pesychologia emocji.pdf

PSYCHOLOGIA EMOCJI 3.10.1999 WYKŁAD NR l Prof. dr hab. Henryk

Gasiul

Mamy 16 godzin, źródłem informacji bezpośredniej i uzupełnieniem wykładów będzie moja

książka.

którą wyda wydawnictwo ATK w tym roku akademickim.

„Teoria emocji i motywacji. Rozważania psychologiczne" H. Gasiul

„Natura emocji" Ekman, Thurstone (Terston) 1998. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

„Czuję, myślę, jestem" Kolajczyk Halina 1999, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

„Koncepcja trangresyjna człowieka" Kozielecki Jan 1987, PWN

„Szansę rozwoju osobowości" Łukaszewski Wacław 1984, ( strony 293-352 )

„Współczesne teorie motywacji" Madsen K.B. 1980, PWN

„Motywacja a osobowość" Masiow, PAK

„Poprzez galaktykę potrzeb" Psychologia dążeń ludzkich Obuchowski Kazimierz Poznań

1995, Zysk i

Spółka

„Człowiek, wartości, sens" Studia z psychologii egzystencji ks. prof. Popielski Kazimierz

1996, KUL

inna opcja „Emocja, motywacja, osobowość" Reykowski Janusz

„Od zawiści do zemsty" Psychologia społeczna kłopotliwych emocji Zaleski Zbigniew 1998

DO EGZAMINU: WYKŁADY I UZUPEŁNIENIE - KSIĄŻKA H. GASIULA

Psychologia emocji w powiązaniu z psychologią osobowości jest specyficzną teorią

zachowania, nie

ogólną, ale teorią, która ma wąski aspekt, wąski wymiar tej rzeczywistości o której mówię a

która

obejmuje stan emocjonalny, emocje, motywację.

Emocje z motywacjąsąb. ściśle powiązane, w zasadzie nie można mówić o emocjach bez

motywacji.

PYTANIE NR l : CZYM JEST EMOCJA?

etymologicznie emovere od dwóch łacińskich słów , e oznacza „na zewnątrz", movere

oznacza

„poruszać się" => ruszać się na zewnątrz

Amerykanie interpretują e jako coś poza, na zewnątrz a movere jako przenoszenie się z

jednego

miejsca na drugie => Emocje to ruszanie się z pewnego układu na zewnątrz, ruszanie się poza

stan

dotychczasowy, stan obecny, stan typowy.

Reasumując: Emocje to zakłócenie pewnego stanu rzeczy, ruszam się z pewnego układu na

zewnątrz.

Kilka przykładów, potem zbuduję własną interpretację tego czym są emocje. np.

PAUL YANG uważa, że tak naprawdę 8 rodzajów zjawisk można nazywać

emocjami.

• emocje to proste uczucia przyjemności i nieprzyjemności (przykrości) związane z

zapachami, kolorami, smakami

• emocje to negatywne organiczne uczucia głodu, pragnienia bólu, zmęczenia i pozytywne

organiczne uczucia np. zadowolenie z jedzenia, wypróżniania się, czyli nie tylko doznania

związane z sensorami (doznania sensoryczne), ale doznania związane z pewnymi motywami,

napięciami wewnętrznymi organizmu, pewnymi dążeniami

• uczucia związane z podejmowanymi czynnościami pragnienie zaspokojenia popędu (nie

chodzi o sam popęd ale o pragnienie zaspokojenia), pragnienie picia, uczucia związane np. z

nudą, z oburzeniem

• emocje obejmują także zjawiska tego typu jak sentymenty, postawy moralne, religijne,

estetyczne, intelektualne, społeczne, które wcześniej wypracowaliśmy, które bazują na

wcześniejszym doświadczeniu, zachowaniu, których doświadczyliśmy, które zostały w nas

niejako wdrukowane

• emocje to utrzymujące się nastroje: wesołości, smutku, uniesienia, podniecenia, niepokoju

itd.

• patologiczne afekty różnego rodzaju: afekt typu głęboka depresja, mania, nienawiść, strach

• emocje typu śmiech, płacz, zakłopotanie, cierpienie, poniżenie, wstyd

• procesy emocjonalne parametry flegmatyczny, depresyjny, nastrojowy

To jest przykład tego jakie kategorie zachowań ludzkich mogą obejmować emocje, jak wiele

jest tych kategorii i jak trudno jest ustosunkować się, uchwycić te emocje. Emocje mogą być

definiowane z różnych opcji np. z poziomu psychologii psychoanalitycznej, z poziomu

psychologii behawioralnej, psychologii humanistycznej itd. Różne perspektywy spojrzenia na

emocje —> różne aspekty są podkreślane.

Współczesne źródła różnic w interpretacji emocji tak naprawdę wynikają z

pewnych orientacji.

1. orientacja na fizjologiczną psychologię -> wtedy podkreśla się, że emocje i wszelkie

procesy emocjonalne lub zastępczo procesy afektywne (prof. proponuje by zamiennie

stosować te pojęcia) są interpretowane i opisywane w kategoriach fizjologicznych (niektórzy

z tej orientacji mówią, że emocji jako takich nie ma są tylko pobudzenia fizjologiczne)

2. druga ścieżka interpretacji akcentuje aspekt fenomenologiczny (podmiotowy) wskazuje na

fakt doświadczania pewnych stanów świadomości, doświadczania przeżyć. W związku z tym

emocje to jest efekt wewnętrznych procesów (wyjściowo są one procesami

psychologicznymi), które uaktywniają cały szereg fizjologicznych komponentów czy

procesów. To człowiek doświadcza, człowiek jest sprawcą Emocje są b. zróżnicowanymi

zjawiskami.

Emocje to są te stany, procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego człowieka,

pokazanie jedności w przeżywaniu człowieka. O ile osobowość nadaje koloryt w sensie takiej

maski, emocje to bezpośredni, czuły sygnał tego co się w osobowości dzieje, tego co się

dzieje na zewnątrz w pewnym układzie między mną a drugim człowiekiem i osobowością.

Emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, oznaką bycia aktywnym, intensywności tej

aktywności. Emocje trzeba ustawić w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowość. Stany

emocjonalne nie powstaną jeśli nie ma pewnej interakcji, są pewną formą interakcji. Emocja

ma swoją specyfikę: jest reakcją ale poniekąd jest również sposobem odpowiadania na

rodzaj i jakość danej interakcji. Spotykamy się z różnymi rodzajami interakcji np.

interakcja wewnątrz mnie, interakcja moja z moimi wartościami, jako stanami

wyobrażeniowymi, interakcja z własnym ciałem tzw. odczuciami ( coś strzyka mi w żołądku,

coś gładkiego wewnątrz pływa ) jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest

sposób odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji, sposób doświadczania jakości interakcji.

Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jakość interakcji zachodzącej pomiędzy podmiotem

doświadczającym a oddziaływującym nań obiektem (różnym obiektem). Emocje są form ą

odpowiedzi organizmu. EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej

interakcji, patrząc od strony wewnętrznej podmiotu można powiedzieć sposobem

doświadczania jakości tej interakcji. Emocje są formą odpowiedzi organistycznej tzn. że

emocja tworzy jedną zespoloną całość. Emocja jest stanem całościowym, nie tylko stanem

poznawczym bądź tylko stanem fizjologicznym, (człowiek jest złożony z ciała, psyche, ducha

- tworzy jedną złożoną całość, tak samo emocje). Jak człowiek reaguje emocjonalnie to

reaguje jako całość organistyczna, organistyczna oznacza, że na dany rodzaj i jakość

interakcji następuje odpowiedź w postaci reakcji ciała, odczuć wewnętrznych, jakiegoś stanu

natury organistycznej.

Jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji

Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia (np.

może to być interakcja między dopływającymi do mnie dźwiękami a mną jako podmiotem,

inny rodzaj interakcji interakcja między osobą, która się do mnie uśmiecha a mną. Emocja

jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to

reagowanie ale odpowiedź ). Używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą

reaktywną, a używanie określenia „odpowiedź, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza,

że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, człowiek odpowiada tzn. że jest też

sprawcą. Emocje nie mogą być traktowane tylko jako forma reaktywności na interakcję

pomiędzy daną osobą a danym aspektem rzeczywistości - to byłoby lekceważeniem osobowej

natury człowieka. Człowiek jest sprawcą- np.ja wcale nie zareaguję, bo mogę w sobie

wzbudzać uczucia szlachetne, wyzwalać za pomocą instrumentów, ale de facto ja

odpowiadam (a nie tylko reaguję) jestem sprawcą, biorę udział w tworzeniu emocji i w tym

sensie należałoby to uchwycić. Podkreślając fakt, że emocja jest pewną interakcją, pewnym

sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji. Tym samym podkreśla się to jaką

naturę ma człowiek. Nie mogę tego zrozumieć jeśli założę, że jestem tylko istotą, która

reaguje - takie założenia ma swoje następstwa „np. stany emocjonalne mogą mną sterować

np. żona mówi do męża, że go opuści - po 25 lalach małżeństwu -powód niedostosowanie

seksualne i już go nie kocha - ta dama ma problemy emocjonalne ". Tu nie chodzi o to, że

człowiek nie podlega emocjom, ale o to, że ma szansę na kontrolę. „ bo nie byłoby potrzeby

terapii, kontroli emocji u człowieka. Uczymy się przez to, że możemy być aktywni w

pewnych stanach np. jak Państwo wyzwalacie w sobie uczucia przebaczenia, uczuciu

zniesienia jakiejś negatywnej emocji, człowiek czasem niejako wchodzi w to silą woli i

pojawia się w pewnym momencie wyższy poziom zrozumienia"

Psychologia humanistyczna mówi, że człowiek uczy się być podmiotem ( ja mogę stać się

równie dobrze przedmiotem np.jak profesura to czwarta żona, jak przełomowy moment w

karierze to zmiana żony „człowiek z wiekiem rozumie, że pierwsza jest najlepsza z różnych

powodów " Ta interakcja musi założyć pewną synchroniczność ( kompatybilność ) dyspozycji

podmiotu (człowieka) i obiektu wchodzącego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi

być kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguję emocjonalnie na muzykę

derwiszów (muzułmanów tańczących) patrzę na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we

mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosłem); małe dziecko nie

zareaguje na wódkę a człowiek w moim wieku, który nie jest dogmatycznym abstynentem -

zareaguje. Można powiedzieć, że to jest jakaś harmonia między napięciem wypływającym z

podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii też się

dorasta, człowiek czasem nie rozumie pewnych znaczeń.( np. Państwo nie rozumiecie

pewnych testów, ale potem jak „wejdziecie" w te testy to będziecie odkrywać świat znaczeń i

potem nagle jak będziecie widzieć Roschacha to będzie on wzbudzał u was stan ekstazy. Ja

dorastam do znaczenia, dyspozycja moja dorasta. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane

jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmują b. wiele zakresów (przykład

Paula Yanga, który pokazuje, że zjawiska emocjonalne afektywne mogą tak wiele rzeczy

obejmować).

Można sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne do 4-ech kategorii, inaczej mówiąc,

sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne i opisać je w postaci 4 poziomów.

l. predyspozycje emocjonalne ( powtarzam, że jest to opis zjawisk emocjonalnych poprzez

wyróżnienie pewnych poziomów, chodzi tylko o to byście uchwycili pewien schemat

myślenia, który proponuję ) najniższy poziom zjawisk emocjonalnych tj. poziom

predyspozycji emocjonalnych.

Predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiadania na rodzaj i jakość interakcji

np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej np. predyspozycją może być

emotywność jako cecha natury osobowej, natura osobowa jest emotywna - wrażliwa na stałe

zmiany. Gdybyśmy na przykładzie temperamentu potraktowali te poziomy zjawisk

emocjonalnych, to w tej konwencji o poziomie predyspozycji mogą decydować po prostu

mechanizmy neurofizjologiczne, są mechanizmy natury biologicznej, ta natura tworzy układ.

Np. jakbyście wzięli pod uwagę, na przykładzie temperamentu wytłumaczę (tabelka ).

KATEGORIE ZJAWISK EMOCJONALNYCH NA PRZYKŁADZIE

TEMPERAMENTU

PREDYSPOZYCJA

DYSPOZYCJA

STAN PROCES

Przewaga procesu

pobudzenia nad

hamowaniem

Kora mózgowa

nadmiernie stymulowana

niska labilność

gałęzi sympatycznej

AVN

skłonność do

zachowań typu

introwertywnego

tendencje do

zrównoważenia

(porównanie do

klasycznego typu

flegmatyka)

na ogół

dominuje

stan

pogodny

powolne reakcje

utrzymujące się

trudno je wywołać

ocena poznawcza

zdaje się być podstawą

wyzwalanej emocji

Tabela jest tylko dla ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, nie trzeba jej

znać"

W tabeli są wyróżnione 4 typy temperamentu flegmatyk, melancholik, sangwinik, choleryk na

podstawie Eysencka. Jeśli człowiek w swojej naturze biologicznej ma taki układ gdzie jest

przewaga pobudzenia nad hamowaniem, jest to dyspozycja biologiczna, neurofizjologiczna -»

w tym momencie kora jest nadmiernie stymulowana - ta predyspozycja powoduje, że my

mamy pewne skłonności do pewnych zachowań (do pewnego sposobu odpowiadania na

rzeczywistość). Organizm właściwie jest podporządkowany nadrzędnej zasadzie homeostazy,

zatem nadmierny poziom pobudzenia nad hamowaniem powoduje, że ja jestem prowokowany

przez biologię do przywrócenia równowagi (ja nie muszę odbierać tego od razu, na takim

bezpośrednim poziomie, to jeszcze jest na poziomie nieświadomym pewnej reakcji np.

dziecko w szkole podstawowej kręci się w ławce, student potrafi siedzieć spokojnie na

wykładzie, rozumie. Poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża

tego żeby kształtować dyspozycję.

2. poziom dyspozycji emocjonalnej

Dyspozycje emocjonalne to jest skłonność do łatwiejszego wzbudzania emocji. Poziom

predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego żeby kształtować

dyspozycję. Np. jeśli mamy u podłoża mechanizm: pobudzenie przeważa nad hamowaniem to

ta predyspozycja wyznacza dyspozycję do zachowania introwertywnego. Dlatego

introwertywnego, ponieważ jest potrzeba równowagi, jak jest za bardzo pobudzenie to

człowiek ucieka od stymulacji, a jak uciec od stymulacji zachowywać się w sposób

introwertywny (zamknięty). W wyniku powtarzalności tego układu staje się on dyspozycją

(czyli ja na ogół mogę mieć taki styl reagowania ). Dyspozycja jest wynikiem pewnych

doświadczeń, pewnych układów, predyspozycji i związania z tym środowiska i

doświadczenia. Dyspozycja powoduje to, że może we mnie powstawać różny stan

emocjonalny.

3. Stany emocjonalne mogą mieć charakter skłonności, skłonności np. u introwertyka o

charakterze flegmatycznym może dominować nastrój pogodny i to jest stan emocjonalny.

Stan emocjonalny wskazuje na pewne układy nastrojów, skłonność do pewnych nastrojów.

4. proces to ostatni poziom. Procesem jest to jak w tej chwili odpowiadamy (reagujemy, co

się w tej chwili dzieje). Ten proces może troszeczkę inaczej przebiegać u introwertyka i

u .........i................

Ten sposób myślenia pokazuje jak głęboko emocje mogą sięgać. To co Państwu mówiłem to

jest

wyjściowa forma definicji emocji.

PYTANIE NR 2

CO W PSYCHOLOGII JEST KLUCZOWE, JAKIE PROBLEMY PSYCHOLOGIA MA

ROZWIĄZAĆ W KWESTII ZWIĄZANEJ Z EMOCJAMI ?

PROBLEM l.

Czy mam do czynienia z kategoriami emocji czy z wymiarami emocji ?

Co jest prawdziwe do opisu zachowań: kategorie czy wymiary emocji ?

Potoczna obserwacja (potoczne doświadczenie) wskazuje na to, że mamy skłonność do

kategoryzowania emocji - opisujemy strach, lęk, radość.

wtedy powstaje

PROBLEM 2.

Ile tych kategorii można uchwycić

Czy są pewne kategorie podstawowe

Czy są kategorie wtórne

Powstają różne typologie, np. TYPOLOGIA R. PLUTCHIKA (Roberto Plaezika).

PLUTCHIK uważa że istnieją pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji.

W układzie • centrycznym: radość, akceptacja, lęk, zdziwienie. Wg R. PLUTCHIKA

(Placzika) kryterium bycia kategorią podstawowąjest po prostu zachowanie i uczy pewnego

zachowania. Jest to myślenie ewolucyjne emocja powstała bo człowiek musiał się

przystosować, emocja była formą reakcji na to co się dzieło w środowisku i emocja tym

samym uczyła spełniania jakiś dążeń. Rozwój poznawczy dlatego nastąpił, gdyż poznanie

musiało służyć emocjom nie odwrotnie. Poznanie jest na usługach emocji bo emocje a nie

poznanie dają szansę przystosowania, bo emocje wyrastają z dążeń. Są pewne typowe wzorce

zachowań, które leżą u podstaw każdej emocji. Oprócz emocji pierwotnych istnieją emocje

wtórne. Emocje wtórne tworzą się przez powiązanie emocji pierwotnych np. powiązanie

emocji akceptacji i lęku tworzy emocje submisji (podlegania) poczucie bycia podległym, -

powiązanie emocji zdziwienia i lęku daje emocje strachu, powiązanie emocji zdziwienia i

smutku rozczarowania

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: