Pismo chińskie i chińskie znaki.doc

Język Chiński - podstawowe informacje:

dialekty – transkrypcje - tony -
- znaki: uproszczone i tradycyjne - znaki w komputerze

Chiny i język chiński?

   To, co my, Polacy, określamy językiem chińskim, jest tak naprawdę pewną grupą języków o wspólnym pochdzeniu historycznym, a którą posługiwała się chińska grupa etniczna Hàn. Z punktu widzenia lingwistyki, są to odrębne języki, jednak - głównie z powodów politycznych, nazywa się je dialektami.

Chiny - język urzędowy

   Oficjalnym językiem Chińskiej Republiki Ludowej jest Pǔtōnghuà, czyli mowa powszechna, po angielsku określana jako Mandarin Chinese. Putonghua wywodzi się z jednego z czterech dialektów, którymi posugiwano się w Pekinie.

   Chińczycy inaczej niż ludzie z Zachodu rozróżniaja pojęcia języka mówionego i słowa pisanego, dlatego polskie słowa "Język chiński" mogą odnosić się do jednego z poniższych określeń:

Mowa i pismo chińskie:

Dialekty i pismo chińskie:

   Należy odróżnić pojęcia systemu zapisu oraz języka mówionego. Język chiński w zapisie bazuje na dialekcie pekińskim (jednym z czterech używanych w Pekinie). Dialekty kantoński, tajwański i szanghajski używane są czasami w prasie i literaturze.
   Znaki tradycyjne używane są na Tajwanie, w Hong Kongu i w Makao, a uproszczone w Singapurze oraz w Chinach Kontynentalnych. Przy czym znakami tradycyjnymi na Tajwanie zapisuje się język chiński standardowy, a w Hongkongu dialekt kantoński. W Hong Kongu ponadto używa się WARIANTÓW niektórych znaków - których pisownia jest nieco inna niż tych używanych na Tajwanie. W Chinach Kontynentalnych dialekty (tak jak dialekt kantoński) zapisywane są za pomocą znaków uproszczonych.

Język chiński - najważniejsze dialekty

Dialekty mandaryńskie
posługuje się nimi "z domu" około 70% Chińczyków - głównie na północy, zachodzie i w centrum Chin. Inne ważne dialekty to:

Dialekt kantoński (Guăngdōnghuà 廣東話 , lub czasami Yuè 粵)
Polska, a także angielska nazwa wywodzi się od nazwy stolicy prowincji - Kantonu ( Guăngzhōu 廣州).
Występowanie: Mówi się nim w prowincji Guangdong (廣東), także na terytorium Hongkongu - razem ok. 80 mln użytkowników.

Dialekt szanghajski (też: język wu - Wúhuà 吳話 albo Wúyŭ 吳語 , czasami nazwa odnosi się do całej grupy dialektów)
Uwaga: Ze względu na dominującą rolę Szanghaju w chińskim rynku wydawniczym, niektóre znaki (dotyczy to zwłaszcza nazw), są transkrybowane na język angielski z użyciem tego dialektu. Prowadzi to często do kłopotów ze znalezieniem oryginalnych znaków pisma chińskiego.
Występowanie: Mieszkańcy niżej położonej części doliny Yángzi wliczając w to sama metropolia Szanghaj.- 80 mln użytkowników

Foochow (albo Północny Mĭn lub Mĭnbĕihuà 閩北話 )
z półn. części prowincji Fújiàn. Czasami Chińczycy nazywają od nazwy stolicy prowincji Fúzhōuhuà 福州話. Ang. Foochow lub czasami Hokchiu).

Hokkien (lub Południowy Mĭn, lub Mĭnnánhuà 閩南話 w połudn. Fujian i na Tajwanie.)
Angielska i polska nazwa biorą się z wymowy nazwy prowincji w lokalnym dialekcie.
Czasami całą grupę dialektów określa się jako "Fukińskie" "Tajwańskie," i "Amojskie" od lokalnej wymowy nazwy nadmorsiego miasta. Xiàmén wymawianej jako 廈門 ē-mnĝ - Amoy w prow. Fujian.
Występowanie: południowo zachodnie Chiny oraz Tajwan i Hainan)

Język Tajwański w transkrybcji pe̍h-oē-jī: Tâi-oân-oē or Tâi-gí; Táiyǔ臺語 (台语) lub Táiwānhuà 臺灣話(台湾话).
Przez większość badaczy uważany za odrębny język, choć niektórzy traktują go jako dialekt języka chińskiego. Posługuje się nim ok 70% populacji Tajwanu. Język uważany za natywny jezyk tajwańskiej grupy etnicznej Hoklo, będącej odłamem grupy etnicznej Han pochodzącej z południa prowincji Fujian.

Xiāng lub Xiānghuà (湘話)
Występowanie: prowincja Húnán

Hakka (albo też Kèjiāhuà 客家話),
Występowanie: w niektórych częsciach prowincji Guăngdōng i Fújiàn, a także na Tajwanie. Razem około 40 mln uzytkowników.

Romanizacje, pinyin i alfabety fonetyczne

   Pīnyīn (拼音 = dobierać dźwięk) to romanizacja języka chińskiego stosowana w ChRL. Od 1958 roku została ona uznana przez ONZ jako oficjalna romanizacja języka chińskiego. Polska przyjęła ją w 1981 roku.
Inne romanizacje, np. system Wade-Giles'a były i są powszechnie używane, zwłaszcza w literaturze amerykańskiej. Ich równoległa koegzystencja powoduje wiele zamieszania i nieporozumień przy pisowni i tłumaczeniu nazw oraz w opracowaniach tekstów starożytnych.

Bopomofo (in. Zhuyin zimu) to skrypt fonetyczny używany do zapisu wymowy języka chińskiego na Tajwanie, gdzie uczony jest w szkołach do dnia dzisiejszego.

Tony

Język chiński jest językiem tonalnym. Oznacza to, że intonacja jest integralną częścią znaczenia sylaby i niestety trzeba wytrwale ćwiczyć gardło i ucho, aby rozumieć i być zrozumianym.
Więcej informacji o tonach i wymowie znajdziesz tutaj.

Znaki chińskie i alfabet chiński

   Nie istnieje coś takiego jak alfabet chiński, gdyż znaki pisma chińskiego nie reprezentują dźwięków. W języku chińskim można doliczyć się ponad dziewięćdziesięciu tysięcy znaków, wraz z ich wariantami! W życiu codziennym, nawet do czytania gazet i książek, wystarcza jednak znajomość 2-5 tysięcy znaków. Do biegłego czytania tekstów potrzebna jest znajomość ok. 10-15 tysięcy znaków.
   Współcześnie, powszechnie stosowany jest system pisowni wg którego znak musi mieścić się w zarysie kwadratu.

O sposobie pisania znaków dowiesz się tutaj.
O tym, jak przetłumaczyć imię na język chiński dowiesz się tutaj.

Język chiński - znaki tradycyjne i uproszczone

   Począwszy od lat dwudziestych XX wieku pismo chińskie zaczęto reformować w sposób bardziej uporządkowany. Część znaków została uproszczona. Niektóre warianty zostały usunięte z oficjalnego użycia, choć ich używanie nadal jest praktykowane. Często znaki uproszczone są w rezultacie bardziej skomplikowane niż znaki oryginalne. Ta reforma pisma, pierwsza od dwóch tysięcy lat, nie była pojedynczym wydarzeniem, ale procesem.

  Wcześniej zasoby znaków ulegały ciągłej ewolucji, powstawały warianty, zmieniała sie ilość kresek. Niekiedy też znaki różniły się w zależności od regionu występowania. Znaki różnią się też od siebie sposobem zapisu w zależności od tego czy są pisane ręcznie, czy też drukowane.

    W Chinach Kontynentalnych używa się pisma uproszczonego, to znaczy uwzględniającego wszystkie uproszczone znaki.
Na Tajwanie i w Hong Kongu używa się znaków tradycyjnych. Nie uwzględnia się tam reform pisma wprowadzanych przez władze Chin Kontynentalnych, choć często ludzie (także wykładowcy uniwersyteccy) posługują się nimi dla wygody.         Więcej na ten temat TUTAJ.

Język chiński w komputerze

   Istnieje wiele sposobów wprowadzania chińskich znaków w komputerze. Kilka najpopularniejszych prezentujemy tutaj.
   Glify tradycyjne (używane na Tajwanie i w HK) oznaczane są stroną kodową BIG5, glify uproszczone (używane na kontynencie) mają stronę kodową GB. Łącznie istnieje 7 odmian kodowania chińskich znaków w komputerze.
   Prawidłowe wyświetlanie znaków pisma chińskiego w systemie Windows będzie możliwe jeśli są zainstalowane odpowiednie czcionki, np. Arial Unicode MS (są w pakiecie biurowym Microsoft Office 2000), bądź bezpłatne STFangsong (do ściągnięcia stąd).

Pismo chińskie i chińskie znaki

W tym dokumencie:
1. Ideogramy?
2. Alfabet chiński
2. Ewolucja znaków
3. Znaki tradycyjne i uproszczone
4. Budowa glifów i kolejność składowych glifów
5. Typy kresek  

Ideogramy?

   Około I wieku n.e. powstał w Chinach słownik etymologiczny, który sklasyfikował wszystkie istniejące znaki. Poniżej uproszczona klasyfikacja znaków:

Grupa I. Dwa typy zwane łącznie 文 wen

1. Piktogramy Xiàngxíng 象形
(ang. "pictographs")
[4% wszystkich znaków], czyli znaki które przez swój kształt próbują oddać wygląd przedmiotów bądź ideę czynności lub cechy. Niektóre z nich są łatwe do odgadnięcia, inne uległy daleko idącym zmianom.

2. Proste ideogramy Zhĭshì 指事
(ang. "picture of action")
[1% wszystkich znaków], np liczba "jeden" 一 yi1

Grupa II. ZŁOZENIA
Z powyższych typów można utworzyć dwa kolejne:

3. Ideogramy logiczne, czyli złożenia logiczne Hùiyì 會意
(ang. "ideographs")
[13% wszystkich znaków]

4. Złożenia fonetyczne 諧聲 Xiéshēng albo 形聲 xíngshēng
(ang. phonetic symbols)
[82% wszystkich znaków]

Grupa III. Przekształcenia wyższego rzędu

5. Przekształcenia kojarzące 轉注 - Zhŭanzhù
(ang. "figurative extension of meaning:)
Rozszerzaja znaczenie znaku na pokrewną ideę, cechę lub czynnosć.

6. Zapożyczenia (假借 Jiăjiè),
kiedy np. słowo nie ma jeszcze własnego znaku i pożycza znak od słowa, które brzmi identycznie.

Alfabet chiński

   Nie istnieje coś takiego jak alfabet chiński. Alfabet istnieje tylko w językach, które w piśmie posługują się zapisem fonetycznym.
Do indeksowania ksiąg oraz szeregowania znaków pisma Chińczycy używają wielu systemów, z których najpopularniejszy polega na zliczaniu kresek oraz łączeniu elementów znaku, tzw. rdzeni (ang. radicals).

Ewolucja chińskich znaków

   Chińskie znaki mają za sobą długą historię. Początkowo elementy piśmienne były umieszczane na kościach i listwach bambusowych oraz kamieniach.

   Pierwszym systemem pisma były inskrybcje na kościach wróżebnych Jiâgûwén 甲骨文. Najwięcej znalezisk związanych z tym skryptem datuje się na okres późnej dynastii Shang (1711–1066 p.n.e. ) Ze względu na rodzaj podłoża, na którym pisano, kreski są proste - a przez to łatwe do żłobienia. Znaki początkowo reprezentowały proste znaczenia, stopniowo zaczynały jednak oddawać bardziej abstrakcyjne idee.

   Kolejnym systemem pisma były inskrybcje w brązie. Najczęsciej na ceremonialnych naczyniach i narzędziach i dzwonach. Pismo stało się bardziej okrągłe. Nadal jednak nie osiągnięto standaryzacji - każdy region miał swój własny styl zapisywania znaków. Było to w okresie dynastii Zhang aż do późnej dynastii Zhou (1066 – 256 p.n.e.)

   Styl małopieczęciowy i wielkopieczęciowy powstały w Okresie Walczących Królestw. Styl małopieczęciowy jest uproszczoną wersją tego pierwszego.
W roku 221 p.n.e. cesarz Qin Shihuang zapoczątkował serię reform pisma. Ustandaryzowano 3300 znaków, które przybrały formę zhengti (kształt standardowy). W tym okresie powstał też pierwszy słownik semantyczny zawierający 9353 znaki oraz 1163 ich warianty.

   Skrypt oficialny/urzędniczy - to system stworzony przez uproszczenie stylu małopieczęciowego, używany w latach 206 p.n.e. do 220 n.e. Używany pierwotnie w zapisach nieoficjalnych, po zdobyciu popularności został zaadaptowany w piśmiennictwie i zastąpił styl małopieczęciowy.

   Skrypt znormalizowany (楷書 kǎishū) to pismo, którym Chińczycy posługują się po dziś dzień, począwszy od roku 220 n.e. Było to kolejne rozwinięcie i ustandaryzowanie pisma oficjalnego.
Skrypt standardowy ma dwie ważne wariacje, powstałe ze względu na potrzebę szybkiego pisania:
Skrypt biegnący (行書, Xíngshū), łatwy do zapisu i odczytu, oraz skrypt trawiasty (草書 cǎoshū), który można zapisywać szybko, jednak bardzo zniekształca on znaki, czyniąc je niemal niemożliwymi do rozwikłąnia dla obcokrajowców. Obecnie styl trawiasty stosuje się w kaligrafii i malarstwie.

Poniżej lista systemów pisma, poczynając od najstarszego.