2009.04_PSpaw.pdf

Przegląd sPawalnictwa 4/2009

Przegląd sPawalnictwa 4/2009

Wydawca

FORUM SPAWALNIKÓW POLSKICH

Redakcja PRZEGLĄD SPAWALNICTWA

agenda wydawnicza siMP, ul. Świętokrzyska 14a, 00-050 warszawa

tel./fax: 0- 87 5 4, 0- 336 4 79

e-mail: pspaw@ps.pl, http://www.pspaw.ps.pl

Adres do korespondencji:

00-950 warszawa 1, skr. poczt. 56

Redaktor naczelny

MIESIęCZNIK NAUKOWO-TEChNICZNy AGENDA WyDAWNICZA SIMP

prof. dr hab. inż. Jerzy nowacki

zachodniopomorski Uniwersytet technologiczny w szczecinie

rok założenia 192 8

dawniej

Zastępca redaktora naczelnego ds. naukowych

prof. dr hab. inż. andrzej Klimpel – Politechnika Śląska

nr 4/2009

Pl issn 0033-2364

lXXXi

Zastępca redaktora naczelnego ds. wydawniczych

Spis treści – Contents

mgr inż. irena wiśniewska

Wywiady

Badania nieniszczące w spawaniu

Redaktor naczelny rozmawia z dr. inż. Ryszardem Pakosem

i prezesem Bogdanem Piekarczykiem ............................................................................ 2

Bernard Wichtowski, Ryszard Pakos

Badania diagnostyczne złączy doczołowych

w najstarszych stalowych spawanych mostach w Polsce

Diagnostic inspections of butt joints in the oldest steel welded bridges in Poland ......... 4

Marek K. Lipnicki

Ultradźwiękowa technika phased array (Ut-Pa)

narzędziem badań nieniszczących xxi wieku

Ultrasonic phased array (UT-PA) technique as a tool for

non-destructive testing in the 21 st century ......................................................................... 12

Promoman

Spawacze tIG z Bangladeszu w Polsce ........................................................................ 17

Biuro Techniczno- Handlowe TESTING

Urzadzenia i środki do badań nieniszczących................................................................ 18

SUT Sp. z o.o. ............................................................................................................... 19

II Międzynarodowa Konferencja Natryskiwania Cieplnego ..................................... 19

Takie cuda może robić stocznia w Szczecinie ........................................................... 19

Wydarzenia

Oficjalne otwarcie nowej fabryki KEMPPI w Lahti, Finlandia ......................................... 20

Ryszard Pakos

Badania nieniszczące w nadzorach przemysłowych

Non-destructive testing in industrial control procedures .............................................. 21

Polskie Towarzystwo Spawalnicze .......................................................................... 24

CLOOS Polska

Zrobotyzowane systemy spawalnicze .......................................................................... 25

KALLA Sp. z o.o.

Materiały do napraw i regeneracji, sprzęt spawalniczy ................................................ 25

Monotematyczny wielojęzyczny słownik spawalniczy

2. dokumentacja i badania wytrzymałościowe .................................................................. 26

Bernard Wichtowski

Ocena jakości złączy spawanych obciążonych statycznie

w stalowych konstrukcjach budowlanych

The assessment of the statically loaded welded joints quality

in the steel building constructions ................................................................................. 29

Bogdan Piekarczyk

Digitalizacja radiogramów – pierwszy krok w kierunku przemysłowej radiografii cyfrowej ..

Digitisation of X-ray photographs – the first step towards industrial digital radiography ..... 35

Informacje wydawcy .................................................................................................... 48

Redaktorzy działów

dr h.c. prof. dr hab. inż. leszek dobrzański – Politechnika Śląska (Materiały)

dr h.c. prof. dr hab. inż. władysław Karol włosiński – Polska akademia

nauk (zaawansowane technologie)

dr hab. inż. zbigniew Mirski prof. Pwr – Politechnika wrocławska

(lutowanie i klejenie)

dr hab. inż. Jacek słania – instytut spawalnictwa (Praktyka spawalnicza)

dr inż. Kazimierz Ferenc – Politechnika warszawska (Konstrukcje spawane)

dr inż. gracjan wiśniewski – Urząd dozoru technicznego (Przepisy, normy)

mgr inż. Michał wińcza – rywal-rHc (technologie)

Przewodniczący Rady Programowej

prof. dr hab. inż. Jan Pilarczyk – instytut spawalnictwa

Rada Programowa

dr hab. inż. andrzej ambroziak prof. Pwr – Politechnika wrocławska

prezes Marek Bryś – Messer eutectic castolin sp. z o.o.

dr inż. Hubert drzeniek – euromat

dyrektor eugeniusz idziak – KwB Bełchatów sa

prof. dr hab. inż. andrzej Kolasa – Politechnika warszawska

dr hab. inż. Jerzy Łabanowski prof. Pg – Politechnika gdańska

prezes Mirosław nowak – technika spawalnicza Poznań

prezes zbigniew Pawłowski – lincoln electric Bester

dr inż. Jan Plewniak – prezes zg sekcji spawalniczej, Pol. częstochowska

dr inż. anna Pocica – Politechnika Opolska

prezes lesław Polak – esab Polska

prezes Jacek rutkowski – Kemppi Polska

prof. dr hab. inż. Jacek senkara – Politechnika warszawska

prezes andrzej siennicki – cloos Polska

prof. dr hab. inż. andrzej skorupa – akademia górniczo-Hutnicza Kraków

prof. dr hab. inż. edmund tasak – akademia górniczo-Hutnicza Kraków

mgr inż. włodzimierz Jacek walczak – linde gaz Polska

prezes Marek walczak – Urząd dozoru technicznego

dyrektor Jan wójcik – Polski rejestr statków

Sekretarz redakcji

Michał dudziński

Skład i druk

Numer opracowano pod redakcją dr. inż. Ryszarda Pakosa

skład i łamanie: redakcja Przeglądu spawalnictwa aw siMP

druk: drukarnia Piotra włodarskiego – warszawa

Na okładkach: II – RuuKKi Polska Sp. z o.o. , III – technic - Control, IV – KEMPPI Sp. z o. o.

Stała współpraca

Firmy prezentujące się w numerze

Biuro Techniczno-

-Handlowe Testing

40-065 Katowice

ul. Mikołowska 100

www.testing.pl

KALLA Sp. z o.o.

40-053 Katowice

ul. Barbary 17

www.kalla.pl

PROMOMAN Sp. z o.o.

01-066 Warszawa

ul. Burakowska 5/7

www.promoman.pl

SUT Sp. z o.o.

71-703 Szczecin

ul. Blizińskiego 12

www.sut.com.pl

CLOOS Polska Sp. z o. o.

58-100 Świdnica

ul. Stawki 5

www.cloos.pl

KEMPPI Sp. z o. o.

03-565 Warszawa

ul. Borzymowska 32

www.kempi.com

RUUKKI

www.ruukki.com/pl

Technic-Control

71-627 Szczecin

ul. 1 Maja 33

www.technic-control.pl

Przegląd sPawalnictwa 4/2009

Wywiady

Badania nieniszczące

Dr inż. Ryszard Pakos

Zachodniopomorski

Uniwersytet technolo-

giczny w Szczecinie

Redaktor naczelny rozmawia

z dr. inż. Ryszardem Pakosem

i prezesem Bogdanem Piekarczykiem

Bogdan Piekarczyk

Prezes Spółki - technic-

Control Sp. z o.o. Szczecin

Jerzy Nowacki: Lektura miesięcz-

nika Przegląd Spawalnictwa nr 4/2009

zdaje się sugerować, że Zachodniopo-

morskie to istne zagłębie badań nie-

niszczących, czy tak jest naprawdę?

Panowie, jako specjaliści w tej tematy-

ce, na pewno będą to wiedzieli.

Na szczecińskich uczelniach widać wy-

raźne ożywienie w zakresie badań nie-

niszczących – wiodącą rolę odgrywa Za-

chodniopomorski Uniwersytet technolo-

giczny. to są symptomy oznaczające, że

w naszym regionie badania nieniszczące

potrzebne, są zauważane i doceniane.

zane bezpośrednio z projektowaniem,

wytwarzaniem i eksploatacją konstrukcji.

W kierunku projektowania określają tzw.

możliwości badań. Ma to bezpośredni

wpływ na projektowanie węzłów i samej

konstrukcji, tak aby umożliwić kontrolę

ich wykonania. W relacji z wytwarzaniem

to nic innego jak kontrola – potwierdzenie

wymaganej jakości konstrukcji. Natomiast

w relacji z eksploatacją – to potwierdzenie

niezawodności konstrukcji, monitorowanie

jej stanu technicznego, czy wysłanie od-

powiedniego sygnału do wycofania kon-

strukcji z eksploatacji przed ewentualną

awarią. Puentując – jest to bardzo ważna

i odpowiedzialna rola. Udział w badaniach

nieniszczących to ciągła nauka, powta-

rzanie i ćwiczenie. Zawsze powtarzam

swoim pracownikom, że największym

wrogiem skutecznej pracy „nieniszczyka”

(tak kiedyś jeden z kolegów spawalników

w przeciwwadze do spawalników określił

inspektorów badań nieniszczących) jest

rutyna. Każde badanie jest indywidualne,

wymaga indywidualnego podejścia i przy

każdym badaniu (jak wszędzie) należy

używać „rozumu”.

Dr inż. Ryszard Pakos: Być może

„zagłębie badań nieniszczących” jest ter-

minem nieco przesadzonym, jednak wiele

wskazuje na to, że region zachodniopo-

morski znajduje się wśród liderów tych

badań. Związane jest to z obecnością

przedstawicieli urzędów dozoru i czoło-

wych, krajowych i zagranicznych, towa-

rzystw klasyfikacyjnych, takich jak: UDt,

tDt, PRS, aBS, GL, LR, DNV, BV. Insty-

tucje te wymusiły wręcz wprowadzenie

badań nieniszczących na każdym etapie

wytwarzania, poprzez badania materiałów

podstawowych i dodatkowych, badania

gotowych wytworzonych obiektów, jak

również badania eksploatacyjne.

J.N.: Porozmawiajmy o znaczeniu

badań nieniszczących w spawalnictwie.

R.P.: Badania nieniszczące, których

głównym celem jest bezpieczeństwo kon-

strukcji spawanych, odgrywają kluczową

rolę we wspomaganiu systemów jakości w

spawalnictwie. Konstrukcje źle wykonane

mogą ulec awarii nawet po długim okresie

eksploatacji, pociągając za sobą wielkie

straty materialne i niekiedy tragedie ludz-

kie. Zagadnienia jakości w spawalnictwie

to nie tylko bezpieczeństwo konstrukcji

i wyrobu, ale także ochrona wytwórców

przed kosztami związanymi z usuwaniem

niezgodności spawalniczych. Należy pa-

miętać, że jakość w spawalnictwie nie jest

tylko wynikiem kontroli. Kontrola to ciągłe

nadzorowanie produkcji przez producenta,

tak aby wytworzone przez niego wyroby

odpowiadały odpowiednim dyrektywom,

normom lub warunkom technicznym.

Prezes Bogdan Piekarczyk: Pyta-

nie trochę prowokacyjne. tam gdzie jest

przemysł ciężki – przemysł wytwarzania

odpowiedzialnych konstrukcji – tam są i

rozwijają się badania nieniszczące. Nasz

region jak do tej pory – przyszłość stoi

pod znakiem zapytania – był regionem

przemysłowym. Działały takie zakłady jak

stocznie, huta, papiernia, fabryka włókien

syntetycznych, funkcjonują elektrownie

i zakłady chemiczne. Jest to przemysł,

który zgłaszał i nadal zgłasza największe

zapotrzebowanie na badania nieniszczą-

ce. Firma technic-Control Sp. z o.o., którą

mam zaszczyt i przyjemność zarządzać,

istnieje jako samodzielna firma prywat-

na już 20 lat. Jest to laboratorium badań

nieniszczących – laboratorium akredy-

towane przez Polskie Centrum akredy-

tacji, uznane przez Urząd Dozoru tech-

nicznego i wszystkie działające w Polsce

okrętowe towarzystwa klasyfikacyjne, a

także inne firmy zajmujące się badania-

mi nieniszczącymi, funkcjonują zakłado-

we laboratoria badań nieniszczących.

J. N.: Kto takie badania może wyko-

nywać i dla kogo?

B.P.: Jeżeli przyjmiemy, że cykl – na-

zwijmy to umownie – „życia konstrukcji”

składa się z etapów: projektowania, wy-

twarzania i eksploatacji – to badania nie-

niszczące są w centrum tego układu. Są

jądrem wirtualnego modelu, wokół którego

na orbicie krążą powiązane ze sobą siła-

mi oddziaływania działy: projektowanie;

wytwarzanie i eksploatacja. W tym wirtu-

alnym modelu powiązanie projektowania

z wytwarzaniem to dokumentacja technicz-

na, warunki odbioru. Relacje pomiędzy pro-

dukcją i eksploatacją to jakość konstrukcji,

a między eksploatacją i projektowaniem to

informacja o zachowaniu się konstrukcji w

warunkach rzeczywistych.

Badania nieniszczące jako jądro

tego układu, utrzymując ten układ jakby

w równowadze, są nierozerwalnie zwią-

R.P.: Badania nieniszczące powinni

realizować przede wszystkim ci, którzy się

na nich znają i wiedzą, jaki rodzaj badań

zastosować, aby wykryć wszystko co jest

możliwe. Czy będą to jednostki akredyto-

wane, czy też uznane przez towarzystwa

klasyfikacyjne – wszystko zależy od umów

między stronami. Nie mogą być to na pew-

no podmioty przypadkowe, posiadające

jedynie sprzęt do badań.

B.P.: Bardzo ważne pytanie. Kto

może je wykonywać? teoretycznie każdy,

kto posiada wymaganą wiedzę i wymaga-

ne wyposażenie kontrolno-pomiarowe. ale

czy na pewno? tutaj mam pewne wątpli-

wości i zastrzeżenia. tak zwana wolność

gospodarcza spowodowała powstawanie

wielu różnych mniejszych i większych or-

Przegląd sPawalnictwa 4/2009

w spawaniu

ganizacji, które zajmowały się i dalej się

zajmują badaniami nieniszczącymi. Po-

ziom merytoryczny tych organizacji jest

bardzo różny. Pod pojęciem poziomu

merytorycznego mam na myśli: personel,

wyposażenie, procedury badawcze, za-

rządzanie. tak naprawdę o tym. kto może

wykonywać badania nieniszczące decy-

duje, strona trzecia – instytucje zewnętrz-

nego nadzoru technicznego. Mam wraże-

nie, że wśród wykonawców konstrukcji nie

zawsze przeważa, a prowokacyjnie bym

twierdził, że rzadko przeważa – myślenie

ukierunkowane na jakość. Często wyko-

nawca zatrudnia więc laboratorium, które

wykona badania zgodnie z jego oczekiwa-

niami. tak naprawdę jedyną stroną, któ-

ra może uporządkować obszar działania

laboratoriów badań nieniszczących, jest

strona trzecia – niezależne instytucje nad-

zoru technicznego. W Polsce funkcjonuje

system akredytacji laboratoriów badaw-

czych oparty na normie PN EN ISO/IEC

17025. Laboratoria akredytuje Polskie

Centrum akredytacji – sygnatariusz Ea

MLa. Certyfikat akredytacji powinien być

bezwzględnie wymaganym dokumentem

upoważniającym do wykonywania badań

nieniszczących. Bez tego dokumentu żad-

ne laboratorium nie powinno być dopusz-

czone do wykonywania badań nienisz-

czących. Na pewno takie stanowisko nie

zostanie przez wszystkich zaakceptowa-

ne, ale czy może kierować pojazdem me-

chanicznym ktoś, kto nie posiada prawa

jazdy? Personalny certyfikat kompetencji

wg PN EN 473 moim zdaniem jest nie-

wystarczający. Personel jest elementem

organizacji, a kompetencje organizacji

potwierdza certyfikat akredytacji wg wspo-

mnianej już normy PN EN ISO/IEC 17025.

Spełnienie wymagań tej normy to gwaran-

cja, że mamy do czynienia z kompetentną

organizacją, zatrudniającą kompetentny

certyfikowany personel, dysponującą nad-

zorowanym sprzętem kontrolno-pomiaro-

wym i zarządzaną zgodnie z systemem

jakości wg ISO 9001. to gwarancja, że

mamy do czynienia z organizacją, która

ciągle dokształca swój personel, rozwija

swoją bazę sprzętową, poddaje się au-

dytom sprawdzającym i porównuje się z

innymi uczestnicząc w badaniach między-

laboratoryjnych.

Wracając do pytania – „Kto może wy-

konywać badania nieniszczące”? – od-

powiem, że badania może wykonywać

organizacja posiadająca akredytację labo-

ratorium badawczego wg PN EN ISO/IEC

17025, a wszelkie uznania instytucji nad-

zoru technicznego są dodatkowym bardzo

istotnym uzupełnieniem uściślającym za-

kres badań. Warunkiem bezwzględnie ko-

niecznym (jak prawo jazdy dla kierowcy)

powinien być certyfikat akredytacji labora-

torium badawczego. Jest to tak proste, ale

z obserwacji wynika, że i skomplikowane,

skoro do dnia dzisiejszego nie udało się

tego uporządkować. Czy się uda – czas

pokaże.

J.N.: Jesteście Panowie specjalista-

mi w obszarze badań nieniszczących,

dokładniej czym się zajmujecie w tym

temacie?

array i metody tOFt, w badaniach rent-

genowskich po odnotowanej stagnacji

rozwijają się metody radiografii cyfrowej

– digitalizacja radiogramów klasycznych,

radiografia na płytach obrazowych, radio-

grafia w czasie rzeczywistym. W ramach

programów europejskich takich jak Film-

Free zdobywamy wiedzę i doświadczenie

w zakresie radiografii cyfrowej. W ramach

tego programu powstają między innymi

programy symulacyjne badań rentgenow-

skich, np. aplikacja aRtist, opracowana

przez Instytut BaM z Berlina. Przy współ-

pracy z Zachodniopomorskim Uniwer-

sytetem technologicznym w Szczecinie

oraz zespołem profesorów Sikory i Cha-

dego powstaje także aplikacja „sztucz-

nego eksperta” do automatycznej oceny

złączy spawanych na podstawie radio-

gramów cyfrowych. Są to symptomy, że

badania nieniszczące nie zatrzymały się

w miejscu. Odnotowywany jest ich ciągły

rozwój zarówno w zakresie sprzętowym,

jak również w zakresie rozwoju metod ba-

dawczych. Wystarczy odwiedzić kolejną

Krajową Konferencję Badań Nieniszczą-

cych, by uzyskać niepodważalne dowody

dynamicznego rozwoju badań nieniszczą-

cych.

R.P.: Jestem adiunktem w Zakładzie

Spawalnictwa Zachodniopomorskiego

Uniwersytetu technologicznego w Szcze-

cinie. Zakład Spawalnictwa, po objęciu

funkcji kierownika przez prof. dr. hab. inż.

Jerzego Nowackiego, przeżywa swoją

drugą młodość. Prowadzimy kształcenie z

zakresu „Inżynierii Spawalnictwa” na stu-

diach stacjonarnych I i II stopnia, studiach

niestacjonarnych, oraz cieszące się bar-

dzo dużym zainteresowaniem podyplo-

mowe studia we współpracy z Instytutem

Spawalnictwa w Gliwicach wg programu

EWE/IWE. Największym osiągnięciem

z dziedziny badań jest utworzenie labo-

ratorium badań struktury i właściwości

mechanicznych materiałów, które swoim

wyposażeniem osiągnęło światowy po-

ziom (planowana akredytacja PCa – na

przełomie III i IV kwartału br.) Ponadto la-

boratorium badań nieniszczących zostało

uznane przez Polski Rejestr Statków.

B.P.: Od 20 lat kieruję firmą technic-

Control Sp. z o.o. Jestem jednocześnie

kierownikiem tej organizacji, jak również

głównym specjalistą ds. badań nienisz-

czących. Posiadam certyfikat kompetencji

wg PN EN 473 w stopniu 3 w metodach

Rt, Ut, Mt, Pt i Vt. Jestem również eg-

zaminatorem personelu w jednostce tÜV

CERt przy tÜV Rheinland Group.

J.N.: Czy Panowie są czytelnikami

naszego czasopisma, jeżeli tak, to jak

je oceniacie?

R.P.: Oczywiście dla mnie jako spa-

walnika jest jedną z podstawowych lektur.

Godny podkreślenia jest fakt, że od paru

lat Przegląd Spawalnictwa zyskał nową,

ciekawą szatę graficzną, a zawarte w nim

artykuły są na wysokim poziomie i co naj-

ważniejsze są przeznaczone dla każdej

grupy zawodowej z zakresu spajalnictwa.

J.N.: Jaka będzie przyszłość badań

nieniszczących i ich rozwój?

R.P.: Nie wyobrażam sobie rozwoju

jakiejkolwiek branży przemysłowej bez

profesjonalnych badań nieniszczących.

Muszą one towarzyszyć na każdym eta-

pie realizacji obiektu, począwszy od ba-

dań właściwości materiałów, poprzez kon-

trolę jakości wykonania, a na badaniach

eksploatacyjnych kończąc. Wydaje się,

że kluczową rolę w metodach badań nie-

niszczących odgrywać będą badania ul-

tradźwiękowe i radiografia cyfrowa, która

obecnie bardzo szybko się rozwija.

B.P.: Czasopismo Przegląd Spa-

walnictwa często gości na moim biurku.

Jest chętnie przeze mnie czytany. Jest

to ciekawe forum wymiany doświadczeń

– wprawdzie głównie w dziedzinie spa-

wania, ale takie jest jego przeznaczenie.

Ponieważ badania nieniszczące towa-

rzyszą spawalnikom, często korzystam z

ich uwag, np. artykuł Pana Profesora na

temat stali dupleks (Stal dupleks i jej spa-

walność) był bardzo pomocny przy opra-

cowywaniu procedury badania połączeń

ze stali dupleks metodą ultradźwiękową

– dotyczy to chemikaliowców budowanych

w Stoczni Szczecińskiej Nowa. Życzę dal-

szego rozwoju czasopisma.

B.P.: Przyszłość badań nieniszczą-

cych jest związana z przyszłością prze-

mysłu konstrukcji stalowych. Wzrastają

wymagania co do konstrukcji, zmniej-

szają się współczynniki bezpieczeństwa

konstrukcji, znajdują zastosowanie nowe

materiały, np. stale dupleks – to wszystko

sprzyja rozwojowi i przyszłości badań nie-

niszczących.

Największy rozwój odnotowuje się

w sprzęcie do badań. Dynamiczny roz-

wój elektroniki spowodował równie dy-

namiczny rozwój urządzeń do badań. W

badaniach ultradźwiękowych rozwijają się

badania z zastosowaniem głowic wielo-

przetwornikowych – tzw. system phased

J.N.: Dziękuję za ciekawe wypo-

wiedzi i za te miłe słowa pod adresem

naszego czasopisma. Liczę również na

dalszą współpracę, przede wszystkim

informacje dotyczące praktycznych za-

gadnień badań nieniszczących.

Rozmawiał: Jerzy Nowacki

Przegląd sPawalnictwa 4/2009

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: