alimentacji, sprawy finansowo – własnościowe, inne). Ta grupa mediacji małżeńskich jest określana nawet osobnym terminem „mediacje rozwodowe”. Dotyczą one sytuacji, w których małżonkowie podjęli już decyzję o prawnym zakończeniu małżeństwa lub biorą taką możliwość pod uwagę. Celem mediacji rozwodowych jest pomoc stronom w negocjacjach dotyczących:
Ø Podjęcia ostatecznej decyzji dotyczącej samej istoty rozwodu (wątpliwości lub jedna strona chce a druga nie )
Ø Ustalenie zasad opieki nad dzieckiem i przyjęcie rozwiązań szczegółowych (odwiedziny, wakacje dziecka, alimenty, itp.)
Ø Rozstrzygnięcie spraw finansowych i własnościowych
Ø Wszystkie inne sprawy, które wymagają wspólnych rozwiązań
· Sprawy opieki nad dzieckiem i regulacji kontaktów z rodzicami, wynikające z innych niż ww. uwarunkowań
· Problemy rodzinne charakterystyczne dla powtórnych związków małżeńskich, rodzin zrekonstruowanych – małżonkowi często nie chcą dostrzegać sytuacji konfliktowych i konfrontują się z nimi dopiero po upływie 2 lat. Wiele osób obawia się powtórzenia sytuacji konfliktowych w nowym związku, bo widzi je jak równoznaczne z rozwodem. Często nowy partner jest traktowany według schematów wypracowanych w poprzednim związku lub któreś z małżonków ma zobowiązania wobec byłego małżonka i dzieci z poprzedniego związku. Sprzyja to tworzeniu się problemów emocjonalnych i finansowych. Pojawiają się też kłopoty z dziećmi (mogą lubić nowego partnera, ale jednocześnie czuć się nielojalne wobec biologicznego rodzica; mogą bać się utraty kontaktów z biologicznym rodzicem). Mogą on być napięte, mieć ambiwalentny stosunek do dorosłych i odrzucać nowego partnera rodzica. Również dziadkowie mogą mieć trudności w kontaktowaniu się z wnukami. Stąd też wypracowanie akceptowanych przez wszystkich form relacji, rozwiązań kwestii finansowych i efektywnych sposobów rozwiązywania konfliktów jest ważnym zadaniem rodziny
· Problemy rodzinne wynikające z posiadania rodziców w starszym wieku – konflikty mogą wynikać z trudności rozwiązania problemów opieki i miejsca zamieszkania starych rodziców. Zdarzają się też sytuacje przemocy wobec ludzi starych. W rozwiązanie tych problemów są zaangażowane dzieci, będące już wówczas w wieku dojrzałym
· Adopcje – proces adopcji ma dwa etapy: odebranie praw rodzicielskich rodzicom biologicznym a dopiero potem ustalenie nowych praw pomiędzy adoptowanym dzieckiem a nowymi rodzicami. Mediacje mogą być przydatne, gdy rodzice biologiczni są zdecydowani, że nie chcą lub nie mogą być rodzicami, ale nie są na to w pełni gotowi; gdy rodzice adopcyjni mają sprzeczne uczucia jeśli chodzi o utrzymywanie kontaktów pomiędzy dzieckiem a rodzicami biologicznymi; gdy emocje i stres są przeszkodą w dojściu do porozumienia
· Przemoc domowa – kontrowersje; pewni mediatorzy w pewnych warunkach decydują się przeprowadzać mediacje. Trudno jednak dokonać jednoznacznej oceny takich interwencji. Składa się na to kilka przyczyn:
Ø Problem równowagi pomiędzy stronami; ofiara przemocy zwykle występuje w roli słabszej strony, przegrywając w konfrontacji z agresorem; niektórzy mediatorzy proponują zrównoważenie sił przez wymaganie, by przed rozpoczęciem procesu mediacji każdy z małżonków uczęszczał na indywidualne sesje terapeutyczne, potem należałoby odbyć spotkanie indywidualne z każdą stroną i zachęcić do posiadania adwokatów
Ø Problem oceny danego przypadku – mediator powinien zadać sobie kilka pytań np. w jakim stopniu sprawca akceptuje swój czyn i czy widzi jego niewłaściwość? Jeśli sprawca nie widzi nic złego w swym postępowaniu nie można prowadzić mediacji
Ø Trudności z oszacowaniem stopnia ryzyka i koniecznością zapewniania osobie poszkodowanej bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego – głównym celem mediacji jest doprowadzenie do zaprzestania przemocy. Jest to jednocześnie warunek rozpoczęcia negocjacji. Mediacja powinna się koncentrować na bezpieczeństwie ofiary w przyszłości. Mediator musi mieć świadomość, co się stanie jeśli porozumienia nie uda się osiągnąć i jak można wprowadzić w życie konsekwencje dla sprawcy, gdyby stosowanie przemocy powtórzyło się w przyszłości
Ø Skomplikowanie stosunków psychologicznych między ofiarą i sprawcą – w świetle koncepcji „dawców i biorców” (Evatt, Feld) nie wszystkie ofiary decydują się na konsekwentne przerywanie sytuacji przemocy, gdyż dawcy czują się potrzebni nawet za cenę bycia „workiem do bicia” dla biorców
Mediacje nie są i nie mogą być właściwą interwencją, gdy chcemy naprawić i poukładać nieprawidłowe relacje, zmienić zaburzoną dynamikę związku małżeńskiego. Są to cele do realizacji w terapii. Mogą natomiast w pewnych przypadkach doprowadzić do powstrzymania sytuacji maltretowania fizycznego, zaś wszczęcie postępowania sądowego mogą być gwarancją na wypadek naruszenia warunków porozumienia.
Lemmon, powołując się na wyniki badań wskazuje, że wiele mediacji zakończyło się sukcesem i zaprzestaniem maltretowania fizycznego żon przez mężów. Jackson jest z kolei zdania, że ofiary często nie chcą składać skargi przeciwko mężom, ale chcą przestać być maltretowane. Wtedy wyjściem mogą być mediacje.
Mediacje mogą też stać się okazją do edukacji rodziców i uświadomienia im wpływu sytuacji i konfliktów na dziecko przez pokazanie bezpośrednich i długofalowych skutków, nawet jeśli nie jest ono bezpośrednią ofiarą przemocy. Mediacje tego typu powinien prowadzić doświadczony mediator a ich przedmiotem nie może być fakt, czy dziecko było czy też nie było maltretowane oraz czy powinno zostać zabrane z domu rodzinnego. Problemem do negocjacji jest zmiana zachowania rodziców i włączenie ich w dalszy proces wychowania.
Kontrowersje budzi też zastosowanie mediacji w sytuacji rozwiązania problemów rozwodowych czy opiekuńczych, wówczas gdy wystąpiła przemoc domowa. Zwolennicy jednego stanowiska stanowczo sprzeciwiają się prowadzeniu jakichkolwiek mediacji. Twierdzą, że byłoby to jedynie uznanie faktu przemocy a nie działanie na rzecz ukarania i powstrzymania sprawcy. Ponadto byłoby to narażenie bezpieczeństwa ofiary, która sama nie jest w stanie skutecznie bronić swych interesów w obecności sprawcy. Zwolennicy miej skrajnego stanowiska twierdzą, że są przypadki gdzie mediacja jest możliwa, ale i takie, które należy zidentyfikować i odrzucić. Warunkiem udanej mediacji są odpowiednio przygotowani mediatorzy. Ważna jest też wstępną selekcja klientów, udzielenie im porad, przeprowadzenie edukacji a także zadbanie o warunki bezpieczeństwa podczas samego procesu mediacji
Etapy procesu mediacji
Proces mediacji jest procedurą, posiadającą swoją strukturę, pozwalającą na prowadzenie sporu według pewnego, sprawdzonego w praktyce schematu postępowania.
Ch. Moore opisuje 12 etapów mediacji, czyli kroków, które mediator powinien zaplanować w swojej pracy:
Etap 1 Nawiązanie kontaktu ze stronami sporu (zainicjowanie wstępnych kontaktów, budowanie wiarygodności, wyjaśnienie stronom istoty procesu, zmotywowanie stron do podjęcia mediacji – zwiększenie zaangażowania w procedurę mediacji, podtrzymywanie kontaktu)
Etap 2 Wybór strategii prowadzenia mediacji (pomoc stronom w ocenie różnych sposobów rozwiązywania konfliktu i dokonania wyboru sposobu, który jest im potrzebny)
Etap 3 Zbieranie i analizowanie podstawowych informacji (gromadzenie i analizowanie istotnych informacji o osobach uczestniczących w konflikcie, dynamice i istocie konfliktu; weryfikacja dokładności danych oraz minimalizowanie wpływu nieścisłych i niedostępnych danych)
Etap 4 Sporządzenie szczegółowego planu mediacji (ustalanie strategii i wynikających z nich typowych posunięć, które umożliwią stronom zmierzanie w kierunku porozumienia; ustalenie ewentualnych nietypowych interwencji odpowiadających specyfice konfliktu)
Etap 5 Budowanie zaufania i współpracy (psychologiczne przygotowanie stron do udziału w negocjacjach na zasadnicze tematy, kierowanie silnymi emocjami stron, sprawdzanie percepcji i minimalizowanie wpływu stereotypów, budowanie zaufania i uznawania racji stron, wyjaśnienia, klaryfikacja wypowiedzi)
Etap 6 Rozpoczęcie sesji mediacyjnej (otwarcie negocjacji pomiędzy stronami, stworzenie pozytywnej i otwartej atmosfery, ustalenie podstawowych „reguł gry” i zasad zachowania, pomoc stronom w wentylacji emocji, nakreślenie obszarów tematycznych i spraw do dyskusji)
Etap 7 Zdefiniowanie spraw i ustalenie planu (ustalenie szerokiego obszaru tematów interesujących obie strony, uzyskanie zgody stron na podjęcie dyskusji na określone tematy, ustalenie kolejności omawiania poszczególnych spraw)
Etap 8 Odkrywanie ukrytych interesów stron (ustalenie rzeczywistych, proceduralnych i psychologicznych interesów stron; uświadomienie stronom ich wzajemnych interesów)
Etap 9 Generowanie opcji rozwiązań (rozwijanie świadomości stron dotyczącej potrzeby tworzenia różnorodnych pomysłów rozwiązań, zmniejszenie przywiązania stron do swoich stanowisk i jedynych pomysłów rozwiązania, tworzenie rozwiązań przy wykorzystaniu przetargu, biorącego pod uwagę stanowiska, jak również interesy stron)
Etap 10 Ocena możliwości rozwiązań (przegląd interesów stron; ocena na ile interesy stron mogą być zaspokojone w ramach dostępnych możliwości rozwiązań; ocena kosztów i korzyści płynących z wybranych opcji)
Etap 11 Przetarg końcowy (osiąganie porozumienia w drodze negocjacji poprzez stopniowe zbliżanie stanowisk, przejście do rozwiązań końcowych łączących uzgodnienia szczegółowe, uzgodnienie proceduralnych środków osiągania porozumienia w kwestiach merytorycznych, wypracowanie zasad akceptowanych przez obie strony)
Etap 12 Osiągnięcie formalnego porozumienia (ustalenie proceduralnych kroków pozwalających na formalizowanie porozumienia, ustalenie procedury pozwalającej na ocenę i kontrolę zawartego porozumienia, sformalizowanie porozumienia i stworzenie mechanizmu zapewniającego wprowadzenie go w życie, ustalenie zasad gwarancji)
Opisana powyżej procedura jest wykorzystywana w różnego typu sporach (konflikty sąsiedzkie, w społeczności lokalnej, pomiędzy sprawcą i ofiarą przestępstwa, w konfliktach w miejscu pracy i innych). W połączeniu z technicznymi umiejętnościami mediatora ułatwia stronom rozmowę o problemach spornych i pozwala na wypracowanie w miarę możliwości korzystnego i sprawiedliwego porozumienia.
Inną propozycję poukładania procedury mediacyjnej wyróżniła A. Taylor. Opracowany przez nią schemat etapów dotyczy mediacji rozwodowych. Rezultatem tego typu mediacji jest złożenie dokumentu porozumienia w sądzie celem nadania mu statusu dokumentu prawnego a co się z tym łączy stworzenie przez sąd gwarancji ochrony warunków umowy.
Fazy procesu mediacji rozwodowych wg Taylor:
o Wprowadzenie – tworzenie zaufania, nawiązanie ze stronami kontaktu sprzyjającego dalszemu rozwijaniu procesu mediacyjnego
o Identyfikacja problemów – wyodrębnienie spraw spornych
o Tworzenie opcji i alternatywnych rozwiązań
o Negocjacje i podejmowanie decyzji
o Klaryfikacja – pisanie dokumentu końcowego
o Ocena formalno – prawna przygotowanego dokumentu
o Wprowadzenie porozumienia w życie, ocena i sprawdzenie
Przed przystąpieniem do mediacji rozwodowych mediator zawiera ze stronami kontrakt, który może mieć formę ustną lub pisemną. Ta druga bywa szczególnie rekomendowana.
Jeśli dyskusja nad kwestiami spornymi doprowadzi do wyboru najlepszego rozwiązania podczas wyróżnionego przez Taylor etapu czwartego, to mediator w kolejnym etapie przystępuje do pisemnego opracowania projektu mediacyjnego, zawierającego treść porozumienia. Dokument ten powinien jasno określać intencje oraz decyzje uczestników sporu tak, aby można było przewidywać ich przyszłe zachowania odnoszące się do rozważanych kwestii spornych. Pisemna forma ułatwia przyglądanie się wynikom negocjacji oraz ułatwia ewentualne modyfikacje.
Faza szósta przynosi formalno – prawną ocenę wypracowanego przez strony dokumentu. Każda strona ma prawo przekazać umowę swojemu adwokatowi. Jeśli umowa ta ma być wykorzystana przed sądem musi zostać sformułowana w języku prawniczym
Faza siódma ma charakter kontrolny. Etap ten jest szczególnie cenny, gdyż strony mają czas na ocenę praktycznych aspektów umowy już po wprowadzeniu jej w życie. Ma to duże znaczenie, ponieważ wielokrotnie zdarza się, że w porozumieniu, które wypracowały strony nie sposób były przewidzieć zmieniających się warunków życiowych, które wpłynęły modyfikująco na warunki realizacji umowy.
Warto zwrócić uwagę na to, co powinna zawierać umowa mediacyjna. Wg Haynesa umowa mediacyjna obejmuje:
1) definicje poszczególnych problemów z punktu widzenia każdej ze stron
2) rozwiązania, na które strony się zgodziły
3) przyczyny, powody wyboru rozwiązań
4) cel umowy
Sukcesem w mediacjach może być zarówno dojście do porozumienia we wszystkich sprawach jak i tylko niektórych.
Modele mediacji rodzinnych
Kryterium, które różnicuje mediacje rodzinne jest sposób zgłaszania się do mediatora. Możemy wyróżnić dwa systemy: dobrowolny i obligatoryjny. Pierwszy odnosi się do osób, które same zgłaszają się do mediatora i można by go określić jako system w pełni dobrowolnych zgłoszeń (mediacje dobrowolne). Drugi system odnosi się do osób, które są kierowane na mediacje przez sąd i będzie nazywany mediacjami obligatoryjnymi. Sam udział w mediacjach zawsze jest dobrowolny natomiast system zgłaszania będzie je różnicował na przykład pod względem początkowej motywacji czy podejmowanych tematów.
Cechą charakterystyczną mediacji obligatoryjnych jest to, że są ograniczone tylko do spraw sporów dotyczących opieki nad dzieckiem i regulacji kontaktów z nim, z reguły w związku ze złożeniem pozwu rozwodowego (lub o separację). Wymaganie udziału w mediacjach jest równoznaczne z tym, że obie strony nie mogą toczyć procesu sądowego bez poddania się próbie mediacji. Mediator może podjąć się roli adwokata dziecka i pomóc zbudować rodzicom porozumienie w kwestiach z nim związanych.
Elementy charakterystyczne mediacji rodzinnych (Shattuck):
1) mediatorzy skutecznie starają się skorzystać z władzy nadanej im przez sąd i upoważniającej do przeprowadzenia mediacji lub skierowania sprawy z powrotem do sądu
2) koncentracja na problemach dziecka
3) podejmowanie interwencji strategicznych (przedefiniowanie i przewartościowanie kwestii spornych)
4) edukacja rodziców (wpływ rozwodu na dziecko, uczenie rozwiązywania konfliktów, itp.)
5) jasne umiejscowienie mediacji w systemie sądowym
Trzy grupy klientów:
1) rodzice, którzy od niedawna są w separacji i dla których ważne jest wypracowanie po raz pierwszy porozumienia dotyczącego opieki nad dziećmi
2) rodzice, mający obiektywnie trudne problemy do rozwiązania
3) rodzice z zadawnionymi problemami
Zalety systemu mediacji obligatoryjnych (Rosenberg):
a) rodzice uczestniczący w med. Ob. Byli 2 razy bardziej zadowoleni z wyników zawartego porozumienia niż nie uczestniczący w mediacjach
b) porozumienia mediacyjne były bardziej przestrzegane niż ustalenia sądu
c) mediacje pomogły lepiej skoncentrować się na problemach dzieci
d) lepszy kontakt między rodzicami niż na drodze sądowej
e) zaoszczędzenie pieniędzy na kosztach trwania procesu sądowego
System mediacji dobrowolnych wydaje się być pełniejszą alternatywą wobec tradycyjnego procesu sądowego. Są one zwykle niezależne od procedury sądowej. Nie ma w nich żadnych ograniczeń jeśli chodzi o tematy sporne. W grę wchodzi całe spektrum spraw wymagających regulacji prawnych jak i poza prawnych wynikających z potrzeb psychologicznych stron. System naboru gwarantuje też bardziej świadome i zaangażowane uczestnictwo. Czas jest nieograniczony.
Wielka Brytania
Możliwość prowadzenia mediacji w Wielkiej Brytanii pojawiła się w latach 70. Pod koniec tego okresu rozpoczął się intensywny rozwój mediacji rodzinnych. Ważne było wprowadzenie zmian w kodeksie – zmiany językowe (usunięcie pojęć takich jak opieka, odwiedziny) oraz zwiększenie nacisku na odpowiedzialność rodzicielską (przedłożenie sądowi dokładnych planów opieki). Bardzo ważny dla rozwoju mediacji stał się Kodeks Rodzinny z 1996 roku.
Jedną z nadrzędnych zasad jest pomoc w ratowaniu małżeństw, w których przypadku jest to jeszcze możliwe oraz pomoc parom, które dążą nieodwracalnie do rozstania w zrozumieniu i w pełni świadomym rozważeniu konsekwencji rozwodu szczególnie, gdy dotyczą one dzieci. Kodeks wymaga od sądu kierowania się zasadami: 1) konieczność podtrzymania instytucji małżeństwa i zachęcanie małżonków, by podjęli wszystkie kroki potrzebne do zachowania małżeństwa np. skorzystali z poradnictwa małżeńskiego 2) ograniczenie kosztów materialnych i psychologicznych dla małżeństw, które zdecydowały się już nieodwracalnie na rozstanie. Mediacja odgrywa centralną rolę w realizacji wszystkich tych celów. Rozpad małżeństwa to jedyna podstawa do rozwodu bez konieczności dowodzenia winy czy obciążania odpowiedzialnością którejkolwiek ze stron.
Pierwszym etapem jest spotkanie informacyjne, w którym uczestnictwo jest obowiązkowe. Osoby, które chcą wziąć rozwód muszą uczestniczyć w nim co najmniej 3 miesiące przed złożeniem oświadczenia o rozpadzie związku małżeńskiego. Mogą uczestniczyć w nim razem lub osobno. Na spotkaniu małżonkowie otrzymują informacje o:
· Możliwości skorzystania z poradnictwa małżeńskiego
· Uwzględnienia dobra dziecka, jego życzeń i uczuć
· Poszerzenia świadomości rodziców co do sposobów pomocy dziecku w sytuacji rozwodu
· Świadomości spraw finansowych, które mogą się pojawić w skutek rozwodu lub separacji
· Możliwościach skorzystania ze wsparcia i pomocy w sytuacji zagrożenia przemocą
· Mediacji
· Możliwościach uzyskania porady prawnej i reprezentacji interesów
· Zasad i miejsc uzyskania pomocy prawnej
· Procesu rozwodu i separacji
Całe spotkanie trwa około godziny i służy przekazaniu ogólnych informacji.
Następnym etapem ubiegania się o rozwód jest złożenie wspomnianego już oświadczenia o rozpadzie związku małżeńskiego. Nie muszą stwierdzać nieodwracalności, gdyż zostanie ona stwierdzona, gdy minie okres na refleksje i zastanowienie. Jest on trzecim etapem procesu rozwodowego. Dla par bezdzietnych trwa on minimum 9 miesięcy a dla par posiadających dzieci minimum 15.
Osoby, które nie skorzystały z procesu mediacji a mają nierozwiązane sprawy sporne mogą zostać skierowane przez sąd na spotkanie orientacyjne z mediatorem, wyjaśniające zasady procesu oraz korzyści jakie można odnieść z uczestnictwa w nich. Sąd może skierować parę do mediatora, ale nie może zmusić jej do uczestnictwa w nich.
Strony, które ubiegają się o pomoc prawną muszą zostać skierowane przez adwokata do koncesjonowanego mediatora rodzinnego przed uzyskaniem pomocy prawnej.
Z mediacji mogą korzystać bezpłatnie osoby, których dochody i oszczędności nie przekraczają ustalonego limitu. Mediacja ma charakter interdyscyplinarny. Mediatorami mogą być pracownicy opieki społecznej, specjaliści od poradnictwa rodzinnego, terapeuci i adwokaci specjalizujący się w prawie rodzinnym. W mediacjach uczestniczą zarówno pary małżeńskie jak i pary żyj...
pips