Biblioteka Ludowa Selma Lagerlof Gusta Berling prze�o�y� Franciszek Mirandola zweryfikowa�a Maria Olsza�ska Ludowa Sp�dzielnia Wydawnicza wyd. VI, Warszawa 1987 Wst�p 1. Proboszcz W ko�cu proboszcz stan�� na kazalnicy, a parafianie pod nie�li g�owy. By� tu nareszcie, wi�c nie zbraknie kazania tej niedzieli jak zesz�ej i wielu, wielu poprzednich. Proboszcz by� m�odzie�cem ros�ym, smuk�ym i ol�niewaj�co pi�knym. Gdyby mu w�o�y� he�m na g�ow�, da� miecz i zbroj�, m�g�by �mia�o stanowi� model pos�gu marmurowego, nazwa nego imieniem najpi�kniejszego z Ate�czyk�w. Mia� g��bokie oczy poety, silnie zarysowany a kr�g�y pod br�dek wodza. Wszystko w nim by�o pi�kne, wytworne, wyra- ziste, przesycone �arem genialno�ci i �ycia duszy. Parafianie doznali na jego widok dziwn#go wzruszenia. Na- wykli patrzy�, jak chwiejnie wychodzi z szynkowni wraz z towarzyszami zabaw, pu�kownikiem Beerencreutzem o siwych sumiastych w�sach i mocarnym kapitanem Chrystianem Berg- hem. Rozpi� si� tak bardzo, �e przez ca�e tygodnie nie m�g� pe�ni� swego urz�du, tote� gmina wnios�a skarg�, zrazu do dziekana, potem za� do biskupa i kapitu�y. Biskup ze z�otym krzy�em na piersi przyby� w�a�nie na wizytacj� i rozpraw�; zasiad� w prezbiterium otoczony prefektami, pra�atami z Karl- stadu i proboszczami z okolicznych wsi. Zachowanie proboszcza przekroczy�o wszelkie dozwolone gra- nice. To pewna. W czasie onym, to znaczy w Iatach dwudzies- tych zesz�ego wieku, nie s�dzono zbyt surowo pija�stwa, atoli proboszcz zaniedba� skutkiem na�ogu sw�j urz�d i zapewne go teraz utraci. Sta� na kazalnicy czekaj�c, a� przebrzmi ostatni wiersz psalmu. Stoj�c tak u�wiadomi� sobie, �e w ca�ym ko�ciele na wszystkich �awach ma samych jeno wrog�w. W�a�ciciele ziemscy na galerii, ch�opi na dole, konfirmanci na ch�rze, wszystko to byli nie- przyjaciele. Wr�g gra� na organach, wr�g kalikowa�, nienawi- dzili go wszyscy, pocz�wszy od dzieci, przynoszonych na r�- __ 5 kach do ko�cio�a, a� do ko�cielnego, starego, sztywnego �o�nierza, kt�ry bra� udzia� w bitwie pod Lipskiem. Proboszcz rad by rzuci� si� na kolana i b�aga� ludzi o zmi- �owanie. Nagle jednak zawrza� g�uchym gniewem. Pami�ta� dobrze, jakim by� rok temu, gdy wst�powa� po raz pierwszy na kazal- nic�. Wtedy by� bez skazy, teraz za� stoi tu w obliczu cz�o- wieka ze z�otym krzy�em, kt�ry ma na� wyda� wyrok. Podczas odmawiania modlitwy fala krwi raz po raz barwi�a mu policzki gniewnym rumie�cem. Pi� w istocie, kt� mia� atoli prawo go pot�pia�? Kto zna� plebani�, gdzie mu �y� wypad�o? Ciemny b�r sosnowy otacza� j� z wszystkich stron, zagl�daj�c w okna, wilgo� s�czy�a si� ze sczernia�ego dachu i ciek�a po zaple�nia�ych �cianach. W�dka podtrzymywa�a go na duchu w czasie ulewy czy zadymki �nie�nej, kiedy wichura wdziera�a si� przez rozbite szyby, a licho uprawne, ja�owe pole nie dawa�o do�� chleba dla zaspokoje- nia g�odu. Jego zdaniem, by� w sam raz takim proboszczem, na jakiego zas�ugiwali parafianie. Pili zreszt� wszyscy. Czemu� by on jeden tylko mia� sobie gwa�t zadawa�? Wdowiec upija� si� na stypie �ony, ojciec po chrzcie dziecka. Parafianie pili wracaj�c z ko�- cio�a, tak �e cz�sto przybywali do domu nieprzytomni. Dla nich wi�c w sam raz nadawa� si� proboszcz pijaczyna. Polubi� w�dk� podczas swych podr�y urz�dowych, gdy w cienki p�aszcz odziany p�dzi� milami po zamarz�ych jezio- rach, a wichry d�y z wszystkich stron; podczas �eglugi po tych jeziorach w otwartej, chybotliwej �odzi w�r�d burzy czy ulewy; w czasie jazdy saniami przez wysokie zaspy �nie�ne, gdy musia� schodzi� i kopa� koniowi drog�, przez zaspy wysokie jak domy, a w ko�cu podczas d�ugiego brodzenia po le�nych moczarach. Dzie� za dniem wl�k� si� leniwie i ponuro. Ch�op czy szlachcic, wszyscy przykuci my�lami do ziemi, dopiero wie- czorem wyzwolone przez w�dk� dusze zrzuca�y kajdany. Budzi�a si� wyobra�nia, serce przepaja� �ar, �ycie promienia�o, roz- brzmiewa� �piew i pachnia�y r�e. W�wczas szynk przemienia� mu si� w czarowny ogr�d pod niebem po�udnia, nad g�ow� zwi- sa�y winogrona i oliwki, pos�gi marmurowe b�yska�y po�r�d ciemnej zieleni, a filozofowie i poeci spacerowali pod palma- mi i platanami. Widzia�, zaiste, stoj�c tu na kazalnicy, �e w tych stronach 6 __ __ �y� bez w�dki nie spos�b. Wiedzieli te� o tym s�uchacze, a mi- mo to chcieli go pot�pi�. Umy�lili zedrze� ze� szat� duchown� dlatego, �e pijany wszed� do domu bo�ego? Ha! Czy� wszyscy ci ludzie mieli... czy wy- obra�ali sobie, �e maj� innego Boga poza w�dk�? Sko�czywszy modlitw� wst�pn� o#m�wi�, pochylony, ojcze- nasz. W ko��iele panowa�a g��boka cisza. Nagle proboszcz chwyci� siln� d�orti� wst�gi przytrzymuj�ce szat�. Wyda�o mu si�, �e ca�a gmina z biskupem na czele skrada si� na kazalnic�, by zedrze� z niego szat� duchown�. Kl�cza� nie odwracaj�c g�owy, ale czu�, jak szarpi� za wst��ki, i widzia� dok�ad ;ie dziekan�w, proboszcz�w, cz�onk�w rady ko�cielnej, ko�cielnego i ca�� gmin�. Du�o, du�o ludzi szarpa�o, chc�c zedrze� ze� szat�. Wy- obrazi� sobie, jak wszyscy zlec� na d� po schodach, gdy wst��ki si� zerw�, jak pospadaj� na wznak tak�e i ci, kt�rzy nie mog� szarpa� sami, ci�gn� pierwszych za po�y... tak si� sta- nie niezawodnie. Widzia� t� scen� tak dok�adnie, �e omal nie roze�mia� si� kl�cz�c, jednocze�nie za� zimny pot obla� mu skronie. By�o to wprost straszne. Mia� zosta� wyrzutkiem z powodu w�dki!. Czy� istnieje na �wiecie stworzenie �a�o�niejsze od wyp�dzonego ksi�dza? B�dzie �ebrakiem, legnie pijany nad rowem, ca�y w �achma- nach przystanie do w��cz�g�w... Sko�czy� modlitw� i mia� rozpocz�� kazanie. Nag�a my�l za- trzyma�a mu s�owa na ustach. Oto po raz ostatni sta� na ambonie, po raz ostatni wolno mu by�o g�osi� s�owo bo�e i wie�ci� bosk� chwa��. Po raz ostatni. Wstrz�sn�a nim ta �wiadomo��. Zapomnia� o w�dce i o biskupie. Czu� jeno, �e musi skorzysta� z tej sposobno�ci i da� �wiadectwo chwale bo�ej. Posadzka ko�cio�a zapad�a si� gdzie� g��boko, dach znik�, proboszcz patrzy� prosto w niebo. Sta� na kazalnicy sam jeden, duch jego ulecia� na skrzyd�ach do tronu Boga, a g�os, spot�nia�y, j�� g�osi� chwa�� pa�sk�. Ponios�a go wyobra�nia. Zapomnia� s��w przysposobionego kazania, my�li zlatywa�y mu z g�ry niby oswojone go��bie. Wydawa�o mu si�, �e kto� za� m�wi, a jednocze�nie czu�, �e jest to rzecz najwy�sza na ziemi i �e nikt nie mo�e si�gn�� dalej ni� on, kiedy tak stoj�c g�osi s�aw� bo��. __ 7 __ M�wi� jak cz�owiek natchniony. Poniecha� tego, co mia� na- pisane, my�li opad�y go jak stado oswojonych go��bi; czu�, �e to wcale nie on sam przemawia, a jednocze�nie pojmowa�, �e wy�ej na tej ziemi si�gn�� nie mo�na, �e nikt w �wietno�ci i wspania�o�ci prze�cign�� go nie zdo�a - tak oto g�osz�cego ch wa�� Bo��. P�ki gorza� w nim p�omie� natchnienia, m�wi� bez przestanku, gdy za� zagas�, gdy dach zapad� na nowo nad ko�cio�em, a pod �oga wynurzy�a si� z przepa�ci, j�� p�aka� kl�cz�c, wiedzia� ju� bowiem, �e prze�y� najpi�kniejsz� chwil� �ycia i �e chwila ta nie wr�ci. Po nabo�e�stwie odby�o si� zebranie rady ko�cielnej. Biskup spyta�, czy gmina zanosi skarg� na proboszcza. Proboszcz nie by�ju� z�y i zuchwa�yjak przed kazaniem. Wsty- dzi� si� i chyli� czo�o. "Ach - my�la� - teraz wyjd� na jaw wszystkie szkaradne awantury pijackie!" Ale �adna nie wysz�a na jaw. U wielkiego sto�u w izbie gminnej panowa�a cisza. Proboszcz spojrza� doko�a - naprz�d na ko�cielnego... Nic, ten milcza�, potem na cz�onk�w rady ko�cielnej, potem na ch�o- p�w, na w�a�cicieli hut �elaza... milczeli wszyscy. Pozaciska- li usta i patrzyli z zak�opotaniem na st�. "Czekaj�, by kto� zacz��!" - pomy�la� proboszcz. Nagle jeden z cz�onk�w rady odchrz�kn�� i rzek�: - Ja uwa�am, �e nasz proboszcz jest dobry. - Ksi�dz biskup s�ysza� sam, jak umie m�wi� - dorzuci� ko�cielny. Biskup wspomnia� co� o cz�stym zaniedbywaniu kaza�. - I proboszczowi zdarza si� czasem chorowa�, jak ka�demu innemu cz�owiekowi - zauwa�y� jeden z ch�op�w. Biskup napomkn��, �e gmina gorszy si� zachowaniem pro- boszcza. J�li go wszyscy broni� jednog�o�nie. Proboszcz, m�wili, jest jeszcze bardzo m�ody, tedy nic dziwnego. Gdyby tylko co nie- dziela m�wi� jak dzi�, nie zamieniliby go nawet na samego biskupa. Skoro nie by�o oskar�yciela, nie by�o i s�dziego. Proboszcz czu�, jak mu serce ro�nie, a krew szybko kr��y w �y�ach. Nie znajdowa� si� tedy po�r�d wrog�w, pozyska� ich sobie, i to w chwili, kiedy si� tego najmniej spodziewa�. Mia� nadal pozosta� na urz�dzie! Po wizytacji zasiedli do posi�ku na plebanii: biskup, dzie- kani, proboszczowie i najszanowniejsi gospodarze. Jedna z s�- siadek obj�a funkcje gospodyni, gdy� proboszcz nie mia� �ony. Zarz�dzi�a wszystko doskonale, tote� po raz pierwszy spo- strzeg�, �e plebania nie by�a wcale tak niemi�a. D�ugi st� biesiadny, ustawiony pod sosnami, nakryty �nie�nym obrusem, na nim I�ni�ca bia�a i niebieska porcelana, szklanki i kunsztow- nie z�o�one serwety. U wej�cia zatkni�to w ziemi� dwie brz�zki, pod�og� zas�ano ga��zkami ja�owca, z belki sufitu zwisa� wieniec, we wszystkich izbach ustawiono kwiaty, wyp�dzono zapach zgni- iizny, a zielonawe szyby b�yszcza�y weso�o w promieniach s�o�ca. Proboszczowi serce wezbra�o rado�ci� i poprzysi�g� sobie nie pi� ju� nigdy. Przy stole biesiadnym wszyscy byli pogodni i weseli. Ludzie cieszyli si�, �e okazali wspania�omy�lno�� i wyrozumia�o��, proboszczowie za� i dziekani czuli zadowolenie, �e unikni�to skandalu. Zacny biskup wzni�s� kielich i o�wiadczy�, �e wyruszy� w drog� wielce zmartwiony niekorzystnymi wie�ciami, jakie do� dosz�y. Jad�c, s�dzi�, �e zastanie Szaw�a, ale oto ten�e przemieni� si� ju� w Paw�a, kt�ry wi�kszych ni� inni dokona rzeczy. Dostojny go�� wspomnia� potem o mnogich darachjakie otrzyma� m�odszy brat jego, i s�awi� je, dodaj�c, by nie da� si� unie�� dumie, ale wyt�y� wszystki...
zck68