Strona4
Altruizm w psychologii: o sytuacyjnych uwarunkowaniach pomocy
Wykład III
Dylemat altruizmu w psychologii
§ Spuścizna podejścia filozoficznego:
ü dyskusja wokół bezinteresowności motywów (Cialdini,1978; Batson,1991; Hoffman, 1990);
ü podobny aparat pojęciowy (egoizm, interes osobisty, współczucie, sympatia, wzmocnienie, nagroda, pobudzenie, napięcie, normy)
§ Specyfika psychologii:
ü identyfikacja motywów pozaosobistego zaangażowania;
ü ustalenia terminologiczne:
- zakres terminu: zachowania prospołeczne/altruizm
Zróżnicowanie pojęć:
- prospołeczność (wzmocnienia wewnętrzne) pseudoprospołeczność (wzmocnienia zewnętrznymi – Macaulay, Berkowitz, 1970); zachowania prospołeczne to zachowania podejmowane na rzecz innej osoby nie motywowane oczekiwaniem wzmocnień zewnętrznych - kryterium wyróżniające tę klasę zachowań społecznych – antycypacja wzmocnień wewnętrznych
- kontrowersje wokół „bezinteresowności”
- zróżnicowanie prospołeczności ze względu na obiekt: allocentryzm, socjocentryzm
- zróżnicowanie rodzajów wzmocnień wewnętrznych: endocentryczne vs egzocentryczne (Reykowski, 1979, Karyłowski, 1982; Szuster, 2005)
ü Zróżnicowanie pojęć egoizm vs egocentryzm;
Egoizm - postawa człowieka myślącego tylko o sobie kierującego się jedynie własnym interesem ze szkodą dla innych;
egoista – osoba przedkładająca interes własny nad cudzy; nacisk na intencjonalność i świadomy charakter działania
Egocentryzm – kierowanie uwagi na własną osobę w warunkach zdolności do jej przenoszenia z obiektu na obiekt;
- obronny – kierowanie uwagi na „ja” w warunkach zagrożenia
- pierwotny – utrzymywanie uwagi na własnych doznaniach, przy braku zdolności do decentracji
Egoizm – postawa (świadoma bądź nie) egocentryzm – właściwość umysłu
ü identyfikacja uwarunkowań pozaosobistego zaangażowania;
ü zróżnicowanie pojęć: zachowanie pomocne, altruistyczne, prospołeczne
ü empiryczna weryfikacja
ü Rozwój zainteresowań problematyką altruizmu: -50’- 75 pozycji; 60’-177 pozycji; 70’ – 458 pozycji
Sytuacyjne determinanty altruizmu
Decyzyjny Model Interwencji w Sytuacji Kryzysowej (Darley, Latane, 1970)
§ Decyzyjny model interwencji w sytuacji kryzysowej model J. Darley’a i B. Latane (1970)
Weryfikacja eksperymentalna:
Badanie I (Darley, Batson) sytuacja czy osobowość?
zm. niezależna: pośpiech/ brak pośpiechu;
zm. zależna: pomoc;
zm. pośrednicząca/kont.: poziom religijności;
o.b. słuchacze seminarium duchownego;
Wyniki: w war. pośpiech u – 10% osób pomogło w warunkach braku pospiechu – 63% osób pomogło
Badanie II „ z ulatniającym się dymem”(Latane, Darley) – warunek I:
zm. niezależna: warunki grupowe vs indywidualne;
zm. zależna: interwencja: czas, ilość osób
Wyniki: war. I - 75% ; war. G - 12% interwencji – efekt ”niewiedzy wielu”
Sytuacyjne determinanty pomocy
Badanie III „z upadającą kobietą”: warunek II
zm. niezależna i zależna j.w.
Wyniki: w I -70% w G – 40% interwencji- „efekt widza”
Badanie IV „z atakiem padaczki”: warunek III
zmienne j. w.
wyniki: w I - 85% w G – 40% interwencji – efekt rozłożenia opowiedzialności
Badania (Word i Clark, 1974) warunek IV - pozytywna zależność pomiędzy udzieleniem pomocy osobie porażonej prądem a obyciem ze sprzętem elektrycznym; pomoc ofiarom ataku padaczkowego częstsza w przypadku osób wysokich (Schwartz, Clausen, 1970); manipulowanie informacją o poziomie kompetencji zwiększała pomoc w sytuacji ucieczki szczurów (Schwarzt, Ben David, 1976); zawodowe pielęgniarki częściej niż studenci udzielają pomocy w sytuacji wypadku (Cramer, 1988)
Badania warunek V – lęk przed ośmieszeniem w rezultacie ewentualnego nieadekwatnego zachowania maleje gdy świadkowie się znają bądź wiedzą, że będą mogli po interwencji porozmawiać (Wojciszke, 2002)
Sytuacyjne determinanty pomagania c.d.
§ Inne sytuacyjne czynniki:
- obecność innych
- widoczność cierpienia zróżnicowanie warunków: a/ brak informacji o cierpieniu widoczne urządzenie i wiedza o wielkości S elektrycznych b/ słyszenie okrzyków bólu c/ słyszenie i widok ofiary wyniki: im bardziej wyrazista sytuacja tym bardziej zdecydowane i częstsze protesty obserwatorów (Tilker 1970)
- wygląd ofiary: osobie z nadwagą (sugerującą problemy z sercem) częściej pomagano (Staub, 1974)
- dystans fizyczny – pomoc najczęściej była udzielana samotnym matkom mieszkającym najbliżej miejsca zamieszkania osób wśród których organizowano zbiór datków (Piliavin inn)
§ Podsumowanie:
- zachowania pomocne: brak zainteresowania motywami, a jedynie aktem zachowania
- efekt wpływu społecznego: sama obecność i zachowania innych modyfikują zachowanie poprzez efekt niewiedzy wielu, efekt widza i rozłożenie odpowiedzialności
- automatyczny (w rozumieniu Bargha) nieświadomy charakter zachowania
Hipoteza przeciążenia urbanizacyjnego
• Milgram(1970): nadmiar stymulacji którego źródłem jest miasto generuje tendencję do ograniczania uczestnictwa w sytuacjach będącym źródłem dodatkowych bodźców – tendencję „do zamykania się”. To sprawia, że mieszkańcy wielkich miast rzadziej są skłonni do angażowania się w pomoc.
• Badania:
• Altman (1969) – inscenizacja przypadku zgubionego adresu prośba o możliwośc zatelefonowania – wpuszczenie do domu – kobieta- w 94% domów w małym miasteczku i 40% w duzym; mężczyzna – 40% w małych miasteczkach i 14 % w dużych
ü Amato (1983) - inscenizacja wypadku (kulejący mężczyzna z krwawiąca nogą: zgubienie koperty): w 55 różnych społecznościach w Australii. Wyniki: w małym miasteczku (poniżej 1000 mieszkańcow) 50% przechodniów pomagało, w większym mieście (20.000 – 30.000)- 25 % w dużym mieście (ponad milion) - 15%. Taką prawidłowość potwierdziły wyniki badań przeprowadzonych na całym świecie (m.in.. Izrael, Turcja, Sudan, Australia, Wielka Brytania).
ü Stebley (1987) – niechęć do pomagania w dużych miastach rezultat nie wychowania ale cech środowiska bowiem to lokalizacja wypadku a nie miejsce urodzenia świadka decyduje o pomocy.
Psychologia środowiskowa a prospołeczność
• Koncentracja na wzajemnych relacjach pomiędzy ludźmi a środowiskiem
• Czynniki środowiskowe modyfikujące skłonność do pomagania:
ü Hałas;
- pomoc (podniesienie upuszczonej sterty papierów) w warunkach zwykłego szumu – 72 % przy 65dB- 67% przy 85dB-37% (warunki eksperymentalne Mathews, Canon, 1975)
- w warunkach terenowych przy szumie 50dB ok.. 60% przy 87dB 40%
- wprost prośba o pomoc w warunkach hałasu mniejsza
ü Zagęszczenie: społeczne – badania terenowe w 36 miastach amerykańskich im większe zagęszczenie tym mniejsza częstość pomocy (Levine, 1994); przestrzenne – w kawiarni gdy duża ilość klientów mniej odnosiło tacę z naczyniami
ü Temperatura
ü Zapachy – przyjemne zapachy nasilają pomaganie: prośba o rozmienienie pieniędzy (57% vs 19%zapach neutralny) - Baron 1997.
Bibliografia – wykład III
• Szuster A. (2005). W poszukiwaniu źródeł i uwarunkowań ludzkiego altruizmu. Warszawa: Wyd. Instytutu PAN s. 23 – 26
• Darley,J., Latane B. (1986). Obojętni świadkowie, dlaczego nie pomagają? W: K. Jankowski (red.) Przełom w psychologii Warszawa; PWN.
• Bargh J.(1999). Automatyzmy dnia powszedniego Czasopismo psychologiczne t.5 n.3 s. 209 -212.
psychUW