ZAJĘĆ UMUZYKALNIAJĄCYCH
Z ELEMENTAMI RYTMIKI
mgr Agnieszka Zglińska
nauczyciel
kształcenia zintegrowanego
str.
Wstęp ........................................................................................................... 2
Cel ogólny programu umuzykalniającego z elementami rytmiki................ 4
Cele szczegółowe programu umuzykalniającego z elementami rytmiki... 5
Metody i formy twórczych zajęć muzyczno-ruchowych........................... 6
Środki dydaktyczne ................................................................................... 7
Ruch z muzyką:
a) Ćwiczenia i zabawy rytmiczne ................................................. 9
b) Ćwiczenia i zabawy ogólnorozwojowe ...................................... 9
c) Ćwiczenia rozwijające wrażliwość na dynamikę ....................... 10
d) Ćwiczenia wyrabiające poczucie rytmu ..................................... 10
e) Ćwiczenia polirytmiczne ........................................................... 11
f) Ćwiczenia na wyczucie tempa ................................................ 12
g) Ćwiczenia na poczucie metrum .............................................. 13
h) Ćwiczenia uwrażliwiające na długość trwania dźwięku .......... 13
i) Ćwiczenia uwrażliwiające na wysokość dźwięku .................. 14
j) Improwizacja ruchowa utworów muzycznych ......................... 15
Uwagi o realizacji programu ..................................................................... 16
Sposoby akompaniowania do ćwiczeń ruchowych.......................... 16
Poruszanie się w ograniczonej przestrzeni...................................... 17
Treści programowe......................................................................... 19
Utwory przeznaczone do percepcji słuchowej ............................... 22
Przykładowe scenariusze zajęć umuzykalniających...................... 23
Ewaluacja.................................................................................................. 31
Test osiągnięć dla uczniów klasy II ......................................................... 31
Karta obserwacji dla nauczyciela ............................................................. 33
Bibliografia ............................................................................................... 34
Czas wczesnoszkolnej edukacji dziecka jest bardzo ważnym okresem w jego życiu. Możemy wyróżnić szereg czynników wspomagających rozwój i spośród nich wielu psychologów wskazuje właśnie na muzykę. Jeżeli dziecko nie styka się z tą dziedziną kultury może mieć to niewłaściwy wpływ na jego osiągnięcia edukacyjne w przyszłości.
Otóż poprzez muzykę kształtuje się właściwe postawy moralne, wyobraźnię, spostrzegawczość, myślenie, twórczą osobowość.
Ruch podporządkowany muzyce wprowadza do zajęć zabawę i odprężenie, zaspokaja potrzebę poruszania się przy długim czasie biernego siedzenia w ławce. Kształtuje się również zdolność koncentracji uwagi, orientacja, pamięć, zostaje pobudzona ogólna aktywność. Ruch podporządkowany muzyce korzystnie wpływa też na poprawną postawę ciała, koordynację ruchów, wprowadza wewnętrzną dyscyplinę.
Współdziałanie jakie występuje w zajęciach ruchowych uczy przestrzegania reguł, rozwija swobodę, łagodzi kompleksy i nieśmiałości. Równie duże znaczenie ma muzyka w kształceniu umiejętności czytania i prawidłowej wymowy.
Wobec tylu wartości, które rozwija ta sztuka, trudno nie stwierdzić, że ma ona ogromne znaczenie. Powinniśmy więc zwrócić na nią więcej uwagi.
Reforma szkolnictwa zmieniając kształcenie przedmiotowe na zintegrowane niewłaściwie wpłynęła na edukację muzyczną. Zajęcia te szczątkowo pojawiają się teraz pomiędzy kształceniem polonistycznym a matematycznym. Zaprzepaszczenie prowadzenia systematycznych zajęć muzycznych może bezpowrotnie pozbawić dzieci możliwości przeżyć estetycznych tego okresu, rozwijania talentów i zaburzyć ich wszechstronny rozwój. Dlatego też na podstawie własnych obserwacji i tak mocnych argumentów postanowiłam prowadzić odrębne zajęcia umuzykalniające z elementami rytmiki.
Kolejnym powodem do napisania i realizacji programu było wcześniejsze właściwe przygotowanie edukacyjne dzieci do nauki w klasie IV przedmiotu sztuka. Dzięki temu już młodsze dzieci będą mogły rozpocząć pracę w chórze szkolnym czy zespole tanecznym. Z kolei będzie szansa na wcześniejsze odkrycie i rozwinięcie talentów muzycznych i prezentacja ich poza terenem szkoły: na konkursach piosenki, tańca; na występach dla społeczności lokalnej; rejonowej, wojewódzkiej. W konsekwencji pozytywnie wpłynie to na lepszy wizerunek szkoły i podniesie jakość pracy placówki. W związku z rosnącą liczbą dzieci dyslektycznych i dzieci z różnymi deficytami rozwojowymi zajęcia umuzykalniające z elementami rytmiki na pewno pomogą im w przezwyciężaniu trudności (muzykoterapia).
Program został opracowany na podstawie Rozporządzenia MENIS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 5, poz.458 z 9 maja 2002 r.).
Już od wczesnych lat dziecięcych muzykę darzyłam wielką sympatią. Zainteresowania tą dziedziną kultury i zapał do ćwiczeń na fortepianie i flecie pozwoliły mi ukończyć średnią szkołę muzyczną.
Dla pogłębienia wiedzy z zakresu wychowania muzycznego, aby lepiej napisać program, przeczytałam szereg artykułów i książek, które zamieszczam w bibliografii. Ukończyłam również kurs muzykoterapii, konsultowałam się z nauczycielami muzyki – panią Janiną Pacek, panią Beatą Tokarczyk, panią Anną Klepką (logorytmik), które wzbogaciły moje umiejętności.
Cel ogólny programu umuzykalniającego z elementami rytmik
Celem ogólnym zajęć umuzykalniających z elementami rytmiki jest kształtowanie pozytywnych zmian w kompetencji muzycznej dziecka i dzięki tym przeobrażeniom wpływanie na jego wszechstronny rozwój.
Cele szczegółowe programu umuzykalniającego z elementami rytmiki
Zajęcia muzyczne mają określone cele szczegółowe:
- rozwijanie zainteresowań muzycznych;
- kształcenie poczucia wysokości dźwięków;
- rozwijanie zdolności muzycznych;
- rozbudzanie wrażliwości na barwę dźwięków;
- kształcenie wrażliwości na głośność dźwięków;
- zwracanie uwagi na wielogłosowość w muzyce;
- kształcenie poczucia rytmu;
- rozwijanie wyobraźni muzycznej;
- pobudzanie procesów myślowych, spostrzegania, koncentracji uwagi, pamięci;
- rozwijanie wrażliwości estetycznych na piękno muzyki;
- zwrócenie uwagi na terapeutyczne znaczenie muzyki w życiu człowieka;
- kształcenie słuchu muzycznego, fizjologicznego i fonematycznego;
- kształtowanie nawyku aktywnego obcowania z muzyką;
- rozwijanie twórczej aktywności muzyczno-ruchowej;
- kształtowanie umiejętności współpracy w zespole;
- rozwijanie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej;
- umiejętne poruszanie się w przestrzeni;
- podporządkowywanie ruchów ciała do właściwego rytmu.
Kontakty dzieci z muzyką przejawiają się w różnych formach: śpiew, gra na instrumentach, ruch z muzyką (taniec), improwizacja ruchowa, improwizacja muzyczna. Formy aktywności muzycznej stanowią atrakcyjne działanie dzieci. Pozostają one w ścisłym związku z treściami realizowanymi na zajęciach. Zadania muzyczne są dopasowane do możliwości wykonawczych i percepcyjnych dzieci (czas trwania, treści, ćwiczenie na instrumencie, rodzaj piosenek).
Metody stosowane w czasie zajęć umuzykalniających powiązane są z rodzajem nabywanych przez uczniów umiejętności.
Metoda odtwórcza (ze słuchu) – polega na naśladowaniu, powtarzaniu i zapamiętywaniu rytmów i melodii podczas poznawania piosenki, utworu instrumentalnego.
Metoda odtwórcza (z nut) – polega na odczytywaniu nut na instrumencie i poprzez ćwiczenie gry doprowadza do płynnego opanowania melodii.
Metoda aktywnej percepcji – to ukierunkowanie uwagi uczniów
na słuchanie muzyki.
Metoda twórcza – polega na wspomaganiu przez nauczyciela pomysłów dzieci podczas tworzenia własnych rytmów i melodii.
Metoda odtwórczej lub twórczej aktywności ruchowej – polega na naśladowaniu rytmów w ruchu lub tworzeniu własnych pomysłów i ich realizacja pod kierunkiem nauczyciela .
Metoda twórczej aktywności ruchowej – polega na wspólnym (nauczyciela i uczniów) wymyślaniu układów tanecznych i inscenizacyjnych, od strony koncepcyjnej i wykonawczej.
Najczęściej wykorzystywaną metodą na zajęciach będzie metoda odtwórczej i twórczej aktywności ruchowej.
Pomoce dydaktyczne ułatwiają nauczanie i podnoszą jego atrakcyjność. Głównym instrumentem nauczyciela jest pianino oraz flet prosty. Wykorzystywane są również nagrania na kasetach magnetofonowych, płytach kompaktowych i DVD. Potrzebny jest również zestaw instrumentów, na których będą grać dzieci:
- dzwonki chromatyczne w liczbie odpowiadającej ilości dzieci w klasie;
- ksylofon i metalofon;
- instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku:
· 2 bębenki, 2 tamburyna, 2 trójkąty, 4 pary kastanietów (kołatek), 2 pary marakasów (grzechotek), talerze duże i małe pudełko akustyczne, dzwonki (janczarki).
Do zajęć ruchowych potrzebne będą również następujące pomoce dla każdego dziecka:
- kolorowe szarfy,
- piłki tenisowe,
- wstążki na patyczkach (tekstylne lub bibułowe),
- obręcze,
- skakanki,
- pompony (po 2 szt.),
- piłki duże (10 szt.).
Gra na w/w instrumentach muzycznych przyczynia się do kształcenia poczucia rytmu i metrycznego poruszania się, a także rozwija wrażliwość na barwę dźwięku. Na instrumentach tych uczniowie mogą akompaniować do piosenek, utworów instrumentalnych, improwizacji ruchowej swoich kolegów i koleżanek.
Wystukiwany rytm przez dzieci jest dostosowywany do ich możliwości, np. gra na pierwszą część taktu, miary taktowe, ostinata rytmiczna, wstawki rytmiczne (przerywniki). Pracę z dziećmi na początku roku rozpoczynam od przypomnienia prawidłowego uchwytu instrumentu i sposobu wydobywania dźwięku. Pierwsze instrumenty potrząsane to: kołatka, grzechotka; uderzane palcami – tamburyn, bębenek; dwuczęściowe – bębenek z pałeczką, pudełko akustyczne, drewienka, trójkąt, talerze.
Pozostałe pomoce dydaktyczna do zajęć ruchowych również wprowadzane są stopniowo pojedynczo i dołączane do poszczególnych ćwiczeń ruchowych.
a) Ćwiczenia i zabawy rytmiczne
Każde zajęcia umuzykalniające rozpoczynają się zabawą bądź ćwiczeniami ruchowymi mającymi na celu skupienie uwagi uczniów i stworzenie odpowiedniej atmosfery. Są to: marsz w rytmie ćwierćnut po kole, bieg w rytmie ósemek, podskoki z unoszeniem kolan w rytmie ósemka z kropką i szesnastka. Ponadto wprowadzam krótkie i łatwe tematy rytmiczne do realizacji krokami.
b) Ćwiczenia i zabawy ogólnorozwojowe
Ćwiczenia i zabawy ruchowe służą nie tylko rozwijaniu poczucia rytmu, ale również kształtują wyobrażenia słuchowe. Mają one duże znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Wiele z nich kształci orientację w przestrzeni, szybkość reakcji, pamięć, spostrzegawczość, umiejętność poruszania się, pobudza myślenie i wyobraźnię. W ćwiczeniach tych ustalone wcześniej czynności podporządkowane są sygnałom muzycznym, które uczniowie muszą zapamiętać, a także rozróżnić spośród innych im podobnych oraz wykonać odpowiednią wcześniej umówioną czynność. Na przykład zabawa pt. „Wirujące śnieżynki”.
Podczas cichej melodii granej w górnym rejestrze dzieci tańczą swobodnie, zaś na dźwięk marakasów „mróz” zamraża je w proste sopelki (dzieci stoją nieruchomo wyprostowane). Celem tej zabawy jest uwrażliwienie na wysokość dźwięku, kształtowanie zgrabnego poruszania się, wyprostowanej sylwetki, spostrzegawczości, wyobraźni, szybkiej reakcji na określony dźwięk, wytrzymałość w bezruchu napięcia mięśni, a następnie rozluźnienia.
c) Ćwiczenia rozwijające wrażliwość na dynamikę
Jednym z ważniejszych elementów kształtowania wrażliwości muzyc...
asiu20