Anioły Księdza Twardowskiego
Kto może pisać o aniołach? Zdarza się, że piszą o nich teologowie i filozofowie – taki na przykład św. Tomasz z Akwinu – ale wówczas, żeby ich zrozumieć, potrzeb wytężonej pracy nad językiem, którym się posługują. Mogą też pisać o aniołach poeci i pisarze, obdarowani talentem docierania tam, gdzie nie każdy może dotrzeć. Zdarza się wtedy, że anioły zostają ubrane w szczelny kołnierz metafory, i wówczas więcej o nich zostaje przemilczane niż dopowiedziane. Mogą wreszcie mówić o aniołach księża. I zdarza się tak, że potrafią najprościej. Ot, na przykład ks. Jan Twardowski.
Kiedy zwracają się do niego per poeta, powtarza, że przede wszystkim jest księdzem. A jednak od lat pisze wiersze i od lat ludzie te wiersze czytają. Może dlatego, że każdy je może zrozumieć. Jeden z nich ksiądz Twardowski rozpoczyna słowami: Żeby móc tak nareszcie uprościć. Wiadomo już, że to życzenie spełniło się Księdzu, przynajmniej jeśli chodzi o poezję. Prostota wierszy zdaje się bardzo zbliżać do siebie to, o kim i o czym Ksiądz pisze. A więc Boga, człowieka, zwierzęta, rośliny.
Nie inaczej jest z aniołami. Kiedy Helena Zaworska spytała księdza Jana, czy wierzy w anioły, odpowiedział: Wierzę. Są jakieś inteligencje duchowe pośredniczące pomiędzy Bogiem a człowiekiem (Rozmowa z księdzem Twardowskim). Słychać w tym zdaniu język filozofów i teologów. W wierszach księdza Jana nie znajdziemy takiego języka.
Ksiądz Jan z pewnością poznawał w seminarium naukę o aniołach Św. Tomasza z Akwinu, nie bez powodu zwanego Doktorem Anielskim. Św. Tomasz twierdził, że człowiek nie może osobiście stykać się na ziemi z aniołami. Inaczej jest w wierszach Księdza. Sam zresztą kiedyś przyznał: Wstyd mi (…), że czasem zapomniałem Tomasza z Akwinu (Spowiedź). Trochę w tym żartu, ale jeśli chodzi o wiersze Jana Twardowskiego, przedstawione w nich światy – ludzki i anielski – są sobie bardzo bliskie. Nic w tym dziwnego. Przecież stanowią części tego samego świata, świata stworzonego przez Boga.
Można zastanawiać się, jak wiele jest aniołów, można snuć domysły, podawać konkretne liczby. Wiele takich prób i sporów pamięta teologia i filozofia. Sam św. Tomasz zastanawiał się nad tym. To w końcu jemu przypisano słynne dziś powiedzenie: Gromada aniołów może tańczyć na ostrzu szpilki.
Zanurzanie się w uczone dywagacje nie jest tu jednak na miejscu. Ksiądz Jan sam kiedyś przyznał, że kiedy czyta książki o swoich wierszach, pisane przez profesorów, ogarnia go przerażenie, tyle tam mądrych dociekań, porównań. Padają nazwiska filozofów, przerzucane są pomosty między ich myślą a treścią poezji ks. Twardowskiego. Wszystko to pięknie, ale rozmija się z wrażliwością księdza.
Jest taka książeczka ks. Jana Twardowskiego Aniele mój; pełno w niej wizerunków anielskich malowanych, rzeźbionych, rysowanych od wieków. Do każdego Ksiądz popisał wiersz. To najlepiej świadczy o tym, jak wiele jest aniołów.
Zresztą nie ilość jest najistotniejsza. Czytamy w wierszu Na szpilce:
Chodzi Anioł Stróż po świecie
sprząta po miłościach
co się rozleciały
zbiera jak ułomki chleba
dla wróbli
żeby się nic nie zmarnowało
listy tam i z powrotem
telefony od ucha do ucha
małe śmieszne pamiątki co były
wzruszeniem
i notes z datą spotkania ukryty
w czajniku
blizny do śmiechu
sprzeczki nie wiadomo po co
żale jak pojedyncze osy
(…) wszystko na szpilce.
Ważne jest to, że każdy człowiek i każda ludzka sprawa mają swojego anioła. Niebiescy posłańcy są wszędzie – mimo że bujają w obłokach, to jednak często schodzą na ziemię, aby obdarzyć nas błogosławieństwem:
Anioł
który nam błogosławi
nie tylko
na Górze Błogosławieństw
ale na górze
i na dole
(Anioł błogosławieństw).
Zajmują się zarówno sprawami prostymi, jak i odświętnymi. Są patronami
śniadań obiadów i kolacji
żebyśmy nie byli głodni
(Anioł zdecydowania),
niewysłanych listów, naszych spotkań, przebudzenia, ogniska domowego, kart pocztowych, rozmowy, podróży. Ale też ich posłannictwem stają się sprawy wielkie:
Aniele Boży Stróżu mój
zmówmy pacierz
bo miłość nie żyje
(Telefon milczy).
Mają pod swoją opieką górali i Janków Muzykantów. Czuwają nad zesłańcami, którzy w ręku ściskają pamiątkę opiekuńczą – pierścionek z wizerunkiem anioła.
Nieraz trudne, ale zawsze ciepłe jest to anielskie z ludzkim współprzebywanie:
wierzę (…)
w anioła co spadł z nieba
by bawić się w śniegu
- wyznaje Ksiądz (Wierzę). I ludzie i anioły mają cel wspólny na ziemi, jest nim dążenie do Boga. By to się wypełniło, konieczne jest współdziałanie. Być może to powoduje, że anioły i ludzie, tak przecież odmienni, w gruncie rzeczy są do siebie podobni. Czasem nawet podmieniają się cechami charakteru, rolami. W poezji księdza Jana znajdujemy na przykład anioły złośliwe, niewiele przypominające pocztówkowe wyobrażenia aniołków:
mojego Anioła Stróża nie widać (…)
nie strzeże nikogo jak na obrazku
przewraca kładkę, po której idę
rzuca w przepaść na zbitą głowę
wyciąga za nogawki
(Nie Anioł Stróż).
Gorzej jednak się dzieje, kiedy człowiek zapragnie zamienić się w anioła. Czy zostałeś aniołem dopiero po dłuższym namyśle – pyta poeta (Anioł poważny i niepoważne pytania), dla którego najważniejsze jest to, aby znać swoje miejsce na ziemi:
czy modląc się do Anioła Stróża
nie chciałem być
przypadkiem Aniołem
a nie stróżem
(Rachunek sumienia).
Przypomina się tu zdanie zapisane niegdyś przez Pascala: Człowiek nie jest aniołem, ani bydlęciem; nieszczęście w tym, iż kto chce być aniołem, bywa bydlęciem (Myśli).
To podmienianie ról nie oznacza, że anioły księdza Twardowskiego są cielesne. Zostaje im to zresztą wypomniane. Aniele tobie łatwo bo nie masz ciała – pisze ksiądz-poeta w wierszu Nie Anioł Stróż. Gdzie indziej zauważa, że anioł miłość zna łatwą skoro nie ma ciała (Anioł). Jeśli zaś są bezcielesne, to i kontakt z nimi jest ograniczony. Nie przeszkadza to jednak, by dochodziło do spoufalenia się z nimi, traktowania ich po bratersku. Zdarza się na przykład, że to człowiek strofuje anioła, może nawet nieco zbyt obcesowo:
ty właśnie nie stój przy mnie
jak malowana lala
ale ruszaj w te pędy
(Aniele Boży).
Pozornie dokonuje się pomieszanie porządków, kiedy to człowiek przypomina aniołowi, co jest naprawdę ważne:
ładne rzeczy gdybyśmy stanęli
jak dwa świstaki
i zapomnieli
że trzeba stąd odejść
(Aniele Boży)
Lub kiedy to anioł potrzebuje czułości i opieki człowieka:
kto z nas obejmie go za szyję
słuchaj – powie – zmieniły się czasy
teraz ja cię przed światem ukryję
(Zmieniły się czasy).
Ale w gruncie rzeczy to bardzo sporadyczne sytuacje.
Mimo niejednokrotnej zamiany ról, i anioł i człowiek mają ściśle określone miejsce i rolę w Bożym świecie. To ludzi są występni, a anioły dźwigają ciężar ich grzechów. Posłańcy niebiescy do tego stopnia angażują się w niesienie naszych przewin, że
z świętością mają kłopot
bo chyba przeze mnie
mój Stróż Anioł ma stale
jedno pióro ciemne
(Niebieskie z czarnym).
Koniec końców to i tak człowiek potrzebuje Stróża, aby go krzyżykiem od diabła odgrodził (Nie do wiary). To człowiek w swojej niedoskonałości i słabości często czuje się bezbronnym dzieckiem. Wówczas anioł spełnia jego prośby:
kiedy zasypiam nachyl się
nade mną
odmuchaj z księżyca
zasłaniaj rękami przed złem
[***(Aniele Boży…)].
Angelologia ks. Twardowskiego, najprostsza ze wszystkich mądrych rozważań o niebieskich posłańcach, niesie ze sobą przede wszystkim nadzieję. Mówią, że anioł zawsze jest przy nas, tylko go nie widzimy. Tak: anioł opieki Bożej, anioł żalu za grzechy zawsze jest przy nas. Choćby nam się wydawało, że po to ma skrzydła, by fruwać, że zniknął – on zawsze jest (ABC księdza Twardowskiego. Kazania najkrótsze. Rok B).
malgorata