opracowanie pytań na obronę.pdf

OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN DYPLOMOWY

UMCS, politologia, studia stacjonarne, 2010

Opracowali skromni jak zawsze i zachowujący anonimowość: SAMORZĄDOWCY.

Część ogólna:

1. Pojęcie i koncepcje polityki.

Polityka jest pojęciem bardzo trudnym do zdefiniowania. Można jednak wyróżnić kilka funkcjonujących w doktrynie

definicji:

1. w rozumieniu podmiotowym jest to działalność jednostek i organizacji zamierzająca do zaspokojenia swoich

potrzeb za pomocą władzy politycznej;

2. w rozumieniu przedmiotowym jet to świadome, zorganizowane, zbiorowe dążenie lub działanie zmierzające

do zdobycia lub utrzymania władzy politycznej;

2. Metody i techniki badawcze w politologii.

Metoda badawcza to zasady i sposoby systematycznych dociekań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości. Wśród

metod badawczych wyróżniamy metody zbierania materiałów ( techniki ) i metody ich opracowywania i

interpretowania.

Do technik badawczych w politologii zaliczamy: obserwację (gromadzenie danych drogą spostrzeżeń w ich naturalnym

przebiegu), wywiad, ankietę, gromadzenie wypowiedzi osobistych i gromadzenie dokumentów.

Najczęściej stosowanymi metodami sensu stricto w politologii są:

• Analiza systemowa – konstruowanie modelu systemowego zjawisk politycznych. Różne dziedziny nie są

interpretowane jako oddzielne zbiory, ale jako wewnętrznie zintegrowany zestaw elementów.

• Metody statystyczne – pozwalają na jakościową i ilościową analizę danego zjawiska.

• Metoda porównawcza (analogia) – polega na wykazywaniu podobieństw i różnic między różnymi

procesami i zjawiskami;

• Analiza instytucjonalno-prawna – jest odwołaniem do tekstów aktów prawnych;

• Metoda behawioralna – to badanie zjawisk społecznych w drodze obserwacji zachowań jednostek i grup

ludzkich.

• Metoda symulacyjna – to konstrukcja i manipulowanie operatywnym modelem przedstawiającym

fizycznie lub symbolicznie jakiś aspekt psychologicznego lub społecznego procesu 1 .

3. Główne kategorie nauki o polityce (fakt polityczny, stosunki polityczne, sytuacja polityczna, procesy

polityczne, zachowania polityczne, potrzeby, interesy).

Fakt polityczny – najmniejszy dający się wyodrębnić, podstawowy element sytuacji politycznej.

Stosunki polityczne – to wzajemne oddziaływanie na siebie ludzi wynikające ze sprawowania władzy politycznej.

Wśród rodzajów stosunków politycznych wyróżniamy: zwierzchnictwo, podporządkowanie, współpracę, kompromis i

walkę.

Sytuacja polityczna – jest to suma faktów politycznych 2 .

Proces polityczny – powodowanie przez zjawiska polityczne i pozapolityczne określonych skutków wyrażających się

w pojawieniu nowej sytuacji politycznej lub nowego elementu sytuacji już istniejącej.

Zachowanie polityczne – reakcje ludzi na bodźce pochodzące ze zjawisk i procesów politycznych. Są to wszystkie

typy czynności jednostek i zbiorowości służące adaptacji do nowego otoczenia społecznego.

Potrzeby – subiektywne stany niedoboru dóbr i wartości niezbędnych do normalnego funkcjonowania podmiotu.

Interesy – świadome pragnienie skierowania polityki publicznej w konkretnym kierunku postrzeganym przez

zainteresowane podmioty jako konieczne rozstrzygnięcie w kontekście osiągnięcia wcześniej uświadomionych i

wyartykułowanych celów.

4. Pojęcie i klasyfikacja decyzji politycznych.

Decyzja polityczna – akt wyboru celu działania w polityce oraz zestawu środków przydatnych do realizacji tego celu.

Szczególnym rodzajem decyzji politycznej jest decyzja optymalna, przy której skutki pozytywne są największe a

negatywne najmniejsze.

Klasyfikacja decyzji politycznych:

• kryterium rangi i charakteru:

1 Z nowomowy politologicznej na język polski – gdybanie [tłumaczenie własne].

2 Zapętlenie umyślne. Por. własne notatki z nauki o polityce , rok I, semestr letni.

◦ strategiczne

◦ bieżące

◦ operatywne

• kryterium wiedzy dostępnej podmiotom:

◦ podejmowane w warunkach pewności

◦ podejmowane w warunkach niepewności

◦ podejmowane w warunkach ryzyka

• kryterium adresata:

◦ ogólnospołeczne

◦ partykularne

◦ indywidualne

• kryterium szczebla wydawania

◦ międzynarodowe

◦ narodowe

◦ lokalne

• kryterium stopnia doskonałości:

◦ całościowo optymalizowane

◦ częściowo optymalizowane

◦ zadowalające

◦ niezadowalające

◦ nietrafne

• kryterium związku z potrzebami społeczeństwa:

◦ przyczynowe

◦ celowościowe

• kryterium stopnia wiedzy:

◦ realne

◦ symboliczne

◦ pozorne

5. Pojęcie i funkcje państwa.

Państwo- (wg Żmigrodzkiego i innych z jego książki) trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium,

podlegających władzy zwierzchniej. Wg G. Jellinka, tzw. trójelementowa def. państwa: państwo = ludność +

terytorium + władza.

Funkcje państwa

Kryterium podmiotowe:

i. wewnętrzne- regulują stosunki wewnątrz państwa

ii. zewnętrzne- obejmują wszelkie działania w zakresie politycznym , gospodarczym i kulturalnym z innymi

państwami.

Kryterium przedmiotowe:

-ochronna- państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji

-kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących

rozwój intelektualny obywateli

-socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia

-gospodarczo-organizacyjna (ekonomiczna)- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju

Kryterium systemowe rozpatruje interakcje między systemem politycznym a jego otoczeniem wewnętrznym

(ekonomicznym, społecznym i kulturowym)i zewnętrznym (międzynarodowym).

- adaptacyjna-przystosowywanie państwa do warunków stwarzanych przez otoczenie-ekonomie, politykę, naukę czy

kulturę.

- regulacyjna- obejmuje działania ukierunkowane na kształtowanie w otoczeniu określonych pożądanych przez państwo

stanów społecznych, np. ustanawianie barier celnych

- innowacyjna- obejmuje działania wywołujące takie zmiany w otoczeniu , które nie zaistniałyby bez aktywności

państwa, np. zmiany z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej.

6. Kultura polityczna i jej typologia.

Kultura polityczna – zbiorowy, trwały i zobiektywizowany oraz zintegrowany całościowo dorobek obejmujący

materialne i niematerialne wytwory działań ludzkich, których jądrem jest polityka, w tym osobliwie władza.

Typologia kultur politycznych:

• kultura zaściankowa (parafialna) – przykładem są dzicy murzyni w afryce. Nie mają oni wyspecjalizowanych

instytucji politycznych. Na przykład istotną rolę w stadzie odgrywa szaman czyli instytucja de facto religijna.

• kultura poddańcza (podporządkowania) – z tym mamy do czynienia w średniowieczu a w czasach

współczesnych w skrajnym totalitaryzmie jak Korea Północna. Występują już instytucje typowo polityczne,

zajmujące się rządzeniem jednak społeczeństwo nie ma na nie większego wpływu. Może to wynikać z braku

instytucji demokratycznych lub z nieumiejętności ich wykorzystania.

• kultura uczestnictwa – występuje w państwach demokratycznych. Społeczeństwo rozumie zachodzące procesy

polityczne i samo je kształtuje np. wybierając osoby mające sprawować władzę.

7. Legitymacja, legitymizacja i delegitymizacja władzy politycznej (typologia, uwarunkowania).

Legitymacja (prawomocność) – utrwalenie przekonania, że ci co rządzą są do tego uprawnieni.

Legitymizacja (uprawomocnienie) – proces w wyniku którego grupa osób osiąga władzę zgodnie z obowiązującymi

normami. Wyróżniamy kilka sposobów legitymizacji:

• oparty o genezę władzy

◦ pochodzenie od niepodważalnego zwierzchniego autorytetu (np. faraon w Egipcie twierdził, że jego

władza pochodzi od boga)

◦ pochodzenie władzy z należycie zawartej umowy (np. królowa Elżbieta II panuje bo tak się jej

poprzednik, Jan bez Ziemi umówił ze społeczeństwem w Magna Charta Libertatum w 1215 roku)

• oparty o cechy władzy

◦ zgodność władzy z naturalnym porządkiem rzeczy (wmawiamy poddanym, że sprzeciw wobec naszej

władzy jest nieracjonalny)

◦ odwieczność (np. władza polityczna papieża w Kościele Katolickim)

◦ obowiązujące normy (np. współczesne demokratyczne państwa prawne)

◦ bezalternatywność (wmawiamy, że jesteśmy mniejszym złem bo nikt inny nie jest w stanie nas zastąpić)

◦ kierowanie się wzniosłymi i szlachetnymi ideałami (np. przywódcy Rewolucji Francuskiej)

◦ wartości intelektualne i informacyjne władzy (np. wódz Kim Dzong Il – najmądrzejszy ojciec narodu)

◦ przewaga aktualnej władzy nad poprzednią (np. PO jako partia, która odsunęła PiS od władzy)

◦ dawne sukcesy (np. Diego Maradona jako trener reprezentacji Argentyny)

• oparty o oficjalnie uznawaną wizję dobrej władzy

◦ otwarcie przez władzę perspektywy na przyszłość (np. druga Irlandia Donalda Tuska)

◦ sukcesy w realizacji celów społecznych (takich jak wzrost gospodarczy czy spadek bezrobocia)

◦ tożsamość interesów władzy oraz wielkich grup społecznych i jednostek (np. partie masowe z przełomu

XIX i XX wieku)

Delegitymizacja – utrata aprobaty społecznej przez władzę. W doktrynie wyróżnia się delegitymizację

fragmentaryczną i całościową (dotyczy elementów lub całości systemu politycznego).

8. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne niepodległości Polski w 1918 i 1989 roku.

Wpływ na odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. miały dwa ściśle sprzężone ze sobą czynniki :

1. czynniki zewnętrzne – dotyczące sytuacji międzynarodowej i stanowiska mocarstw po I wojnie światowej

2. czynniki wewnętrzne – dotyczą powstań narodowowyzwoleńczych oraz działań w ramach obozu

socjalistycznego i niepodległościowego

Ad. 1. Czynniki zewnętrzne:

Stosunek zaborców do sprawy polskiej:

Austro-Węgry – Odezwa Naczelnej Komendy c.k. Wojsk Austriackich - deklaracja o mglistym charakterze o

uzyskaniu niepodległości, pomysł ten zyskał szerszą aprobatę, powstał pomysł autonomii dla Galicji, dominowała

antyrosyjskość, wskazywano kto jest wrogiem, poprzez tą deklarację chodziło głownie o pozyskanie ochotników do

walki z Rosją, był to akt niskiego rzędu

Niemcy – 7-8 VIII 1914 r. walka propagandowa, deklaracja przyjaźni ze strony państwa niemieckiego

Rosja – 14 VIII 1914 r. wydała odezwę wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza: patetyczne stwierdzenie heroizmu

Polaków, wskazanie wroga – Zachód, tych którzy chcą naciskać na Polskę, teza o słowiańskiej solidarności, udział

Polaków w ich armii, zapowiada zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara i odrodzenie się Polski swobodnej pod

względem swej wiary, języka, samorządu; szansa na odzyskanie ziemi – autonomia, pewna samodzielność ale

powiązanie gospodarcze z Rosją

Akt Dwóch Cesarzy – Austro-Węgier i Niemiec: Akt 5 listopada (1916) – przyczyny wydania: konieczność

rozwiązania sprawy polskiej, w inny sposób niż poprzez przyłączenie ziem polskich do Austrii oraz wyczerpanie się

rezerw mobilizacyjnych przez państwa centralne i dążenie do uzyskania polskiego rekruta , z ziem zabranych Rosji

miało zostać utworzone, sprzymierzone z państwami centralnymi, królestwo polskie, władze wzywają do tworzenia

polskiej armii, skutki: państwa centralne nie otrzymują żołnierzy, akt ten przyczynia się do umiędzynarodowienia

sprawy polskiej, gdyż wkrótce potem zabiera głos Rosja i pozostałe państwa Ententy

Reakcja Rosji:

- 2 XII 1916 r. premier Rosji Aleksander Trepow, na posiedzeniu Dumy Państwowej mówi o konieczności utworzenia

wolnej Polski, w jej granicach etnograficznych i pozostającej w unii z Rosją.

- 25 XII 1916 r. car Mikołaj II mówi, iż po wojnie powstanie niepodległa Polska, obejmująca wszystkie dotychczasowe

zabory. W odpowiedzi na to niemieckie władze okupacyjne zdecydowały się w XII 1916 r. powołać namiastkę władz –

Tymczasową Radę Stanu.

- Duże znaczenie dla sprawy polskiej miały wybuch Rewolucji Lutowej w Rosji , 27 III 1917 r. Piotrogrodzka Rada

Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała uchwałę o prawie Polaków do samostanowienia

- 30 III 1917 r. rosyjski Rząd Tymczasowy w Piotrogrodzie (rząd księcia Gieorgija Lwowa) ogłosił, że przyszła Polska

będzie wolna i połączona sojuszem z Rosją.

Mowa o niepodległej Polsce na Zachodzie:

Początkowo istniała głęboka obojętność Europy, kwestię Polski traktowano jako wewnętrzny problem Imperium

Rosyjskiego, zaś wspomnienie Polski funkcjonowało w rodzaju anegdoty. Sytuacja zmieniała się wraz z rozwojem

wydarzeń I wojny światowej, szczególnie po wydaniu Aktu 5 Listopada i wybuchu Rewolucji Lutowej w Rosji .

O sprawie polskiej mówią: 12 XII 1917 r. – premier Włoch Vittorio Orlando i 8 I 1918 r. prezydent USA Woodrow

Wilson w swoim 14-punktowym programie pokojowym (13 pkt. Konieczność powstania państwa polskiego

obejmującego ziemie etnicznie polskie i mającego zapewniony swobodny dostęp do morza)

3 VI 1918 r. ostateczna deklaracja premierów Wielkiej Brytanii, Włoch i Francji o utworzeniu państwa polskiego

(poparcie stanowiska USA)

Ad 2. Czynniki wewnętrzne

Powstania narodowowyzwoleńcze:

Okres utraty przez Polskę niepodległości charakteryzował się występowaniem na ziemiach polskich powstań

narodowowyzwoleńczych, tj. powstanie kościuszkowskie (1794r.), powstanie listopadowe (1830-1831), powstanie

styczniowe (1863-1865), rewolucja w Rosji i na ziemiach polskich (1905-1907),powstanie wielkopolskie (1918).

Żadne z powstań nie przyniosło tak negatywnych skutków jak powstanie styczniowe, objęło ono niemal całe Królestwo

Polskie, punkty zapalne to Litwa i Wołyń. Charakteryzowało się ono dużym zaangażowaniem społecznym.

Bezpośrednim skutkiem był nowy porządek ekonomiczny – uwłaszczono chłopów oraz represje na uczestnikach

powstania – zsyłka na Syberię, konfiskata majątków, rusyfikacja, olbrzymi wpływ cenzury rosyjskiej, co utrudniało

prawidłowy rozwój społeczeństwa, odbieranie miastom praw miejskich, które poparły powstanie, uderzenie w Kościół

katolicki – los ludności unickiej – albo przejście na prawosławie albo utrata życia, liczne egzekucje, które celowo

naganiano.

Irredentystyczny model niepodległości:

Irredenta: ruch zwolenników zbrojnej walki o niepodległość, nazwa włoska, pierwotnie dotyczyła programu

politycznego zjednoczenia ogółu ziem zamieszkanych przez Włochów, pojęcie to upowszechniło się na ziemiach

polskich, gdzie oznaczało politykę integrowania się działań politycznych i ideowych na gruncie militarnym,

koncentrowała się gł. na obszarze Galicji

1. socjaliści

- 1882 r. Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat , przywódcy: Ludwik Waryński, Aleksander

Dębski, Stanisław Kunicki, Henryk Dulęba, I nowoczesna partia, marksizm, walka klasowa, uspołecznienie środków

produkcji i swobody obywateli, terror polityczny, strajki, partia istniała do 1886, aresztowano najbardziej znanych

działaczy.

- Organizacja w Paryżu: Gmina Narodowo-Socjalistyczna , miała niepodległościowy program, gł. działacze: B.

Limanowski, S. Barański, Z. Balicki, było to podłoże do tworzenia się Polskiej Partii Socjalistycznej z 1982 r. , w

której program mówił o równości prawa, sumienia, tolerancji dla robotnika, połączono kwestie walki o wolną Polskę z

programem proletariatu, zapowiedziano likwidację przywilejów stanowych, wg. Stanisława Mendelsona przyszła

Polska miała charakteryzować się: swobodami politycznymi, 5-przymiotnikowaymi wyborami, bezpłatnym nauczaniem

powszechnym, powszechnym uzbrojeniem ludu, miało to być państwo republikańskie. Doszło do rozłamu partii w 1906

r. na PPS Lewicę , która dążyła do kontynuowania działalności niepodległościowej i na PPS Frakcję Rewolucyjną ,

która chciała podtrzymać działalność o charakterze klasowym.

- równolegle z PPS kształtowała się w zaborze austriackim Polska Partia Socjalistyczno-Demokratyczna, gł.

przedstawiciele: Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Herman Liberman, ostatecznym celem partii była odbudowa

niepodległego państwa polskiego o ustroju socjalistycznym.

2. niepodległościowcy

- Organizacja Bojowa PPS (OB PPS), utworzona przez PPS w IV 1940 r. i działająca do 1911r., struktura zbrojna

mająca na celu ochranianie działalności rewolucyjnej PPS, jej demonstracji i spotkań. Przeprowadzała też szereg akcji

zbrojnych, likwidując funkcjonariuszy i współpracowników władz okupacyjnych Królestwa Polskiego. Fundusze

zdobywano poprzez akcje ekspropriacyjne (np. napadano na pociągi).

- Związek Walki Czynnej , tajna organizacja wojskowa założona w 1908 r. we Lwowie, przez działaczy Organizacji

Bojowej PPS z Kazimierzem Sosnkowskim na czele, dowodził Józef Piłsudski, gł. zadanie: przygotowanie kadr

przyszłego powstania.

- Związek Strzelecki , paramilitarna organizacja społeczno-wychowawcza, powstała w 1910r. we Lwowie, kierowana

przez Władysława Sikorskiego, zasilana finansowo przez organizację niepodległościową – Polski Skarb Wojskowy,

gromadzącą fundusze na działalność antyrosyjską

- Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych , 1913r., (w 1912 r. tymczasowa) porozumienie

polskich partii politycznych, działających w Galicji, celem jej powołania była koordynacja działań

niepodległościowych w oparciu o Austro-Węgry, antyrosyjskość.

[ obóz antyirredentystyczny dzielił się na 2 grupy: zachowawczą, która dbała o interesy warstwy ziemiańskiej i dążyła

do zachowania dotychczasowego porządku i nacjonalistyczną – która była za ugodą z Rosją, uważała iż powtarzające

się powstania powodują zamieszanie wśród polskiego narodu].

Przyczyną odzyskania niepodległości w 1918 r. było więc nieustanne dążenie Polaków do jej zbrojnego wywalczenia

oraz splot korzystnych uwarunkowań o charakterze zewnętrznym.

1989 r.

3. Czynniki zewnętrzne:

W sferze zewnętrznej Polska posiadała poparcie państw Zachodu dla przemian demokratycznych, niepewna sytuacja

miała jednak miejsce na Wschodzie, gdyż nie było pewne co dalej będzie z ZSRR ?

Proces przekształceń systemu komunistycznego zwany pierestrojką rozpoczął się w 1985 r. i trwał do 1991 r.

Prowadzony był przez sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego M. Gorbaczowa, który

stanął w obliczu narastającego kryzysu gospodarczego, pogarszających się warunków życia ludności oraz braku

stabilność wewnątrz kraju, co mocno osłabiało pozycję mocarstwową ZSRR. Celem procesu pierestrojki było

usprawnienie rządów partii komunistycznej i umocnienie ZSRR drogą modernizacji gospodarki, zwiększenia swobód

obywatelskich i poprawy stosunków z Zachodem. W konsekwencji zaś doprowadziła do upadku ZSRR i rozpadu 26

XII 1991 na 15 niepodległych państw.

4. Czynniki wewnętrzne:

Wydarzenia roku 1980 i 1981 w Polsce:

- w Stoczni Gdańskiej 14 VIII 1980 r. rozpoczyna się strajk robotników – domagają się oni przywrócenia do pracy

Lecha Wałęsy i Anny Walentynowicz; strajk rozprzestrzenia się na całe Trójmiasto, zostaje powołany Międzyzakładowy

Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele, który formułuje 17 VIII - 21 postulatów strajkowych, dotyczących m.in.

zezwolenia na działalność wolnych związków zawodowych, zagwarantowania prawa do strajku, przestrzegania

wolności słowa, poinformowania ludności o powstaniu tego komitetu i jego postulatach, podniesienia wynagrodzeń

pracowników i zwolnienia więźniów politycznych, strajki obejmują także inne miasta. 30 VIII 1980 r. następuje

podpisanie porozumień sierpniowych na bazie tych 21 postulatów.

- 17 IX 1980 r. zapada decyzja o utworzeniu ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego

„Solidarność” , zaś 24 X Sąd Wojewódzki w Warszawie rejestruje „Solidarność”.

- komuniści przyjęli kurs konfrontacyjny wobec Solidarności, 17 III miała miejsce tzw. prowokacja bydgoska – milicja

pobiła trzech działaczy „Solidarności” regionu bydgoskiego, m.in. Jana Rulewskiego,

- 13 XII 1981 r. tuż po północy Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego wprowadziła stan wojenny , który zatwierdziła

Rada Państwa: prawie 7 tys. osób wybranych wg, specjalnie wcześniej sporządzonych list zostało internowanych,

połączenia telefoniczne zostały odcięte, wprowadzono zakaz opuszczania granic województwa, wprowadzono godzinę

policyjną, nastąpiło zawieszenie działalności wszystkich organizacji społecznych oraz militaryzacja największych

przedsiębiorstw, po posiedzeniu Komisji Krajowej nastąpiło aresztowanie kierownictwa „Solidarności”. Oficjalnym

powodem wprowadzenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju oraz zagrożenie

bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Zaś rzeczywistymi powodami były obawy reżimu

komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem zawodowym oraz walki

różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-

gospodarczego PRL. W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ Solidarność podjęły akcje

protestacyjne, ZOMO sukcesywnie pacyfikowało kolejne strajki. Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego opanowała

sytuację w kraju pod koniec grudnia.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: