altruizm wyk 6.doc

Strona10

Poznawcze uwarunkowania altruizmu

Wykład VI

W stronę psychologii ewolucyjnej: normy moralne luksus czy konieczność?

          Normy moralne nie zostały człowiekowi przekazane „z góry”: ukształtowały się w drodze jego ewolucji, trzeba je respektować, by przeżyć.

          Norma – obrona potomstwa i swoich krewnych uniwersalność altruizmu krewniaczego.

          Norma – wzajemności reguluje zachowanie zwierząt żyjących w grupach, przenika także większość wątków życia ludzkiego.

          Altruizm bezinteresowny – wyjątkowość i specyfika ludzkiego zachowania człowiek. „Ratowanie tonących to sprawa samych tonących”. Człowiek jest jednak biologicznie dziwnym gatunkiem; na ogół postępuje inaczej...

Między dwoma biegunami….

          Abyśmy jednak nie popadali w zachwyt nad własnym gatunkiem jedynie człowiek zdolny jest również do zachowań nazywanych potocznie "bezinteresowną złośliwością".

          Skorpion prosi żabę, by przewiozła go na swym grzbiecie przez rzekę. Gdy są już pośrodku rzeki, skorpion niespodziewanie kąsa żabę i toną oboje. W tej sytuacji nikt nie odnosi korzyści, oboje tracą. Również samobójstwo wydaje się specyficznie ludzkim zachowaniem!

          Człowiek jest istotą wewnętrznie niespójną i potrafi brak tej spójności ocenić. Pojęcie "dobra" i "zła„ a obce innym gatunkom.

Poza zasadą fitness……….

          U człowieka nie ma jednego kryterium oceny zachowań. Zabicie rywala (co zdarza się i u zwierząt) i spłodzenie potomstwa z samicą dotąd związaną z rywalem tylko u człowieka wzbudza, na ogół, wątpliwości zwane moralnymi.

          Stan określany wyrzutami sumienia a pojawia się u osób które te czyny popełniają a uzasadnienie, że to poprawia szansę naszych genów nie redukuje tego odczucia.

•         Hamulce nie dopuszczające do pozbawiania życia innego człowieka wbudowane kulturowo, a być może po części i genetycznie.

•         Człowiek pomiędzy biegunami „zwierzęcy" i "moralny„. Który z nich zwycięża w sytuacjach konfliktu wewnętrznego, zależy od wolnej woli innego typowo człowieczego składnika naszej istoty.

Dwa bieguny: moralność vs zwierzęcość

          „gdzieś pomiędzy tymi dwoma przeciwstawnymi siłami leży wąska strefa ziemi niczyjej: tajemnicza strefa indywidualnego, wolnego wyboru.”

          Celibat - wyjście poza ramy paradygmatu socjobiologicznego a przykład konfliktu

          Systemy religijne, filozoficzne odzwierciedlają wewnętrzny konflikt: przeciwstawienia Naturalnego i Moralnego Ładu, Dobra i Zła, Egoizmu i Altruizmu

          Kooperacja, naturalna i wynikająca (przy jednolitości genetycznej grupy owadów) z motywów biologicznych, w niejednolitej genetycznie grupie ludzkiej wymagała substytucji a norm moralnych przeciwstawiające się biologicznemu dyktatowi genów.

Adaptacyjność norm

          Normy moralne a zmieniając repertuar zachowań osobników należących do grupy, umożliwiają grupie istnienie i trwanie.

          Egzekwowanie norm moralnych przez grupę (izolacja osobników nie respektujących zasad) przyspiesza sito ewolucyjnej selekcji, filtrując osobników ze względu na altruizm, a podnosi średni poziom altruizmu w grupie

          Normy odczuwane jako oczywistość przez osobników, którzy mają szczególnie altruistyczne zestawy genów

          Normy odczuwane jako wzmacniacz zachowań altruistycznych  przez tych, którzy tak altruistycznego zestawu nie posiadają. Kosztem wewnętrznych konfliktów osobnik taki przejawia zachowania altruistyczne. Większość z nas znajduje się w tej sytuacji.

Regulacyjna rola norm

          Warunkiem regulacji zachowania przez normy a pozostawanie ich w polu świadomości

          Konieczność werbalizacji norm moralnych a obecność w świadomości

          Klasyfikacja norm ze względu na kryterium maksymalizacji fitness:

•         zgodne z zasadą MF(n.p. nakazujące troskę o swoje dzieci).

•         nie mające związku z MF(n.p. zakazujące okrutnego traktowania zwierząt).

•         sprzeczne z MF(Kochaj bliźniego jak siebie samego).

          Człowiek występuje w podwójnej roli – jako osobnik biologiczny i jako element, czyli część systemu. W każdej  ma swój program, jako osobnik – biologiczny (jak zwierzęta),  jako element systemu  - moralny, specyficznie ludzki.

Regulacyjna rola norm

          Swoboda wyboru elementów z każdego z programów a  rozterki wewnętrzne: a programy w wielu zakresach proponują działania przeciwstawne, wzajemnie się wykluczające.

Dylematy moralne: przejaw regulacji normatywnej

          Pytania o zasadność złamania norm moralnych

•         Warunki:

–        Złamanie normy powoduje poważną szkodę  (uszkodzenie ciała)

–        Szkoda musi dotyczyć konkretnej osoby/konkretnych osób (ofiara musi być wyróżnialna jako jednostka)

Dylemat wagonika

Rozpędzony wagonik zmierza w kierunku 5 osób stojących na torach, którzy zginą w wyniku zderzenia. Jedynym sposobem na ich ocalenie jest przestawienie zwrotnicy i skierowanie wagonika na boczne tory, gdzie zderzy się z jedną osobą. Czy przełączysz zwrotnicę?

•         Większość osób odpowiada tak

•         Jest to przykład nieosobistego dylematu moralnego

Dylemat kładki

Rozpędzony wagonik zmierza w kierunku 5 osób stojących na torach, którzy zginą w wyniku zderzenia.  Stoisz na kładce nad torami a obok ciebie stoi nieznajomy. Jedynym sposobem na ocalenie osób na torach jest zepchnięcie nieznajomego na tory, który zginie, ale jego ciało wyhamuje wagonik. Czy zepchniesz tego człowieka?

•         Większość osób odpowiada nie

•         Jest to przykład osobistego dylematu moralnego

Dylematy osobiste vs nieosobiste

Co odróżnia dylemat osobisty od nieosobistego?

          W dylemacie nieosobistym osoba działająca nie powoduje bezpośrednio śmierci osoby a „edytuje” jedynie sytuację

          Uzasadnienie podziału – ewolucyjne:

–        Przekroczenie norm o charakterze osobistym – znane naszym przodkom, stąd podlega reakcjom emocjonalnym

–        Dylematy nieosobiste są ewolucyjnie nowsze i jako takie wymagają ewolucyjnie nowszych środków - rozumowania

Badania z wykorzystaniem fMRI

          Podczas rozwiązywania dylematu osobistego aktywizowane są rejony mózgu związane z emocjami (m.in. ciało migdałowate)

          Podczas rozwiązywania dylematu nieosobistego – rejony związane z rozumowaniem i racjonalnym podejmowaniem decyzji (kora przedczołowa, płat ciemieniowy)

W wyborach angażujących osobiście posługujemy się głównie emocjami moralnymi, w wyborach nieosobistych, posługujemy się rozumowaniem utylitarnym

Dylematy o różnym stopniu trudności

          Badania pokazują, że niektóre dylematy osobiste są łatwiejsze od innych

          Sposób identyfikacji:

–        Czas reakcji

–        Jednomyślność osób badanych

Prosty dylemat osobisty

Nastoletnia matka urodziła niechciane dziecko. Czy może je udusić, zważywszy na to jak bardzo go nie chciała?

•         Zdecydowana większość badanych odpowiada nie i decyduje się szybko

•         Tak jak w przypadku dylematu kładki aktywizują się emocjonalne obszary mózgu - emocje moralne są bardzo silne a racjonalne uzasadnienie zgody trudno dostępne

Trudny dylemat osobisty

W czasie wojny wrogie wojska zaatakowały miasto a matka ze swoim dzieckiem i kilkoma sąsiadami ukryła się w piwnicy. Słychać, że żołnierze wdarli się do domu. W tym momencie dziecko zaczyna płakać. Matka zakrywa mu więc usta. Jeśli przytrzyma rękę dłużej, dziecko się udusi, jeśli nie, jego płacz ściągnie żołnierzy i wszyscy zginą. Czy matka może udusić dziecko?

•         Niejednomyślność osób badanych i dużo dłuższe czasy reakcji

Powody

•         Wzrost czasu reakcji wynika z „rywalizacji” między mechanizmem emocjonalnym a racjonalnym

•         Hipoteza badawcza zakładała, że dylemat aktywizuje zarówno obszary emocjonalne, jak i racjonalne

•         Wyniki potwierdziły hipotezę: konflikt między emocjonalnym potępieniem a racjonalną analizą kosztów

Zestawienie dylematów moralnych

Inne czynniki poznawcze w podejściach afektywnych

                      Pobudzenie – automatycznie wyzwala reakcję obronną uruchamiająca motywację do jej redukcji ale decyzja o wyborze reakcji – konsekwencja aktywizacji procesów poznawczych (refleksyjnych) – sprzyjających wyborowi optymalnego zachowania. Poznawczy bilans kosztów i nagród

                      Empatia poznawcza (Hoffman i Batson) – procesy poznawcze: zdolność do decentracji, różnicowanie Ja-Inni, przyjmowanie perspektywy – aktywna forma empatii poznawczej modyfikuje modalność empatycznego pobudzenia (empatyczna troska i empatia na sytuację ogólną innego)

Rola norm: poza kontekstem ewolucyjnym

Norma - reguły, wskazówki, zasady, standardy wskazujące sposób zachowania w różnych sytuacjach           

Norma – rezultat konsensusu społecznego

Socjalizacja - proces uczenia się norm:

-                      ...